Zapalenie jelit – przyczyny, objawy, leczenie

Biegunki, bóle brzucha, zaparcia i wzdęcia – to jedne z najczęstszych dolegliwości związanych z zaburzeniem pracy przewodu pokarmowego. W większości przypadków objawy wiążą się z błędami dietetycznymi i można im łatwo zapobiegać. Czasem jednak narastające dolegliwości zwiastują stan zapalny. Jakie są objawy zapalenia jelit i co robić, gdy się pojawią? Wyjaśniamy!

Co to jest zapalenie jelit?

Zapalenia jelit to grupa schorzeń, w których dochodzi do stanu zapalanego obejmującego jelito cienkie i/lub jelito grube. Wyróżnia się kilka rodzajów chorób jelit, które przebiegają z zapaleniem tkanek, m.in. infekcyjne zapalenie jelit, nieswoiste zapalenia jelit, mikroskopowe zapalenie jelita grubego i niedokrwienne zapalenie jelita grubego.

Zapalenie jelit – przyczyny

Zapalenie jelit może dotyczyć tylko jelita cienkiego lub jelita grubego albo obejmować cały dolny odcinek przewodu pokarmowego. Przyczyn jest wiele, dlatego najlepiej je skategoryzować w kilka grup.

• Infekcyjne zapalenie jelit – może być wywołane przez wirusy (najczęściej), bakterie lub grzyby. Wirusowe zapalenie rozprzestrzenia się drogą fekalno-oralną (potocznie „przez brudne ręce”). Jest wywoływane przez rotawirusy, adenowirusy, norowirusy i astrowirusy. Na infekcję są szczególnie narażone dzieci do 3. roku życia oraz osoby starsze. Najwięcej zachorowań jest w okresie zimowym. Bakteryjne zakażenia występują rzadziej i pojawiają raczej w porze letniej. Bakterie wywołujące zakażenie, czyli E. coli, Salmonella, Shigella mogą się namnażać w jedzeniu lub w wodzie.
• Nieswoiste zapalenia jelit – w tym pojęciu mieszczą się dwie jednostki chorobowe: wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna. W ich przebiegu dochodzi do przewlekłego zapalenia przewodu pokarmowego.
  • We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego zmiany znajdują się tylko w jelicie grubym. Inwazja w ścianę jelita ogranicza się do błony śluzowej i powierzchownych warstw błony podśluzowej. Charakterystyczna jest ciągłość zmian. Mogą występować owrzodenia.
  • Choroba Leśniowskiego-Crohna ma wieloletni, przewlekły przebieg. Zmiany mogą występować w całym przewodzie pokarmowym – od jamy ustnej do odbytu. Nie są ciągłe, pojawiają się odcinkowo. Zapalenie jest pełnościenne. W tej chorobie często dochodzi do całkowitego zniszczenia warstwy ściany przewodu pokarmowego, co doprowadza do jej włóknienia. Powstają przetoki i zwężenia, a efektem tego nierzadko jest mechaniczna niedrożność jelit.
• Mikroskopowe zapalenie jelita grubego – przyczyna nie jest znana. Prawdopodobną rolę w powstaniu choroby może mieć mikrobiota jelitowa, skłonności genetyczne oraz zaburzenia wchłaniania soli kwasów żółciowych i kwasów tłuszczowych. Ryzyko zachorowania zwiększa palenie papierosów. W badaniu kolonoskopowym wygląd jelita jest zazwyczaj prawidłowy. Do rozpoznania konieczna jest obecność zmian w badaniu histologicznym wycinków błony śluzowej jelita (badanie tkanek pod mikroskopem).
• Niedokrwienne zapalenie jelita grubego jest spowodowane przez niedostateczny dopływ krwi do ściany jelita. Najczęściej dochodzi do niego w przypadku miażdżycowego zapalenia tętnic, które zaopatrują jelito.

Zapalenie jelit – objawy

Każde z wymienionych wyżej schorzeń ma różny początek, przebieg naturalny oraz zakres występowania powikłań. Objawy, które mogą występować we wszystkich schorzeniach, to typowe objawy zaburzeń przewodu pokarmowego: biegunka, zaparcie, wymioty, ból brzucha, wzdęcia, bulgotanie w brzuchu, odwodnienie.

Czym charakteryzują się poszczególne choroby?

