Cebula – zastosowanie, działanie, właściwości

Cebula to popularny dodatek do potraw, o charakterystycznym smaku i aromacie. Jest bombą wartościowych składników odżywczych, między innymi cennych dla organizmu witamin i minerałów, a także znanym od tysięcy lat remedium na przeziębienie. Z artykułu dowiesz się o innych, niezwykle pożytecznych właściwościach prozdrowotnych cebuli. Wyjaśnimy również, dlaczego płaczemy podczas jej obierania i krojenia.

Ciekawostki i pochodzenie cebuli

Cebula (Allium cepa) jest częścią rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), do której należą inne znane gatunki, chętnie wykorzystywane w kulinariach, takie jak czosnek (Allium sativum), szalotka (Allium ascalonicum) czy por (Allium porrum). Właściwa nazwa botaniczna cebuli to cebula czosnek, jednak na co dzień zazwyczaj używana jest jej uproszczona i skrócona wersję.

Cebula to roślina o fascynujących właściwościach, uznawana w medycynie ludowej za naturalny lek na odporność. Jej pochodzenie sięga wiele tysięcy lat wstecz, a historia związana jest z wieloma kulturami i cywilizacjami.

• Przyjmuje się, że cebula jest jednym z najstarszych roślinnych gatunków uprawnych na świecie.
• Pierwsze ślady hodowli cebuli datowane są na około 5000 lat p.n.e. i pochodzą z obszaru dzisiejszego Iranu oraz zachodniej Azji.
• Co ciekawe, starożytni Egipcjanie traktowali cebulę jako symbol życia wiecznego, o czym świadczą znaleziska archeologiczne w grobowcach faraonów.
• W starożytnym Rzymie i Grecji z kolei była ceniona jako pożywny składnik diety, ale również z uwagi na jej potencjalny aspekt leczniczy.
• W miarę upływy czasu cebula rozprzestrzeniała się na pozostałe kontynenty, dzięki czemu stała się nieodłącznym elementem potraw regionalnych na całym świecie.
• Aktualnie jest uprawiana i spożywana na skalę globalną, przyjmując różne odmiany i formy, co czyni ją niezwykle wszechstronnym składnikiem kulinarnej i zdrowotnej kultury.

Dlaczego krojenie cebuli wywołuje płacz?

• Sprawcą łez jest substancja chemiczna o działaniu drażniącym, należąca do grupy związków sulfotlenków cysteiny. Podczas krojenia cebuli dochodzi do zmiażdżenia wspomnianych związków, w efekcie czego uwalnia się związek siarki, który reaguje z obecną w powietrzu wilgocią, tworząc kwas siarkowy i przekształcając się w gaz.
• W momencie dostania się gazu do oczu, ten niemal natychmiast wchodzi w reakcję z warstwą wodną pokrywającą gałki oczne, wywołując charakterystyczne uczucie pieczenia. Łzy pełnią funkcję obronną, a ich zadaniem jest usunięcie drażniącego gazu z oczu i redukcję potencjalnych szkód.
• Płacz podczas krojenia cebuli jest więc naturalną reakcją organizmu na drażniący wpływ substancji chemicznych. Wśród sposobów na zmniejszenie tego efektu wymienia się między innymi chłodzenie cebuli przed krojeniem, krojenie jej pod bieżącą wodą lub korzystanie z dobrze naostrzonego noża, który zminimalizuje uszkodzenia komórek cebuli.

Cebula – właściwości zdrowotne

Cebula obfituje w związki o właściwościach przeciwbakteryjnych. Dzięki zawartości witaminy C i kwercetyny wykazuje zdolność antyoksydacyjną umożliwiającą neutralizowanie wolnych rodników w organizmie. Co więcej, jest niskokaloryczna oraz ma niski indeks i ładunek glikemiczny, dlatego nie przyczynia się do wzrostu stężenia glukozy we krwi, także u osób z cukrzycą.

Cebula działa prozdrowotnie na wiele sposobów! Wpływa zarówno na układ odpornościowy, pokarmowy, moczowy, jak i krwionośny. Za wspomniane właściwości odpowiadają składniki odżywcze i związki chemiczne znajdujące się w jej składzie.

