Arytmia serca (zaburzenie rytmu serca) – przyczyny, objawy i leczenie

4. 10. 2022 · 6 minut czytania

Nieprawidłowy rytm serca, sprawia, że jego skurcze mogą być mniej efektywne. U części pacjentów objawia się to m.in. osłabieniem, uczuciem kołatania serca, a także bólem w klatce piersiowej.

Ewelina Zygmunt
Ewelina Zygmunt
Arytmia serca (zaburzenie rytmu serca) – przyczyny, objawy i leczenie

Gdy nasze serce zaczyna bić w nieprawidłowy sposób, mamy do czynienia z arytmią. Jest to zaburzenie prawidłowego rytmu serca, o niezwykle zróżnicowanym przebiegu oraz rokowaniu. Jednym z pierwszych objawów, z którym pacjenci najczęściej zgłaszają się do lekarza, jest uczucie kołatania serca. Poznaj przyczyny, objawy oraz sposoby leczenia arytmii serca.

Co to jest arytmia serca?

Arytmia serca to bardzo szeroki termin. Najprościej wyjaśniając, jest to nieprawidłowy rytm pracy serca. Jednak, aby zrozumieć samo pojęcie arytmii, warto zacząć od poznania, czym charakteryzuje się prawidłowy rytm i z czego wynika. 

  • Serce to pompa ssąco-tłocząca, której główne zadanie polega na przepompowywaniu trafiającej do niej krwi na obwód tak, aby dostarczyć wszystkim komórkom organizmu niezbędnych substancji odżywczych i tlenu. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. 
  • Rytmiczna praca serca, odczuwana przez nas jako jego bicie, jest generowana i przewodzona przez układ bodźco-przewodzący − grupę komórek o aktywności elektrycznej rozmieszczonych pomiędzy włóknami mięśnia sercowego. W skład układu bodźco-przewodzacego serca wchodzi węzeł zatokowo-przedsionkowy, węzeł przedsionkowo-komorowy, pęczek Hisa oraz włókna Purkiniego. 
  • Nadrzędnym generatorem impulsów doprowadzających do skurczu serca jest węzeł zatokowo-przedsionkowy, zlokalizowany w okolicy przedsionka prawego. Stąd też prawidłowy rytm serca jest określany mianem rytmu zatokowego. 
  • Rytm serca powinien być również miarowy, czyli odstępy czasu pomiędzy kolejnymi skurczami serca muszą być równe sobie, o częstotliwości od 60 do 100 uderzeń na minutę. 
  • Każdy odbiegający od tego rytm jest nazywany arytmią.
Arytmia serca przyczyny

Arytmia serca − przyczyny

Do arytmii serca mogą doprowadzić różnorodne przyczyny. Najczęściej są to:

  • Choroby serca i naczyń, takie jak choroba niedokrwienna serca, wady zastawkowe, nadciśnienie tętnicze, tamponada serca, a także tak niezwykle rzadkie zaburzenia jak dekstrokardia,
  • Zaburzenia elektrolitowe np.: zbyt wysoki lub zbyt niski poziom potasu we krwi,
  • Zaburzenia hormonalne np.: nadczynność lub niedoczynność tarczycy,
  • Skutek niepożądany działania niektórych leków. 

Powyższe przyczyny zakłócają prawidłową pracę serca, doprowadzając do zwolnienia lub przyśpieszenia pracy węzła zatokowo-przedsionkowego, a także zaburzeń przewodzenia powstającego w nim impulsu elektrycznego do niżej położonych części układu bodźco-przewodzącego. Nierzadko również dochodzi do sytuacji, gdy węzeł zatokowo-przedsionkowy zawodzi, a jego pracę przejmują niżej położone ośrodki. W ten sposób powstać może rytm przedsionkowy, węzłowy, a także komorowy, a serce zaczyna bić wolniej.

W zależności od częstości bicia serca, arytmie najogólniej dzielimy na:

  • Bradyarytmie, czyli zaburzenie rytmu serca charakteryzujące się obniżeniem częstości jego pracy poniżej 60 uderzeń na minutę,
  • Tachyarytmie, czyli zaburzenie rytmu serca charakteryzujące się zwiększeniem częstości jego pracy powyżej 100 uderzeń na minutę.

