Zatkane zatoki − co mogą oznaczać?

Zapchane zatoki to powszechny problem. Lejący się katar, zatkany nos, ból głowy i nieprzyjemne rozpieranie w okolicy policzków czy czoła potrafią dać w kość. Przyczyną zapalenia zatok najczęściej są zakażenia wirusowe lub bakteryjne, ale podłożem blokady ujść zatok do jamy nosowej mogą być także alergie czy nieprawidłowości anatomiczne.

Zatkane zatoki − co to oznacza?

Zatoki przynosowe, czyli zatoki oboczne nosa, to pneumatyczne przestrzenie wyścielone śluzówką. Zlokalizowane są w kościach w otoczeniu jamy nosowej i są z nią połączone. Zatkane zatoki to uciążliwy i dość powszechny problem. Rozwój stanu zapalnego błony śluzowej nosa i zatok obocznych nosa związany jest aktywacją komórek zapalnych i wydzielaniem rozmaitych substancji, które prowadzą do wzrostu przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych.

Obrzęk błony śluzowej, zaburzenia transportu śluzowo-rzęskowego, uszkodzenia nabłonka przez patogeny, wzrost lepkości śluzu i gromadzenie patologicznej wydzieliny prowadzi do zablokowania ujść zatok przynosowych. Blokada ujść zatok lub ich zwężenie utrudnia ewakuację zalegającej wydzieliny, a zatkane zatoki dają nieprzyjemne i dokuczliwe objawy. Zablokowanie kompleksu ujściowo-przewodowego i zaleganie śluzu sprzyja wtórnym nadkażeniom bakteryjnym.

Zobacz, jak dbać o zatoki na co dzień: Jak dbać o zatoki? Profilaktyka może zapobiec chorobie!.

Zapchane zatoki − objawy

W jaki sposób manifestuje się nieżyt nosa i zapalenie zatok?

Objawy obejmują:

• wyciek wodnistej, śluzowej, śluzowo- ropnej lub ropnej wydzieliny z nosa,
• niedrożność i blokadę nosa, co utrudnia swobodne oddychanie,
• spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła (przewody nosowe połączone w przewód nosowo-gardłowy, uchodzą poprzez nozdrza tylne do gardła),
• pogorszenie lub utrata węchu i zaburzenia smaku,
• uczucie rozpierania, pełności i „ciśnienia” w miejscu zatkanej zatoki przynosowej, przy dotyku i ucisku może pojawić się ból (bóle twarzy w okolicy zatok mogą nasilać się przy pochylaniu głowy do przodu, przy unoszeniu głowy lub w pozycji na wznak),
• bóle głowy,
• gorączka lub stany podgorączkowe,
• pogorszenie samopoczucia i osłabienie, czasem spadek apetytu,
• wydzielina, która spływa po tylnej ścianie gardła, drażni je i może powodować uczucie drapania w gardle, kaszel i chrypkę,
• ewentualnie dolegliwości stomatologiczne (np. ból zęba czy nieprzyjemny zapach z ust).

Objawy zatkanych zatok istotnie pogarszają jakość życia, negatywnie wpływają na codzienne funkcjonowanie i aktywność fizyczną.

Zatkane zatoki − przyczyny

Stan zapalny zatok i „zapchane” zatoki mogą mieć różne przyczyny.

Należą do nich:

• zakażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze,
• alergiczny nieżyt nosa,
• nieprawidłowości anatomiczne (np. skrzywienie przegrody nosowej, odmienności bocznej ściany jamy nosa, przerost migdałków podniebiennych lub migdałka gardłowego),
• przewlekłe narażenie na drażniące czynniki fizyczne i zanieczyszczenia środowiskowe (np. pyły, dym tytoniowy),
• przyczyny stomatologiczne (zakażenia zębowe, stany po usunięciu zęba i powikłania po innych zabiegach),
• zaburzenia hormonalne (np. niedoczynność tarczycy, ciąża),
• niedobory odporności,
• upośledzona praca rzęsek i zaburzenia transportu śluzowo-rzęskowego (np. w mukowiscydozie, zespole Kartagenera czy pierwotnej dyskinezie rzęsek)
• inne (np. wentylacja mechaniczna, zabiegi otolaryngologiczne).

Ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych to jedna z najczęstszych chorób w Polsce. Zreguły trwa poniżej 12 tygodni, a po tym czasie objawy całkowicie ustępują. Najczęstszą przyczyną są infekcje wirusowe (rynowirusy, które stanowią do 50% przyczyn, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy, koronawirusy i inne) i wówczas objawy przeziębienia trwają zwykle około tygodnia, do 10 dni. Nasilenie choroby po upływie 5 dni lub czas trwania powyżej 10 dni świadczą zwykle o nadkażeniu bakteryjnym. Sprawdź też artykuł: Zapalenie zatok − częste powikłanie po grypie.

Do niewirusowej infekcji przyczyniają się Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, a rzadziej inne bakterie. Grzybicze zakażenia występują nieczęsto i dotyczą zwykle osób z zaburzeniami odporności (np. chorych na AIDS, leczonych immunosupresyjne czy po przeszczepieniach narządów) lub cukrzyków. Pamiętaj, że kolor wydzieliny z nosa ani obecność gorączki, nie pozwalają rozróżnić infekcji wirusowej i bakteryjnej. Przekonanie jakoby żółtawa czy zielonkawa barwa kataru z całą pewnością świadczyła o zakażeniu bakteryjnym jest błędne. Watro przeczytać też artykuł: Żółty, zielony... czy to katar ropny? [Lekarz odpowiada].