• Cebula zawiera związki siarkowe, takie jak dwusiarczek alilo-propylowy i fitoncydy, wykazujące aktywność przeciwbakteryjną i przeciwwirusową, dzięki czemu wspomaga zwalczanie infekcji.
• Duża zawartość witaminy C działa stymulująco na układ odpornościowy, pomaga w profilaktyce i łagodzeniu objawów przeziębienia i grypy oraz zwalcza stany zapalne.
• Syrop z cebuli to naturalny specyfik o działaniu wykrztuśnym i oczyszczającym drogi oddechowe z nadmiaru śluzu. Produkty niezbędne do przygotowania syropu to miód, cytryna oraz oczywiście cebula. Po zmieszaniu składników konieczne jest pozostawienie mieszanki na kilka godzin, aby cebula uwolniła soki. Gotowy syrop można stosować nawet kilka razy dziennie. Poznaj również domowe sposoby na zatoki.
• Błonnik zawarty w cebuli przekłada się na profity dla układu trawiennego, takie jak zapobieganie i leczenie biegunki czy neutralizowanie problemów z zaparciami, a fitozwiązki występujące w składzie warzywa mogą przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia wrzodów żołądka i dwunastnicy.
• Zawartość kwercetyny może przekładać się na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, natomiast allicyna może wpływać na obniżenie poziomu „złego” cholesterolu (LDL) w organizmie. Allicyna to substancja ograniczająca produkcję cholesterolu LDL oraz jego odkładanie się w tkankach. Co więcej, podnosi poziom „dobrego” cholesterolu (HDL) i zmniejsza skłonność do tworzenia się zakrzepów krwi, w efekcie czego przyczynia się do zmniejszenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, a także wpływa na ograniczenie tworzenia się blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Przeczytaj o ziołach obniżających cholesterol.

Sprawdź, leki na przeziębienie i grypę oraz Apipregna, płyn zawierający kompleks składników wspomagających prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.

To jednak nie wszystkie właściwości zdrowotne cebuli. Warzywo znane jest również jako naturalny środek pomocny w procesie gojenia się ran, łagodzeniu stanów zapalnych, oparzeń, odmrożeń czy jako składnik maści na blizny. Cebula hamuje rozwój bakterii, a także stymuluje procesy gojenia się tkanek. Dzięki działaniu antybakteryjnemu wspiera prawidłową higienę jamy ustnej. Stosowana zewnętrznie sprawdzi się w łagodzeniu bólu po ukąszeniach owadów. Obecność witamin i minerałów w cebuli sprawia, że może być użyteczna w niwelowaniu objawów i nieprzyjemnych efektów nadmiernego spożycia alkoholu.

Sprawdź, tabletki na kaca oraz płyny na problemy stomatologiczne.

Cebula w kosmetyce

Okazuje się, że cebula to nie tylko składnik kulinarny czy naturalny specyfik na różnego rodzaju problemy zdrowotne, ale również interesujący produkt, który znajduje zastosowanie w kosmetyce.

• Sok z cebuli lub preparaty zawierające ekstrakt z cebuli wykorzystywane są między innymi do pielęgnacji włosów i skóry głowy w celu pobudzenia wzrostu włosów i zwalczania problemów z łysieniem.
• Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i antybakteryjnym, cebula może być stosowana do łagodzenia stanów zapalnych skóry, takich jak trądzik czy łojotok, natomiast obecność w składzie fitozwiązków pomaga w oczyszczaniu skóry z zanieczyszczeń i toksyn, co przekłada się na zdrowszy wygląd cery.

Przetestuj, Botanicapharma, szampon z cebulą, rozmarynem i lawendą.

Cebula – zastosowanie w kuchni

Cebula to jedno z najbardziej wszechstronnych warzyw wykorzystywanych w kuchni na całym świecie. Atutem warzywa jest fakt, że można je konsumować niemal w każdej postaci – na surowo, smażone, grillowane, jako samodzielne danie lub jako uzupełnienie innych potraw.

• Sprawdzi się do duszenia lub podsmażania na początku przygotowywania potrawy, nadając jej głęboki smak i aromat.
• Jest kluczowym składnikiem wielu sosów, takich jak sos pomidorowy czy curry. Jej karmelizowany smak jest niezastąpiony w daniach duszonych.
• Może być używana do przygotowywania marynat, szczególnie w przypadku mięs, ryb i warzyw.
• Cebula uzupełnia receptury zup, zwłaszcza zupy cebulowej, która jest klasycznym daniem w wielu kuchniach. Dodawana jest również do zup kremów i bulionów.
• Podkręca smak tradycyjnej mizerii, polskiej sałatki z ogórków i cebuli w śmietanie.
• Jest także doskonałym dodatkiem do kanapek.

Warto przy tym podkreślić, że obróbka termiczna powoduje utratę znacznej części walorów prozdrowotnych, np. zmniejsza ilość witaminy C, która jest wrażliwa na wysoką temperaturę.

Cebula a alergia

Alergia na cebulę, czyli nietypowa reakcja immunologiczna organizmu, jest stosunkowo rzadka, choć niewykluczona. Aby potwierdzić uczulenie, a także określić jego rodzaj i nasilenie, konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań pod nadzorem lekarza alergologa. Objawy alergii na cebulę mogą obejmować:

• Reakcje skórne – wysypka, pokrzywka lub swędzenie,
• Reakcje ze strony układu oddechowego – katar, kichanie, podrażnienie dróg oddechowych, duszność lub astma,
• Jama ustna i gardło – swędzenie, pieczenie lub obrzęk wokół ust i gardła.

