Zapalenie płuc u osób starszych - jak rozpoznać, leczyć i zapobiegać?  

Zapalenie płuc u seniorów charakteryzuje się podstępnym przebiegiem i nietypowymi objawami. Często dochodzi do nagłego pogorszenia stanu ogólnego, dlatego leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej. Jak zapobiegać i zdiagnozować zapalenie płuc u osoby starszej? Kiedy pójść do lekarza?

Czynniki ryzyka zapalenia płuc u seniorów

Zapalenie płuc w starszym wieku cechuje się zwiększoną śmiertelnością i cięższym przebiegiem. Osoby powyżej 65 roku życia są czterokrotnie bardziej narażone na zachorowanie niż młodsi dorośli. Śmiertelność wśród seniorów jest nawet trzykrotnie wyższa niż u osób poniżej 65 roku życia. Wiąże się to głównie z obecnością czynników ryzyka w tej grupie wiekowej.

Dowiedz się, jakie są objawy i powikłania po nieleczonym zapaleniu płuc.

Ryzyko zachorowania zwiększają następujące cechy:

• Wiek (powyżej 70 roku życia),
• Niedożywienie,
• Odwodnienie u osób starszych,
• Zaburzenia połykania (zachłystowe zapalenie płuc) - często występują w przebiegu chorób neurologicznych (otępienie, stan po udarze, zaburzenia świadomości, w tym majaczenie),
• Zmniejszony odruch kaszlowy,
• Unieruchomienie w łóżku,
• Wielochorobowość,
• Zmiany w układzie odpornościowym związane z wiekiem,
• Immunosupresja,
• Choroby płuc i serca,
• Nadużywanie alkoholu i nikotyny.

Rodzaje zapalenia płuc u osób starszych

Odoskrzelowe zapalenie płuc u osób starszych to najczęstsza postać zapalenia płuc nie tylko u seniorów, ale też u osób dorosłych. Zmiany pojawiają się na obszarze wokół oskrzeli. W grupie pacjentów 65+ dwa rodzaje zapalenia płuc - zachłystowe i szpitalne - występują znacznie częściej niż u młodych dorosłych. Czym się charakteryzują?

Zachłystowe zapalenie płuc u seniorów

Zdrowi ludzie często aspirują do płuc niewielkie ilości wydzieliny z jamy ustnej, która jednak jest eliminowana przez normalne mechanizmy obronne, takie jak kaszel. Przeciwdziała to infekcjom płuc. Aspiracja dużych ilości wydzieliny lub zachłyśnięcie się u pacjenta z obniżoną odpornością często powoduje zapalenie płuc i/lub ropień płuca. Gram-ujemne patogeny jelitowe i bakterie beztlenowe z jamy ustnej stanowią główną przyczynę zachłystowego zapalenia płuc.

Pacjenci w podeszłym wieku mają skłonność do zachłystywania się ze względu na choroby towarzyszące i czynniki ryzyka związane z wiekiem. Należy do nich stosowanie środków uspokajających, choroby neurologiczne i osłabienie. Zachłystowe zapalenie płuc u osób starszych ma często złe rokowania, zwłaszcza jeśli występują choroby towarzyszące.

Szpitalne zapalenie płuc u osób starszych

Zapalenie płuc pojawiające się po 48 godzinach od przyjęcia chorego do szpitala określamy jako szpitalne zapalenie płuc. Większość zakażeń jest wywołana przez mieszaną florę bakteryjną, czasami przez wirusy, rzadziej grzyby.

Do czynników ryzyka należą:

• podeszły wiek,
• długość hospitalizacji,
• intubacja i konieczność stosowania mechanicznej wentylacji,
• częstość antybiotykoterapii,
• zaawansowany wiek chorego,
• otyłość,
• zaburzenia odżywiania,
• palenie tytoniu (sprawdź, jak rzucić palenie),
• alkoholizm
• oraz ciężkość lub przewlekłość współistniejących procesów chorobowych.

Stwierdzono, że u chorych ze współistniejącymi chorobami znacznie szybciej dochodzi do skolonizowania jamy nosowo-gardłowej bakteriami z jamy ustnej i przewodu pokarmowego. Kolonizacja dróg oddechowych jest także częstsza u pacjentów w ciężkim stanie ogólnym. Ponadto ogólna kondycja zdrowotna seniora ma również wpływ na częstość zachorowania na szpitalne zapalenie płuc.