Przyczyną bradyarytmii może być zwolnienie rytmu podstawowego generowanego przez węzeł zatokowo-przedsionkowy na skutek nadmiernego pobudzenia układu przywspółczulnego, przejęcie jego funkcji przez niżej położony ośrodek, a także wszelkiego rodzaju zaburzenia przewodzenia powstającego w nim impulsu do dalszych części układu bodźco-przewodzącego. Jednym z flagowych przykładów są bloki przedsionkowo-komorowe serca. Ze względu na nasilenie patologicznych zmian widocznych w badaniu EKG, wyróżniamy ich 3 stopnie, z czego ten ostatni jest najgroźniejszy. Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia pod postacią bradyarytmii występują najczęściej u osób po 65. roku życia, u których stwierdza się chorobę wieńcową oraz wynikające z niej niedokrwienne uszkodzenie układu bodźco-przewodzącego serca.

Tachyarytmia może wynikać z:

  • Przyspieszenia rytmu podstawowego generowanego przez węzeł zatokowo-przedsionkowy (tachykardia zatokowa),
  • Obecności dodatkowych pobudzeń, które powstają poza węzłem zatokowo-przedsionkowym (np.: częstoskurcz przedsionkowy, trzepotanie i migotanie przedsionków, częstoskurcz komorowy, trzepotanie i migotanie komór),
  • Obecność dodatkowych dróg przewodzenia impulsu elektrycznego z przedsionków do komór (częstoskurcz nawrotny przedsionkowo-komorowy, częstoskurcz nawrotny węzłowy). 

W przypadku tachyarytmii na początku należy odpowiedzieć na pytanie, czy arytmia ma pochodzenie nadkomorowe, czy też komorowe. Będzie to bowiem determinowało dalsze postępowanie terapeutyczne.

Arytmia serca − objawy

Pacjenci z arytmią bardzo często skarżą się na subiektywne uczucie kołatania serca, nazywane również palpitacjami. Może mu towarzyszyć przyspieszenie lub zwolnienie częstości jego pracy. Jednak arytmia może również objawiać się w inny sposób:

  • Złym samopoczuciem, 
  • Osłabieniem, 
  • Dusznością,
  • Zawrotami głowy. 

Asynchroniczne skurcze serca mogą doprowadzić do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, które możemy zmierzyć przy pomocy ciśnieniomierza naramiennego. Nierzadko w efekcie zaburzonej pracy serca dochodzi do omdlenia kardiogennego, czyli nagłej i przemijającej utraty przytomności. Część pacjentów skarży się również na ból w klatce piersiowej.

Należy pamiętać o tym, że arytmia może wystąpić w dowolnym wieku. Z tego powodu nie należy bagatelizować kołatań serca w młodym wieku. Jeśli zauważyłeś u siebie podobne objawy, koniecznie udaj się do lekarza rodzinnego albo kardiologa. W przypadku nasilonych dolegliwości konieczna może być hospitalizacja. Podstawowym badaniem pozwalającym na rozpoznanie arytmii jest EKG serca.

Arytmia serca leczenie

Arytmia serca − leczenie

Leczenie zaburzeń rytmu serca jest niezwykle zróżnicowane i zależne od jego rodzaju, a także objawów towarzyszących. 

  • Leki antyarytmiczne to leki na serce stanowiące dużą grupę preparatów farmakologicznych, których zadaniem jest regulacja pracy serca, a przez to redukcja nasilenia objawów zgłaszanych przez chorego. Wybór konkretnego preparatu zależy od rodzaju wykrytej arytmii.
  • Lekarz może również dodatkowo zlecić preparat zawierający magnez. Działanie magnezu na serce polega na regulacji pobudliwości nerwowo-mięśniowej, dzięki czemu redukuje kołatania, chroni przed niedotlenieniem mięśnia sercowego i nadmiernym wzrostem ciśnienia krwi.
  • U części pacjentów ze stwierdzoną tachyarytmią, u których wykryto objawy niestabilności hemodynamicznej − duszność, osłabienie, omdlenie, ból w klatce piersiowej, objawy niewydolności serca – konieczne może być wykonanie kardiowersji. Zabieg wykonuje się w krótkotrwałym znieczuleniu dożylnym, a jego celem jest przywrócenie prawidłowego rytmu serca. Najczęściej stosuje się go w przypadku trzepotania i migotania przedsionków.