Ciąża a cebula

Nie ma przeciwwskazań, aby kobiety w ciąży spożywały cebulę jako uzupełnienie swojej diety, oczywiście o ile nie mają na nią alergii lub nietolerancji pokarmowej. Warzywo jest prawdziwą bombą odżywczą i dostarcza wartościowych składników, niezwykle istotnych dla prawidłowego rozwoju płodu. Warto jednak mieć na uwadze, by cebulę jeść w rozsądnych ilościach. Nadmierne spożycie może prowadzić do niepożądanych efektów, takich jak wzdęcia, problemy trawienne czy nawet uczucie nudności. Przyszłe mamy mogą być również bardziej wrażliwe na zapachy i smaki, a cebula, jak wiadomo, charakteryzuje się dość intensywnym aromatem i ostrym smakiem.

Cebula – przeciwwskazania

Jak duża część produktów spożywczych, tak i cebula ma pewne ograniczenia w stosowaniu.

• Nie jest zalecana w diecie osób cierpiących na choroby wątroby, choć paradoksalnie, może pomagać w prawidłowym funkcjonowaniu tego narządu u osób zdrowych.
• Na liście przeciwwskazań znajdują się również schorzenia nerek, woreczka żółciowego oraz niewydolność serca.
• Dodatkowo cebula nie jest wskazana dla osób z wrażliwym układem pokarmowym.

W przypadku chorób przewlekłych zaleca się konsultację z lekarzem lub dietetykiem, aby ocenić, czy spożywanie cebuli jest bezpieczne i odpowiednie.

Cebula – skutki uboczne

Spożywanie cebuli może wiązać się z określonymi konsekwencjami, zwłaszcza gdy jest spożywana w nadmiarze lub przez osoby o wrażliwym układzie trawiennym. Jakie mogą być potencjalne skutki uboczne?

• Cebula zawiera związki siarki, które mogą być trudne do strawienia, a to z kolei może skutkować wzdęciami i uczuciem dyskomfortu.
• Istnieje ryzyko, że intensywny smak cebuli może wywołać refluks żołądkowy, którego charakterystycznymi symptomami są pieczenie w przełyku i zgaga.
• Osoby z nietolerancją pokarmową narażone są na wystąpienie bólu brzucha, nudności czy biegunki.
• Charakterystycznym i dość kłopotliwym skutkiem jedzenia cebuli jest zapach oddechu i potu, co nie jest komfortowe zarówno dla osoby spożywającej, jak i dla otoczenia.
• Jak wspomniałam wcześniej, niektóre osoby mogą być uczulone na cebulę i doświadczać reakcji alergicznych, takich jak swędzenie, wysypka czy obrzęk.

Podsumowanie

Cebula jest warzywem o ogromnych walorach odżywczych. Bogata w witaminy, minerały, błonnik i przeciwutleniacze wzmacnia układ odpornościowy, obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, a także wspiera gojenie się ran i działa antybakteryjnie. Niemniej spożywanie cebuli wymaga umiaru, zwłaszcza w czasie ciąży i może wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi, takimi jak wzdęcia czy problemy trawienne. W związku z tym warto cieszyć się korzyściami zdrowotnymi cebuli, dostosowując jej spożycie do potrzeb i ograniczeń organizmu.

Źródła:

1. Huang W., Tang G., Zhang L., Tao J., Wei Z., Effect of onion on blood lipid profile: A meta-analysis of randomized controlled trials, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34262717/, [dostęp 01.09.2023 r.]
2. Lee K.H., Park E., Lee H.J., Kim M.O., Cha Y.J., Kim J.M., Lee H., Shin M.J., Effects of daily quercetin-rich supplementation on cardiometabolic risks in male smokers, Nutr Res Pract. 2011 Feb;5(1):28-33. doi: 10.4162/nrp.2011.5.1.28. Epub 2011 Feb 28. PMID: 21487493; PMCID: PMC3061266, [dostęp 01.09.2023 r.]
3. R. Olędzki, Potencjał antyoksydacyjny owoców i warzyw oraz jego wpływ na zdrowie człowieka,https://www.dbc.wroc.pl/Content/22823/Oledzki_Potencjal_Antyoksydacyjny_Owocow_i_Warzyw_%202012.pdf [dostęp 01.09.2023 r.]
4. Galavi A., Hosseinzadeh H., Razavi B.M., The effects of Allium cepa L. (onion) and its active constituents on metabolic syndrome: A review, Iran J Basic Med Sci. 2021 Jan;24(1):3-16. doi: 10.22038/ijbms.2020.46956.10843. PMID: 33643564; PMCID: PMC7894628