Poznaj również objawy i przyczyny płatowego zapalenia płuc.

Zapalenie płuc u osób starszych - objawy

Do rozpoznania zapalenia płuc u osób starszych często wystarczy jedynie badanie podmiotowe. U seniorów może brakować typowych objawów tj. gorączki, a choroba może manifestować się majaczeniem lub obniżeniem ciśnienia tętniczego.

Najczęściej w przebiegu zapalenia płuc u dzieci i dorosłych obserwuje się następujące objawy:

• Przyspieszenie oddechu,
• Zmiany osłuchowe przy badaniu stetoskopem, np. furczenia i rzężenia,
• Ostry mokry kaszel,
• Ból w klatce piersiowej,
• Uczucie ucisku w klatce piersiowej,
• Duszność,
• Przyspieszony oddech,
• Gorączka.

Z  kolei nietypowe objawy zapalenia płuc u osób starszych to:

• Majaczenie (delirium) - rodzaj zaburzenia świadomości przy zapaleniu płuc, w przebiegu którego może dojść do halucynacji, zaburzeń uwagi, rytmu snu i czuwania. Majaczenie występuje często u osób starszych nie tylko w przebiegu zapalenia płuc, ale również po operacjach, przy odwodnieniu lub w chorobach otępiennych,
• Objawy ze strony układu pokarmowego,
• Skłonność do upadków,
• Nasilenie objawów choroby towarzyszącej,
• Osłabienie,
• Utrata apetytu i masy ciała.

Warto zwrócić uwagę, że 20% -50% pacjentów w podeszłym wieku nie ma gorączki.

Sprawdź objawy zapalenia płuc u dzieci.

Zapalenie płuc u osób starszych - ile trwa?

Niełatwo odpowiedzieć na to pytanie. Zazwyczaj po upływie 2-3 tygodni objawy powinny ustąpić, jednak często u osób starszych zapalenie płuc z powikłaniami trwa dłużej. Jeśli po upływie 3 tygodni objawy są nadal obecne lub ulegają pogorszeniu, wskazana jest pogłębiona diagnostyka (np. w kierunku gruźlicy).

Zapalenie płuc - powikłania u osób starszych

U seniorów często dochodzi do powikłań. Najpowszechniejszą jest sepsa, w przebiegu której może dojść do niewydolności wielonarządowej, spowodowanej  przedostaniem się bakterii do krwi. Długie unieruchomienie może powodować formowanie się skrzepów w naczyniach. Ponadto często dochodzi do przewlekłego podrażnienia płuc z uszkodzeniem pęcherzyków płucnych. Do innych poważnych powikłań należy powstanie ropnia w płucu lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak zdiagnozować zapalenie płuc seniora?

Poza badaniem fizykalnym dostępne są różnego rodzaju badania pomocnicze. Badanie pierwszego wyboru najczęściej stanowi  rentgen płuc, pomagający wykryć zagęszczenia w miąższu. Prawidłowe prześwietlenie klatki piersiowej nie wyklucza jednak zapalenia płuc u osób starszych. Często dodatkowo wykonuje się badania krwi: morfologię, elektrolity, CRP (wskaźnik zapalenia). W zależności od objawów i ciężkości przebiegu wskazane może być wykonanie posiewów krwi.

Jak leczy się zapalenie płuc u osób starszych?

Każda osoba w wieku powyżej 65 lat cierpiąca na poważne choroby towarzyszące lub niemająca wystarczającej opieki podczas choroby odbywa leczenie w szpitalu. W przypadku stosowania antybiotyków najważniejsze jest to, czy zapalenie płuc wystąpiło w domu, w placówce opiekuńczej  czy w szpitalu. Ponieważ w szpitalach i w domach spokojnej starości często dochodzi do zakażeń wieloopornymi bakteriami, podaje się antybiotyki, które mogą zwalczać te patogeny. Przy wyborze leku bierze się również pod uwagę, czy był przyjmowany w ciągu ostatnich trzech miesięcy. Należy prawidłowo dobrać lek przeciwbakteryjny, by nie doszło do powstania antybiotykooporności.

