Zakażenie układu moczowego u osób starszych

Zakażenie układu moczowego u osób starszych stanowi bardzo powszechną przypadłość. Nie należy go bagatelizować, ponieważ może przyczynić się do rozwoju bakteriami oraz sepsy. Szacuje się, że powikłania zakażenia układu moczowego są przyczyną niemal 12% zgonów po 65. roku życia. Diagnostykę utrudnia obecność niecharakterystycznych symptomów infekcji, a także częste występowanie bakteriomoczu bezobjawowego w tej grupie wiekowej. 

Przyczyny zakażenia układu moczowego u osób starszych

Zakażenie układu moczowego (ZUM) to obecność drobnoustrojów chorobotwórczych w drogach moczowych powyżej zwieracza cewki moczowej. W zależności od obecności lub braku symptomów klinicznych można wyróżnić:

• objawowe zakażenie układu moczowego – czyli obecność w drogach moczowych bakterii z towarzyszącymi objawami zakażenia,
• bakteriomocz bezobjawowy – czyli obecność w drogach moczowych bakterii bez towarzyszących objawów zakażenia.

 Zakażenie układu moczowego to jedna z najczęstszych infekcji u osób starszych. W zależności od braku lub obecności czynników przyczyniających się do jego rozwoju wyróżnia się niepowikłany lub powikłany ZUM. Ten pierwszy rzadko występuje u seniorów. Do powikłanego zakażenia układu moczowego predysponują stany dotyczące bezpośrednio układu moczowego, jak i towarzyszące choroby współistniejące:

• Utrudnienie odpływu i zastój moczu spowodowany przez rozrost lub zapalenie gruczołu krokowego, kamice dróg moczowych, nowotwór pęcherza lub dróg moczowych,
• Nietrzymanie moczu,
• Ścieńczenie nabłonka okolic intymnych u kobiet po menopauzie na skutek niedoboru estrogenów,
• Opadanie narządu rodnego u kobiet,
• Zaburzenie synergii zwieraczowo-wypieraczowej pęcherza moczowego,
• Pęcherz neurogenny,
• Unieruchomienie w łóżku,
• Zaniedbania higieniczne,
• Obecność cewnika w drogach moczowych,
• Zabiegi na drogach moczowych np.: przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego,
• Uchyłki pęcherza moczowego,
• Demencja,
• Cukrzyca,
• Obniżenie odporności.

Do zakażenia układu moczowego w przeważającej części przypadków dochodzi drogą wstępującą. Ze względu na krótszą cewkę moczową i małą odległość od odbytnicy zdarza się ono częściej u kobiet. U seniorów, w porównaniu do osób młodszych, częściej dochodzi do zakażenia układu moczowego drogą krwiopochodną. Najczęstszą przyczyną rozwoju ZUM jest E.Coli. U osób zacewnikowanych flora bakteryjna wywołująca zakażenie układu moczowego jest bardziej zróżnicowana, a przez to może być bardziej oporna na stosowane leczenie. Nierzadko dochodzi również do infekcji wywołanej przez inne patogeny np. drożdżaki.

Zakażenie układu moczowego u osób starszych – objawy

Typowe objawy zakażenia dróg moczowych zależą od lokalizacji infekcji. W przypadku zapalenia pęcherza moczowegopacjent odczuwabolesność w czasie mikcji, z tego powodu oddaje mocz w małych ilościach, przerywanym strumieniem. Jednocześnie pojawia się ciągłe parcie na pęcherz, dlatego chory często chodzi do toalety, również w nocy. W czasie badania dolegliwości bólowe zlokalizowane są w okolicy nadłonowej.

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek to zakażenie wyżej położonej części układu moczowego. Charakteryzuje się obecnością bólu w okolicy lędźwiowej oraz objawami ogólnymi:  

• Wysoką gorączką, 
• Dreszczami, 
• Uczuciem rozbicia, 
• Bólem głowy, 
• Nudnościami,
• Wymiotami. 

W przypadku współistniejącej kamicy może dojść do krwawienia z dróg moczowych i zmiany koloru moczu na czerwony. Tylko nieduża część seniorów z zapaleniem układu moczowego prezentuje wyżej opisane symptomy. U większości zakażenie ma przebieg niecharakterystyczny. Osoby starsze mogą prezentować jedynie gorączkę, pogorszenie stanu ogólnego lub zaburzenie świadomości (np. majaczenie). 

Ze względu na niespecyficzne dolegliwości odróżnienie objawowego zakażenia układu moczowego od bakteriomoczu bezobjawowego staje się niezwykle trudne. Jednak jest to niezbędne, ponieważ tylko to pierwsze wymaga antybiotykoterapii. Ten problem kliniczny jeszcze bardziej komplikuje rozpowszechnienie bakteriomoczu bezobjawowego wśród seniorów. Szacuje się, że dolegliwość ta dotyczy nawet 25% kobiet i tylko niewiele rzadziej rozpoznaje się ją u mężczyzn.