Jeśli objawy zapalenia zatok trwają powyżej 12 tygodni, mówimy o zapaleniu przewlekłym. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej zatok to złożona jednostka chorobowa. Dzieli się ją na podstawie obecności polipów w nosie na przewlekłe zapalenie z polipami nosa i bez polipów. Polipy nosa to gładkie, niebolesne i nienowotworowe formy przerostu śluzówki przewodów nosowych lub zatok w odpowiedzi na przewlekły proces zapalny. Za podłoże ich powstania uważa się kombinację czynników zapalnych, alergicznych, genetycznych i anatomicznych, ale dokładna etiologia pozostaje nieznana. Polipy często umiejscawiają się w okolicy ujść zatok do jam nosa i blokują je. Więcej na temat leczenia polipów przeczytasz w artykule: Polipy w nosie – czy potrzebna mi operacja? Lekarz odpowiada!.

Diagnostyka „zapchanych” zatok

Jeśli zaobserwujesz u siebie objawy, które wskazują na stan zapalny zatok (niedrożność nosa lub wycieki z nosa, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, zaburzenia węchu, bóle głowy lub twarzy), koniecznie udaj się do lekarza. Dokładny wywiad i badanie fizykalne często wystarczają do zdiagnozowania ostrej infekcji.

Przy podejrzeniu powikłań lub w przypadku przewlekłego problemu z zatokami bez oczekiwanych efektów po leczeniu wskazane może być wykonanie badań obrazowych. Tomografia komputerowa może uwidocznić brak powietrzności, płyn w zatokach, obecność i lokalizację polipów, nieprawidłowości anatomiczne czy powikłania. W diagnostyce nowotworowej lub infekcji grzybiczej potrzebne może okazać się wykonanie rezonansu magnetycznego.

Kiedy leczenie antybiotykami jest nieskuteczne, masz silne dolegliwości bólowe czy podejrzewasz powikłania, lekarz może zdecydować także o konieczności nakłucia zatoki i badaniu mikrobiologicznym uzyskanego materiału.

Badania laryngologiczne obejmują rynoskopię przednią (czyli oglądanie jamy nosowej za pomocą wziernika) oraz endoskopię jam nosa i zatok przynosowych (czyli dokładną ocenę jam nosa i ujść zatok przy użyciu endoskopu). Podczas poszukiwania przyczyny przewlekłego zapalenia zatok przydatne będą badania w kierunku alergii, mukowiscydozy czy niedoborów odporności.

Chore zatoki a powikłania

Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych to uciążliwa i nieprzyjemna choroba. Ostra infekcja zwykle przemija samoistnie lub po zastosowaniu odpowiedniego leczenia. Zapalenie przewlekłe może wymagać rozszerzenia diagnostyki i specjalistycznych konsultacji.

Pamiętaj, że zapalenie zatok, choć zwykle nie pozostawia trwałych uszkodzeń, niesie ryzyko poważnych powikłań.

Najczęstsze powikłania po chorobie zatok to:

• zapalenie tkanek oczodołu,
• ropień oczodołu,
• zapalenie kości i szpiku kostnego,
• zakrzepica zatoki jamistej,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• ropień mózgu.

Nie ignoruj więc niepokojących objawów, a w razie pojawienia się obrzęku powiek lub okolicy czołowej, pogorszenia ostrości widzenia lub podwójnego widzenia, zaburzeń ruchomości gałki ocznej, silnego bólu głowy, objawów neurologicznych czy zaburzeń świadomości, jak najszybciej skonsultuj się z lekarzem lub wezwij pomoc.

Jak leczyć zatkane zatoki?

Leczenie ostrej infekcji wirusowej opiera się na łagodzeniu objawów. Pomocne mogą być: płukanie jamy nosowej, niesteroidowe leki przeciwzapalne czy leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa (np. w formie sprayu do nosa na zatoki). Więcej na temat uśmierzania dokuczliwych symptomów w domu przeczytasz tutaj: Domowe sposoby na zatoki. Farmaceuci radzą!.

W przypadku cięższych objawów lekarz może zalecić donosowy glikokortykosteroid oraz antybiotyki. Niemniej jednak pamiętaj, że antybiotyków nie stosuje się rutynowo, a jedynie w razie podejrzenia zakażenia bakteryjnego. U pacjentów z alergią ulgę mogą przynieść leki przeciwhistaminowe.

Przy przewlekłym zapaleniu zatok stosuje się glikokortykosteroidy donosowe, leki przeciwhistaminowe czy leczenie biologiczne, a u osób z polipami nosa można rozważyć glikokortykosteroid doustny. Jeśli taka terapia nie przynosi oczekiwanej poprawy, jedynym wyjściem może okazać się zabieg chirurgiczny. Funkcjonalna endoskopowa operacja zatok przynosowych umożliwia usunięcie polipów i tkanek, które blokują ujścia zatok, korekcję ewentualnych innych nieprawidłowości i przywrócenie odpowiedniej powietrzności. 

Zapchane zatoki − objawy, które warto zapamiętać!

Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych to jedna z najczęstszych chorób. Zatkane zatoki objawiają się katarem, zablokowanym nosem, bólami głowy czy twarzy. Przyczyną mogą być infekcje wirusowe, alergie czy zakażenia bakteryjne. U podłoża blokady ujść zatok do nosa mogą leżeć nieprawidłowości anatomiczne, zaburzenia hormonalne i wiele innych. Ostre zapalenie zwykle samoistnie przemija, ale pamiętaj, że nadkażenie bakteryjne lub przewlekający się stan zapalny wymagają odpowiedniej diagnostyki i leczenia.

Źródła:

1. Gajewski P.; Szczeklik A.: Interna Szczeklika
2. Waśniewska-Okupniak E.: Ostre zapalenie zatok przynosowych.
3. Bielecki P.; Sieśkiewicz A.; Garkowski M.; Rogowski M.; Kowal K.: Przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa: spojrzenie alergologa i laryngologa.