Zapalenie płuc u osób starszych - jak pomóc i zapobiegać?

Zapalenie płuc jest w podeszłym wieku poważnym schorzeniem. Tym bardziej należy podjąć odpowiednie kroki w celu jego zapobiegania. Oto sprawdzone metody.

• Szczepienia - osobom w wieku 65 lat i starszym zaleca się wykonanie dwóch szczepień: przeciwko pneumokokom i grypie. Szczepienie przeciwko pneumokokom po podaniu dawki uzupełniającej wykonuje się u seniorów co 5 lat. Przeciwko grypie należy szczepić się co roku.

Sprawdź, jak działa szczepionka na grypę dla seniorów.

• Pozycja ciała - zapalenie płuc u osób starszych leżących często związane jest z nieprawidłową pozycją w czasie spożywania posiłków. Podczas jedzenia senior powinien być możliwie wyprostowany, najlepiej jednak spożywać posiłki przy stole. W przypadku otępienia, nawet bez wyraźnych zaburzeń połykania, konieczne może być rozdrobnienie pokarmu. Jeśli zaobserwujemy zaburzenia połykania u starszej osoby, powinniśmy skonsultować się z lekarzem.
  
  
• Optymalna pozycja do spania przy zapaleniu płuc - ważne, aby nie uciskać płuc. W niektórych przypadkach czasowo może być zalecane przyjęcie pozycji ułożeniowych, w których płuco z wydzieliną położone jest na górze, co ułatwia grawitacyjne spływanie wydzieliny. 

• Dieta – istotna jest zbilansowana dieta bogata w witaminy, owoce i warzywa. Dodatkowo można przyjmować preparaty wzmacniające i witaminy dla seniorów.
  
  
• Ruch - ćwiczenia pomagają we właściwej wentylacji płuc. Można je wykonywać nawet w pozycji leżącej.
  
  
• Inhalacje - lekami lub solą fizjologiczną pomagają nawilżyć płuca i odkrztusić wydzielinę. 

Rekonwalescencja po zapaleniu płuc u seniorów

Po bardzo ciężkim i długotrwałym zapaleniu płuc u seniora często niezbędna jest specjalistyczna rehabilitacja. Można odbyć ją w domu jako indywidualne spotkania z terapeutą lub w klinice. Cel stanowi głównie poprawa jakości życia. Zabiegi fizjoterapeutyczne stosowane najczęściej to:

• terapia oddechowa,
• zwiększenie wydolności wysiłkowej
• i stymulacja przepływu wydzieliny w celu jej usunięcia.

Zapalenie płuc u osób starszych leżących ma gorsze rokowania. Z tego powodu zaleca się unikania zbyt długiego leżenia w łóżku i szybką mobilizację. W niektórych przypadkach przez dłuższy czas może być konieczne stosowanie urządzeń wspomagających oddychanie - np. stymulujących wykrztuszanie wydzieliny.

Podsumowanie

Zapalenie płuc u osoby starszej może mieć inny przebieg niż u dorosłego czy dziecka. Kaszel, dreszcze i gorączka u seniora czasami nie występują wcale, za to często pojawia się kołatanie serca, brak apetytu, odwodnienie i majaczenie. Osoby w podeszłym wieku cierpią na choroby przewlekłe, takie jak choroby układu krążenia czy cukrzyca, które pogarszają rokowanie. Ponadto z wiekiem odpowiedź immunologiczna jest słabsza, co prowadzi do zwiększonej podatności na infekcje. Z tego powodu zapalenie płuc u seniorów może być stanem zagrożenia życia, który wymaga jak najszybszej diagnostyki i odpowiedniego leczenia.

Źródła:

1. Pirożyński M., Pirożyńska E., Fedyniak D., Szpitalne zapalenie płuc., 2009,  Borgis - Postępy Nauk Medycznych 8: 602-609.
2. Meyer K.C., Lung infections and aging, Ageing Res Rev, 2004, 3(1): 55-67.
   
3. Broczek K., Zapalenie płuc u osób w podeszłym wieku, Sympozjum: pulmonologia, 2012 (10).