Rozpoznanie zakażenia układu moczowego u osób starszych

Do leczenia zakażenia układu moczowego kwalifikują się pacjenci prezentujący objawy kliniczne infekcji dróg moczowych oraz z dodatnimi wynikiem posiewu moczu, potwierdzającym obecność bakteriomoczu znamiennego. Od wykonywania tego badania można odstąpić jedynie u kobiet w wieku rozrodczym, które prezentują ewidentne objawy ZUM. Co oznacza, że każdy senior przed włączeniem do leczenia powinien mieć wykonane badanie ogólne i posiew moczu. 

Niezwykle ważną rolę odgrywa właściwe pobranie próbki moczu do badania. Jednak zanim będzie to możliwe, należy dokładnie umyć okolice intymne przy pomocy wody z mydłem, a następnie pobrać mocz ze środkowego strumienia. Co to oznacza? Początkowa niewielka ilość moczu powinna zostać oddana do toalety, kolejna część bez przerywania strumienia do pojemnika na badanie, a ostatnia – ponownie do toalety. Niestety, ze względu na pogorszoną sprawność ruchową u części seniorów uzyskanie reprezentatywnej próbki moczu staje się niezwykle trudne.

W celu poznania przyczyny, która stoi za zakażeniem układu moczowego, lekarz może zalecić wykonanie badania USG nerek. zwłaszcza jeśli podejrzewa kamicę układu moczowego. U mężczyzn niezbędne jest wykonanie badania per rectum i USG przezodbytniczego sprawdzającego objętość gruczołu krokowego. Niekiedy istnieją wskazania do skierowania pacjenta na cystoskopie lub badanie urodynamiczne. U kobiet, które mają problem z wypadaniem narządu rodnego konieczna jest konsultacja ginekologiczna.

Leczenie zakażenia układu moczowego u osób starszych

Leczenie zakażenia układu moczowego jest zależne od jego lokalizacji oraz nasilenia objawów. To ostatnie jest szczególnie ważne w przypadku podejmowania decyzji o miejscu leczenia (dom lub szpital). Duże nasilenie objawów, brak poprawy po włączeniu leczenia, upośledzenie odporności, a także współistniejąca przewlekła choroba nerek to wskazania do hospitalizacji.

Terapia zakażenia układu moczowego składa się z 3 elementów:

• Leczenia zachowawczego,
• Leczenia przeciwbólowego, przeciwgorączkowego i przeciwzapalnego,
• Antybiotykoterapii.

Leczenie zachowawcze opiera się na prowadzeniu oszczędnego trybu życia oraz właściwym nawodnieniu, a także minimalizacji czynników wpływających na rozwój ZUM. Jedną z częstszych przyczyn infekcji dróg moczowych jest nietrzymanie moczu – niezwykle powszechna dolegliwość w grupie seniorów. Produkty na nietrzymanie moczu pomagają utrzymać higienę okolic intymnych, a co za tym idzie zmniejszają ryzyko ZUM i zwiększają komfort psychiczny. 

Choć problem ten jest utożsamiany głównie z kobietami, zdarza się również u płci przeciwnej. Dzięki wkładkom anatomicznym dla mężczyzn oni również mogą czuć się pewniej. Domowe sposoby, takie jak zioła na nietrzymanie moczu mogą zmniejszyć nasilenie objawów. Jednak nigdy nie należy rezygnować z konsultacji lekarskiej. Obecnie mamy do dyspozycji wiele metod, które mogą zniwelować, a nawet całkowicie wyeliminować problem. Jednym z nich są ćwiczenia na nietrzymanie moczu wzmacniające mięśnie dna miednicy.

Leki na infekcje dróg moczowych, takie jak antybiotyki oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne powinny być przyjmowane pod kontrolą lekarza. W przypadku zapalenia pęcherza moczowego antybiotykoterapia trwa 7 dni, a w ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek – 14 dni. Nie należy jej przerywać, ponieważ dolegliwości mogą nawrócić. 

Podsumowanie

Zakażenie układu moczowego to częsta dolegliwość w grupie seniorów. Niespecyficzne objawy, a także duże rozpowszechnienie bakteriomoczu bezobjawowego utrudniają proces diagnostyczny i leczniczy.

Źródła:

1. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. Myśliwiec, Zakażenia układu moczowego u osób starszych, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/970/original/Strony_od_MpD_2011_04-13.pdf?1468242636, [dostęp 13.05.2022 r.]
3. N. W. Cortes-Penfield, Urinary Tract Infection and Asymptomatic Bacteriuria in Older Adults, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29079155/, [dostęp 13.05.2022 r.]