Arytmia serca − leczenie rozrusznikiem

U części pacjentów konieczne jest wszczepienie rozrusznika, zwanego również stymulatorem serca. Wskazaniem do wykonania zabiegu jest bradyarytmia wynikająca z zaawansowanego bloku przedsionkowo-komorowego, a także choroby węzła zatokowo-przedsionkowego doprowadzające do objawowej bradykardii. Na rynku dostępne są różne rodzaje stymulatorów serca. Ogólna zasada ich działania polega na monitorowaniu rytmu serca, a w przypadku jego zwolnienia, pobudzeniu narządu do pracy.

Arytmia serca − leczenie naturalne

Leczenie naturalne arytmii serca ogranicza się do łagodnych zaburzeń rytmu serca pod postacią częstoskurczu nadkomorowego. Jeśli u chorego nie stwierdza się objawów niewydolności krążenia, wystarczające może okazać się wykonanie pewnych manewrów, których zadaniem jest stymulacja nerwu błędnego:

  • próby Valsalvy,
  • jednostronnego masażu zatoki szyjnej,
  • położeniu na twarzy zimnego worka np.: z lodem. 

Jednak, jeśli częstoskurcz nie ustępuje, konieczne jest zastosowanie leków przeciwarytmicznych.

Jakie ćwiczenia przy arytmii serca?

Pacjenci ze stwierdzoną arytmią serca powinni unikać nadmiernego wysiłku fizycznego. Większość z nich może wykonywać ćwiczenia o lekkiej lub umiarkowanej intensywności np.: marsz, jazdę na rowerze, pływanie, taniec. Jednak ze względu na to, że pojęcie arytmii to niezwykle szeroki temat, a dodatkowo pacjenci z nieprawidłowym rytmem mogą prezentować niezwykle zróżnicowane objawy, pytanie o aktywność fizyczną należy kierować bezpośrednio do swojego kardiologa. 
Jak ćwiczyć przy arytmi serca

Czego unikać przy arytmii serca?

Pacjenci ze stwierdzoną arytmią serca powinni unikać nadmiernego stresu oraz treningów fizycznych o bardzo dużej intensywności. Zaleca się prowadzenie spokojnego trybu życia. Warto zwrócić uwagę również na jakość zjadanych posiłków. W arytmii dieta powinna być zdrowa i odpowiednio zbilansowana tak, aby pacjent mógł zachować odpowiednią masę ciała.

Czy arytmia serca jest niebezpieczna?

Arytmia serca może mieć niezwykle zróżnicowany przebieg. Część pacjentów nie odczuwa żadnych objawów, z kolei u niektórych są one niezwykle nasilone. Choć dzięki odpowiedniemu leczeniu rokowanie u pacjentów ze stwierdzoną arytmią serca uległo znacznej poprawie, u części z nich w dalszym ciągu dochodzi do powikłań takich jak: omdlenia kardiogenne, niewydolność krążenia, a nawet do nagłego zgonu.

Podsumowanie

Arytmia, czyli nieprawidłowy rytm serca to niezwykle szerokie pojęcie. Rokowania co do powrotu do zdrowia zależą od rodzaju zaburzenia, a także od przyczyny, która do niego doprowadziła. Każdy pacjent ze stwierdzoną arytmią powinien pozostać pod kontrolą kardiologiczną.

    Więcej artykułów na ten temat

    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije w stronę ginekologii i położnictwa, a także endokrynologii. W szczególności interesuje mnie wpływ zdrowej diety na gospodarkę hormonalną człowieka. W wolnych chwilach lubię gotować i testować nowości kosmetyczne. Uwielbiam podróże, dobre jedzonko oraz jogę.
    Przeczytaj więcej od tego autora
    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije...
    Przeczytaj więcej od tego autora