Złamania u osób starszych – przyczyny, profilaktyka i skuteczne leczenie

Złamania u starszych osób są częstymi skutkami urazu. Z jednej strony wynika to ze zmiany struktury kości wraz z wiekiem, z drugiej strony z większego ryzyka upadków. Co należy wiedzieć o złamaniach u osób starszych?

Jakie są przyczyny złamań u osób starszych?

Zwiększona częstość złamań u osób starszych wiąże się z wieloma aspektami procesu starzenia się. Należą do nich:

• Upadki - głównie w czasie chodzenia, z pozycji stojącej lub siedzącej. Omdlenie można uznać za przyczynę tylko w maksymalnie około 10% przypadków złamania kości u osób starszych. W 80% upadek następuje bez utraty przytomności, podczas normalnej codziennej aktywności. Aż 10% upadków u seniorów prowadzi do złamań,
• Mechanizm urazu - złamania u osób starszych powstają w zależności od aktywności fizycznej lub zaawansowania osteoporozy. Decydujący jest rodzaj upadku: podczas gdy złamania kości udowej w pobliżu stawu biodrowego są spowodowane upadkiem na bok, złamania dystalnej kości promieniowej i bliższej kości ramiennej są wynikiem wyciągnięcia ręki w celu ochrony przed upadkiem,
• Zmniejszona gęstość kości - wynika głównie z osteoporozy. Ten proces może rozpocząć się już w wieku 40 lat i nasilać się wraz z upływem czasu, jeśli nie zostanie zastosowane odpowiednie leczenie. Sprawdź, jak wzmocnić kości,
• Zmiany w układzie nerwowo-mięśniowym - pogorszenie równowagi i koordynacji wiąże się ze zwiększoną tendencją do upadków. Ponadto leczenie urazów utrudnia zanik tkanki mięśniowej związany wiekiem. Chodzenie o kulach w celu odciążenia kończyn dolnych nie jest możliwe dla wielu osób starszych z powodu zmniejszonej siły mięśniowej,
• Wielochorobowość - wraz z wiekiem zwiększa się również ilość chorób. Najczęstsze schorzenia spotykane u seniorów to cukrzyca, choroba wieńcowa, zaburzenia rytmu serca, POChP . Ponadto wzrasta prawdopodobieństwo przyjmowania leków przeciwzakrzepowych. Może to oznaczać, że natychmiastowe leczenie chirurgiczne nie jest możliwe.

Najczęstsze złamania u osób starszych

Poniżej prezentujemy rodzaje złamań, które najczęściej towarzyszą osobom starszym.

Złamanie kręgosłupa

Złamania trzonów kręgów są najczęstszymi złamaniami osteoporotycznymi – obserwuje się je nawet u 70% osób powyżej 80 roku życia. Szacuje się, że złamania kręgosłupa u osób starszych są 2 do 3 razy częstsze niż złamania w pobliżu stawu biodrowego. Tylko 1/3 złamań kręgów daje objawy kliniczne.

Najczęściej dochodzi do tzw. mikrozłamań, które powstają poprzez stopniową utratę beleczek kostnych, a następnie z naciskiem na osłabione kości. Są to typowe złamania kompresyjne, najczęściej występujące w odcinku lędźwiowym i piersiowym kręgosłupa, prowadzące do obniżenia jego wysokości. Większość złamań kompresyjnych kręgosłupa można leczyć zachowawczo przy pomocy środków przeciwbólowych. Tylko nieliczne wymagają leczenia chirurgicznego.

Złamanie biodra u osób starszych

W przypadku złamań w pobliżu stawu biodrowego rozróżnia się złamania szyjki kości udowej i złamania okolicy krętarzowej. Złamania biodra są częste u osób starszych i często wynikają z niewielkiego upadku, zwłaszcza jeśli senior cierpi na osteoporozę. Poruszanie złamaną kończyną, stanie i/lub chodzenie zwykle powoduje znaczny ból. Nieprzemieszczone złamania można leczyć zachowawczo. Jednak ze względu na ryzyko zwichnięcia wtórnego często preferuje się stabilizację. Złamanie miednicy u osób starszych z przemieszczeniem leczy się operacyjnie przy pomocy endoprotezy.

Złamania kości promieniowej

Uważane są za typowe złamania u seniora związane z osteoporozą. Częste są nie tylko u kobiet w okresie menopauzy, ale występują również bardzo często u pań i panów w starszym wieku. Zazwyczaj powstają przy upadku, gdy upadająca osoba próbuje zamortyzować uraz wyprostowaną ręką z odchyloną grzbietowo dłonią. Nieprzemieszczone można leczyć zachowawczo opatrunkiem gipsowym. Jeśli złamanie jest przemieszczone, wymaga zazwyczaj leczenia chirurgicznego.