• Infekcyjne zapalenie jelit – może przyjmować formę ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego (dominuje ostra biegunka i/lub ostre wymioty) lub krwistej biegunki (dominuje kurczowy ból brzucha i biegunka ze świeżą krwią w stolcu). W obu typach może pojawić się gorączka i objawy odwodnienia.
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – pierwsze i najczęstsze objawy to biegunka i domieszka krwi w kale. Pojawia się nawet 20 wypróżnień na dobę. Jeśli zmiany zapalne są ograniczone tylko do odbytnicy, mogą występować zaparcia i krwawienie. Często pojawia się znaczne osłabienie i szybka utrata masy ciała. W ciężkich rzutach objawom towarzyszą bóle brzucha, gorączka, odwodnienie.
• Choroba Leśniowskiego-Croha – objawy obejmują szerokie spektrum dlatego, że choroba może dotknąć każdego odcinka przewodu pokarmowego. Jeśli dotyczy jelit, pojawia się ból w prawej części brzucha (może przypominać ból w zapaleniu wyrostka robaczkowego) i jest to objaw dominujący. Mogą występować smoliste (ciemne) stolce spowodowane krwawieniem do światła przewodu pokarmowego. Rozległe zajęcie jelita cienkiego może spowodować zespół złego wchłaniania, co będzie skutkowało biegunką tłuszczową, zaburzeniami elektrolitowymi, niedoborem witamin, niedożywieniem i obrzękami. Jeśli dochodzi do zajęcia jelita grubego, to objawy przypominają wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
• Mikroskopowe zapalenie jelita grubego – pojawia się wodnista biegunka z obfitymi wypróżnieniami bez domieszki krwi. Często występuje także naglące parcie na stolec, nietrzymanie stolca, wzdęcia oraz kurczowy ból brzucha.
• Niedokrwienne zapalenie jelita grubego – początek objawów jest podostry, pojawia się krwawienie z przewodu pokarmowego, co ustępuje w kilka tygodni, nawet bez leczenia. Rzadziej początek jest nagły, z bólem brzucha po lewej stronie, gorączką i perforacją (przebiciem) jelita z rozlanym zapaleniem otrzewnej.

Jak wyleczyć zapalenie jelit?

Choroby zapalne jelit to stany, które wymagają szczególnej uwagi. Nasilone wymioty, biegunka czy krwawienie z przewodu pokarmowego są poważnymi objawami i nigdy nie należy ich bagatelizować. To samo tyczy się silnego, kurczowego bólu brzucha. Kiedy natężenie symptomów jest duże, znacznie upośledza Twoje codzienne funkcjonowanie, zgłoś się do lekarza.

• Na każdy typ zapalenia jelit przewidziane są dedykowane schematy leczenia. Apteczne preparaty dostępne bez recepty umożliwiają jedynie zwalczanie objawów tych chorób. Co może pomóc?
• Leczenie przeciwbólowe – w razie konieczności sięgnij po tabletki na ból brzucha zawierające paracetamol. Uważaj, żeby nie przekraczać zalecanej dobowej dawki. Unikaj niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen, ketoprofen), bo mogą powodować zaostrzenia nieswoistych zapaleń jelit.
• Leki rozkurczowe – np. drotaweryna i butylobromek hioscyny. Stosuj je ostrożnie i tylko wtedy, gdy ból jest nie do zniesienia.
• Leki na biegunkę – zachowaj ostrożność przy ich stosowaniu. Przy chorobach infekcyjnych nie zaleca się ich przyjmowania. Sięgaj po nie, kiedy zauważasz, że dolegliwości zaczynają doprowadzać do znacznego odwodnienia.
• Elektrolity – przy dużym odwodnieniu możesz uzupełniać utratę minerałów, dzięki gotowym mieszankom elektrolitów.
• Tabletki na wzdęcia – mogą przynieść ukojenie w dokuczliwych objawach. Szukaj preparatów z symetykonem.
• Leki na zaparcia – w chorobach zapalnych jelit rzadko występuje konieczność ich stosowania. W razie potrzeby możesz sięgnąć po preparaty z laktulozą.

Domowe sposoby na zapalenie jelit

O czym warto pamiętać?

• Bardzo duże znaczenie ma odpowiednie nawadnianie organizmu. Z luźnymi stolcami oraz z wymiotami można utracić znaczną ilość wody i minerałów. Dbaj o to, żeby zwiększyć ilość wypijanej wody. Możesz także zrobić domowe elektrolity – do 1 l wody dodaj 2 łyżki miodu, pół łyżeczki soli i odrobinę soku z cytryny.
• Zadbaj o odpowiednią dietę. Przy pojawieniu się objawów zapalenia jelit postaw na produkty lekkostrawne i niskotłuszczowe. Zazwyczaj zaleca się unikanie produktów bogatych w błonnik, ale nie rezygnuj całkowicie z warzyw czy owoców. Przed ich zjedzeniem pozbądź się skórek i pestek. Możesz też poddać je obróbce termicznej. Dbaj o dostarczanie dużej ilości białka pod postacią chudego mięsa. Dieta jelitowa nie musi być monotonna. Przy łagodnych objawach możesz jeść większość pokarmów. Zwracaj tylko uwagę na możliwie beztłuszczową obróbkę dań.
• Odpoczywaj. W chorobach przebiegających z biegunką czy wymiotami, organizm jest osłabiony. To jest czas, kiedy powinieneś odłożyć wszystkie sprawy na bok i skupić się na regeneracji.

Podsumowanie

Zapalenie jelit przyjmuje różnoraką formę. Jeśli niepokojące objawy pojawiają się u Ciebie pierwszy raz, to ustalenie, co spowodowało dolegliwości bywa trudne. Zawsze jednak możesz dbać o zdrową i odpowiednio zbilansowaną dietę.

Źródła:

1. C. McDowell, U. Farooq, i M. Haseeb, Inflammatory Bowel Disease, StatPearls Publishing, 2023, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470312/, [dostęp: 18.11.2023 r.]
2. A. Szczeklik (red.), Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, 2023
3. M. Grabiec, M. Waluga,  Nowe wytyczne Academic College of Gastroenterology dotyczące diagnostyki, leczenia i zapobiegania ostrej biegunce infekcyjnej u dorosłych, Medycyna po Dyplomie, 2017