Zespół chronicznego zmęczenia – przyczyny, objawy i leczenie

Szacuje się, że zespół chronicznego zmęczenia może dotyczyć nawet 1% populacji. Częściej rozwija się u kobiet. Ze względu na niecharakterystyczne objawy w wielu przypadkach pozostaje nierozpoznany. Osoby na niego cierpiące, zanim uzyskają diagnozę, bardzo często są posądzane o nadmierne lenistwo, co ma bardzo negatywny wpływ na ich zdrowie psychiczne.

Co to jest zespół chronicznego zmęczenia?

Stres, nadmierna ilość obowiązków oraz życie w ciągłym pośpiechu sprawiają, że coraz więcej osób zaczyna odczuwać nadmierne zmęczenie. Jednak nie zawsze mija ono po odpoczynku. Zespół przewlekłego zmęczenia to stosunkowo niedawno opisana jednostka kliniczna. Choć pierwsze definicje i opisy pojawiły się już ponad 200 lat temu, to pierwsze kryteria diagnostyczne pochodzą z 1988 r. Dzisiaj posługujemy się kryteriami opracowanymi przez K. Fakudę w 1994 r. 

Zespół chronicznego zmęczenie (CFS) charakteryzuje się uporczywym zmęczeniem, które ma negatywny wpływ na życie zawodowe, rodzinne oraz społeczne chorego. Bardzo często towarzyszą mu inne objawy, takie jak: 

• Zaburzenia pamięci i koncentracji, 
• Kłopoty ze snem, 
• Brak apetytu, 
• Apatia, 
• Bóle mięśni i stawów,
• Podwyższenie temperatury ciała. 

Zespół przewlekłego zmęczenia najczęściej dotyczy kobiet w wieku między 30. a 45. rokiem życia. Perfekcjonizm, duże ambicje i oczekiwania względem siebie to cechy osobowości predysponujące do rozwoju tej jednostki chorobowej. Ze względu na podobny profil pacjentów, a także zbliżone objawy często jest błędnie rozpoznawany jako depresja.

Zespół chronicznego zmęczenia – przyczyny

Jak do tej pory nie znamy jednej konkretnej przyczyny rozwoju zespołu chronicznego zmęczenia. Istnieją różne hipotezy wyjaśniające podłoże tej jednostki chorobowej. Trzy główne z nich to:

• Zaburzenia osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej,
• Dysfunkcja układu immunologicznego,
• Powikłania po infekcji wirusowej.

Zachowanie równowagi hormonalnej jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Hormony wydzielane przez nadnercza umożliwiają prawidłową reakcję na stres, a także regulują procesy związane z rytmem sen-czuwanie. U osób cierpiących na zespół chronicznego zmęczenia stwierdza się obniżenie poziomu kortyzolu oraz kortykoliberyny. Możliwe, że właśnie dlatego odczuwają nadmierne zmęczenie i nierzadko cierpią z powodu bezsenności. Podobne zmiany hormonalne obserwuje się w atypowej depresji oraz w chorobie afektywnej dwubiegunowej.

W latach 90. XX w. twierdzono, że zespół przewlekłego zmęczenia jest jedną z manifestacji zakażenia wirusem Ebstaina-Barr wywołującego m.in. mononukleozę. Dzisiaj wiemy, że teoria ta w pełni nie tłumaczy rozwoju tego zaburzenia. Jednak poprzez wzrost poziomu cytokin prozapalnych potencjalny czynnik wirusowy lub zapalny może przyczynić się do pojawienia się objawów zespołu przewlekłego zmęczenia. W ostatnim czasie zauważono tę korelację u osób, które przeszły zakażenie wirusem SARS-CoV-2. Po przechorowaniu COVID-19 wiele z nich zgłasza objawy długo utrzymującego się zmęczenia.

Wielu badaczy sądzi, że zespół przewlekłego zmęczenia jest zaburzeniem czysto somatycznym i może być manifestacją depresji. Uraz w dzieciństwie, predyspozycje genetyczne, a także niedobory kwasów omega-3 oraz cynku w diecie to również potencjalne czynniki mogące być przyczyną zespołu przewlekłego zmęczenia. 

Zespół chronicznego zmęczenia – objawy

Aby móc rozpoznać zespół chronicznego zmęczenia, pacjent musi spełnić ściśle określone kryteria. Po pierwsze nadmierne zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku, powinno trwać co najmniej 6 miesięcy. Może być ono stałe lub występować okresowo, jednak jest na tyle silne, że w negatywny sposób wpływa na aktywność zawodową, społeczną oraz osobistą chorego. Po drugie, pacjent musi spełnić co najmniej 4 z wymienionych kryteriów małych:

• Ból gardła,
• Ból mięśni,
• Bolesne powiększenie pachowych lub szyjnych węzłów chłonnych,
• Niezlokalizowany ból głowy o odmiennym charakterze niż przed chorobą,
• Złe samopoczucie po wcześniej tolerowanym wysiłku fizycznym,
• Wędrujące bóle stawów bez zaczerwienienia i obrzęku,
• Zaburzenia pamięci i koncentracji,
• Nadmierne uczucie senności lub bezsenność.