Złamanie proksymalnej części kości ramiennej

Jest to trzecie co do częstości złamań u osób powyżej 60 roku życia. Wraz z wiekiem złamania kości ramiennej są coraz bardziej kompleksowe i trudniejsze do leczenia. Częściej mają miejsce u kobiet, co wiąże się też z częstszym występowaniem osteoporozy u pań.

Złamanie żeber u osób starszych

Są one również często związane z osteoporozą u osób starszych, zwłaszcza jeśli wynikają z upadków. Tylko 30% złamań żeber skutkuje wizytą u lekarza od razu po urazie. Często mogą być leczone zachowawczo.

Sprawdź, jak wzmocnić organizm seniora!

Profilaktyka załamania u osób starszych

Główną przyczyną złamań kości u starszych osób są upadki, dlatego ogromne znaczenie odgrywa ich profilaktyka. Należy do niej:

• Adaptacja mieszkania tak, aby zapobiec upadkom,
• Trening równowagi, siły i chodzenia (dowiedz się więcej na temat próby Romberga),
• Ostrożne stosowanie leków z grupy benzodiazepin,
• Leczenie hipotonii ortostatycznej,
• Leczenie ortopedyczne i podologiczne problemów ze stopami i odpowiednie obuwie,
• Leczenie wad wzroku (np. wykonanie wskazanej operacji zaćmy, odpowiedni dobór okularów),
• Odpowiednia terapia niektórych chorób kardiologicznych mogących prowadzić do omdlenia,
• Suplementacja witaminą D - podawanie witaminy D (>800 j.m. dziennie) może zmniejszyć ryzyko złamań biodra, a także upadków u osób powyżej 65 roku życia. W Polsce niedobór witaminy D jest bardzo powszechny.
• Edukacja osób starszych - dotyczy zwłaszcza zasad wstawania i poruszania się po mieszkaniu, używanie odpowiednich pomocy przy chodzeniu.

Złamania u osób starszych - leczenie

W operacyjnym leczeniu złamań u osób starszych należy przeprowadzić operację w przeciągu 24 godzin, jeśli jest to możliwe. Z punktu widzenia leczenia chirurgicznego powinno się indywidualnie określić cele leczenia pacjenta i dobrać do nich rodzaj protezy i zabiegu. Po operacji lub w czasie pobytu w szpitalu u osób starszych często dochodzi do  tzw. majaczenia, czyli delirium. Zapobiec mu można poprzez odpowiednie podawanie leków przeciwbólowych i prawidłowe nawodnienie. Sprawdź, jak rozpoznać odwodnienie u seniora.

Wykazano, że najlepiej sprawdza się terapia, w której bierze udział interdyscyplinarny zespół  terapeutyczny (lekarze - chirurg i internista, pielęgniarki, fizjoterapeuci, terapeuci zajęciowi, pracownicy socjalni). W dodatku trzeba zwrócić uwagę na choroby towarzyszące i ryzyko powikłań oraz choroby wtórne wymagające długotrwałego unieruchomienia.

Ogromną rolę w leczeniu złamania u seniorów odgrywa rehabilitacja. Po operacji rehabilitacja często musi być wspomagana opieką pielęgniarską nad pacjentem. Ważna jest poprawa koordynacji. Niestety starsze osoby mogą mieć problem z nauczeniem się niektórych technik częściowego obciążenia kończyny, dlatego istotne, aby mogły jak najszybciej w pełni ją obciążać.

Warto również szukać przyczyny upadku. Powinno się wykonać diagnostykę omdleń z perspektywy internistycznej i neurologicznej, dokonać rewizji przyjmowanych leków (środki uspokajające), kontrolę ostrości wzroku i poszukać ryzyka upadków związanego z wyposażeniem domu (np. krawędzie dywanów). Osteoporozę należy również uznać za czynnik ryzyka, dlatego należy ją diagnozować i jej zapobiegać. W aptekach dostępne są leki i suplementy diety na osteoporozę.

Dlaczego leczenie złamań u seniora jest trudne?

Złamania osób starszych znacznie zmieniają życie seniora: często konieczny jest pobyt w szpitalu, leczenie może być długotrwałe, a komplikacje są częste. W miarę możliwości należy unikać długotrwałego leżenia w łóżku, ponieważ prowadzi to do dodatkowego osłabienia. Czasami pacjent nie powraca już do w pełni samodzielnego życia. Z tego powodu ogromną rolę odgrywa zapobieganie złamaniom i szybkie przywrócenie sprawności.

Źródła:

1. Guralnik J.M. i wsp. Lower-extremity function in persons over the age of 70 years as a predictor of subsequent disability. N Engl J Med 1995; 332: 556–61
2. Kammerlander C. i wpsp. Ortho-geriatric service – a literature review comparing different models. Osteoporos Int 2010; 21 (Suppl 4): 637–46.
3. Sherrington C. i wsp. Effective exercise for the prevention of falls: a systematic review and meta-analysis. J Am Geriatr Soc 2008; 56: 2234–43.