Zespół chronicznego zmęczenia stanowi rozpoznanie z wykluczenia. Aby móc go zdiagnozować, należy wykluczyć podłoże organiczne, a także zaburzenia psychiatryczne mogące być przyczyną powyższych objawów, m.in.:

• Choroby endokrynologiczne – chorobę Addisona, zespół Cushinga, nadczynność i niedoczynność tarczycy,
• Zaburzenia hematologiczne – niedokrwistość, nowotwór złośliwy,
• Choroby psychiatryczne – chorobę afektywną dwubiegunową, depresję, schizofrenię, zaburzenia odżywiania,
• Choroby neurologiczne – chorobę Parkinsona, otępienie, stwardnienie rozsiane,
• Infekcje – boreliozę, gruźlicę, zakażenie wirusem HIV,
• Choroby reumatologiczne – np.: fibromialgię, polimialgię reumatyczną, toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów,
• Niedobory składników mineralnych oraz witamin.

Rozpoznanie zespołu chronicznego zmęczenia opiera się na zebraniu dokładnego wywiadu dotyczącego dolegliwości zgłaszanych przez chorego. Badanie przedmiotowe umożliwia wykrycie tzw.: „czerwonych flag” wskazujących na obecność poważnej choroby organicznej dającej podobne objawy. Należą do nich:

• Ból w klatce piersiowej sugerujący chorobę serca,
• Ogniskowe ubytki neurologiczne mogące być objawem nowotworu złośliwego ośrodkowego układu nerwowego, a także stwardnienia rozsianego,
• Powiększenie węzłów chłonnych z towarzyszącą utratą masy ciała sugerujące chłoniaka lub białaczkę,
• Objawy zapalenia stawów, takie jak zaczerwienienie, obrzęk oraz ból, które wymagają diagnostyki w kierunku chorób reumatologicznych,
• Duszność nasuwająca podejrzenie choroby płuc.

Zespół chronicznego zmęczenia – leczenie

Głównym celem leczenia zespołu chronicznego zmęczenia jest uwolnienie pacjenta od przykrych i męczących objawów mających negatywny wpływ na jego życie. Dane naukowe potwierdzają skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) oraz terapii opartej na stopniowym zwiększaniu intensywności aktywności fizycznej. Główn cel CBT to uświadomienie pacjentowi jego lęków przed wykonaniem danej czynności, co ostatecznie prowadzi do odczuwania nadmiernego zmęczenia, a także nauka adekwatnego reagowania na nie. Wysiłek fizyczny o stopniowo zwiększonej intensywności ma pozytywny wpływ na ustępowanie objawów przewlekłego zmęczenia. Ważne, aby dostosować go do możliwości pacjenta.

Leczenie farmakologiczne jest wskazane u osób, które cierpią na zaburzenia lękowe lub depresję. Wiele osób zastanawia się, jakie witaminy na zmęczenie wybrać? Na rynku jest dostępnych wiele preparatów na wzmocnienie organizmu. Tabletki i witaminy z żeń-szeniem, toniki wzmacniające oraz inne leki na zmęczenie mogą być pomocne. W razie niedoborów witamin i minerałów mogą stanowić uzupełnienie zdrowej i zbilansowanej diety. Jednak nigdy nie powinny zastąpić wizyty u specjalisty.

Zespół chronicznego zmęczenia po COVID-19

Długo utrzymujące się, przewlekłe zmęczenie może być jedną z manifestacji zespołu post-COVID-19. W ten sposób definiowane są objawy, które pojawiają się w trakcie lub po przechorowaniu koronawirusa, trwające powyżej 12 tygodni i których nie można wytłumaczyć inną przyczyną. Zalecanym postępowaniem u pacjentów z zespołem chronicznego zmęczenia po COVID-19 jest stopniowe zwiększanie intensywności aktywności fizycznej, Oczywiście o ile nie ma ku niej przeciwwskazań.

Podsumowanie

Nierzadko osoby doświadczające nadmiernego zmęczenia są uważane za leniwe. Tymczasem towarzyszące im ciągłe wyczerpanie jest dla nich źródłem prawdziwego cierpienia i frustracji. Właściwa diagnoza i leczenie w wielu przypadkach mogą okazać się skuteczne.

Źródła:

1. R. Yancey, Zespół przewlekłego zmęczenia – rozpoznanie i leczenie, https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/121832,zespol-przewleklego-zmeczenia-rozpoznanie-i-leczenie, [dostęp 17.05.2022 r.],
2. Araszkiewicz, Wyniszczający zespół przewlekłego zmęczenia, https://podyplomie.pl/psychiatria/17201,wyniszczajacy-zespol-przewleklego-zmeczenia, [dostęp 17.05.2022 r.],
3. W. Rymer, Co to jest „long COVID” i „post COVID syndrome”?, https://www.mp.pl/covid19/ekspertcovid2019/257210,co-to-jest-long-covid-i-post-covid-syndrome,1, [dostęp 17.05.2022 r.]