Leki antyarytmiczne - rodzaje, wskazania i działanie

Leki antyarytmiczne (przeciwarytmiczne) są stosowane w zaburzeniach rytmu pracy serca po to, żeby go ustabilizować. Mogą być stosowane przewlekle, aby zapobiegać wystąpieniu arytmii lub doraźnie − w przerwaniu napadu. Zobacz, w jaki sposób działają leki antyarytmiczne, jakie są ich rodzaje, a także jak je prawidłowo i bezpiecznie przyjmować.

W 1970 roku Vaughan Williams zaproponował klasyfikację leków antyarytmicznych na podstawie mechanizmów ich działania. Po 2 latach zmodyfikowano dotychczasowy podział i dołączono nową klasę IV leków. Taką systematykę leków powszechnie stosuje się do dziś. Leki przeciwarytmiczne w większości podzielone są na 4 główne klasy, według ich dominującego efektu elektrofizjologicznego na komórki. W klasyfikacji Vaughana Williamsa nie została uwzględniona digoksyna i adenozyna, bo nie spełniają żadnego z kryterium klasy − te substancje czasami są zaliczane do niespecyficznej klasy V.

Digoksyna powoduje zwolnienie przewodnictwa w węźle przedsionków-komorowym, co prowadzi do zmniejszenia częstotliwości pracy serca. Natomiast adenozyna spowalnia lub blokuje przewodzenie w węźle przedsionkowo-komorowym i przerywa napad częstoskurczu.

Sprawdź też mój artykuł: Arytmia serca i leczenie rozrusznikiem − kiedy się go stosuje?.

Leki przeciwarytmiczne klasy I

Do leków antyarytmicznych klasy I należą blokery kanału sodowego, czyli leki stabilizujące błonę, które blokują szybkie kanały sodowe. Spowalniają przewodzenie impulsów elektrycznych w samym mięśniu sercowym. Leki klasy I mają tendencję do obniżania kurczliwości komór, dlatego nie są zalecane pacjentom z wadami strukturalnymi serca.

Leki klasy IA

Chociaż leki klasy IA są skuteczne w leczeniu migotania przedsionków, to nie są powszechnie stosowane ze względu na skutki uboczne i znaczną proarytmię. Leki klasy IA to: chinidyna, amiodaron, prokainamid, dyzopiramid.

• Prokainamid stosowany w leczeniu migotania przedsionków w zespole Wolffa-Parkinsona-White'a może powodować toczeń rumieniowaty polekowy.
• Dizopiramid stosowany jest w migotaniu przedsionków zależnym od nerwu błędnego oraz w kardiomiopatii przerostowej ze zwężeniem drogi odpływu.
• Chinidyna jest rzadko stosowana i powoduje cynchonizm.
• Amiodaron ma więcej właściwości klasy III niż klasa I, skuteczny w migotaniu przedsionków i częstoskurczu komorowym, niestety wpływa toksycznie na choroby tarczycy.

Leki klasy IB

Leki te blokują kanały sodowe serca i skracają potencjał czynnościowy. Leki klasy IB to: lidokaina, meksyletyna, tokainid.

• Lidokaina jest stosowana dożylnie w leczeniu częstoskurczu komorowego i migotania komór. Przy wyższych dawkach może wystąpić toksyczność lidokainy.
• Meksyletyna jest dostępna w formie doustnej w leczeniu częstoskurczu komorowego.
• Tokainid nie jest już obecnie używany.

Leki klasy IC

Leki te blokują kanały sodowe serca i nie mają wpływu na potencjał czynnościowy. Używa się ich do utrzymania rytmu zatokowego u pacjentów z migotaniem przedsionków. Przeciwwskazaniem do ich stosowania jest zaawansowana choroba wieńcowa, bo zwiększa ryzyko wystąpienia groźnych arytmii i nagłej śmierci sercowej.

Leki antyarytmiczne tej klasy muszą być stosowane w skojarzeniu z beta-blokerami, żeby zapobiec szybkiemu migotaniu przedsionków lub trzepotaniu przedsionków. W przeciwnym razie może dojść do bardzo szybkiej częstości rytmu komór. Warto zaznaczyć, że leki z tej grupy mogą działać proarytmicznie w przypadku przerostu mięśnia lewej komory, dlatego przed ich włączeniem konieczne jest wykonanie badania echokardiograficznego (echo serca), żeby ocenić grubości ściany lewej komory. Leki klasy IC to: flekainid, propafenon, enkainid, moricyzyna.

Propafenon może być stosowany w ramach tak zwanej „pigułki w kieszeni” przez pacjenta w przypadku wystąpienia arytmii. Obecnie rzadko są stosowane flekainid, enkainid i moricyzyna.

Leki przeciwarytmiczne klasy II

Leki antyarytmiczne klasy II są znane jako beta-blokery, bo hamują receptory beta, przez co zwalniają tętno, spowalniając przewodzenie impulsu elektrycznego w węźle zatokowo-przedsionkowym i przedsionkowo-komorowym w sercu. W wyniku swojego działania zmniejszają działanie współczulnego układu nerwowego, co powoduje zmniejszenie częstości pracy serca (chronotropii), kurczliwości serca (inotropii) i przewodnictwa (dromotropii).

Leki klasy II to m.in. metoprolol, karwedilol, atenolol, propranolol, bisoprolol.

Leki przeciwarytmiczne klasy III

Leki antyarytmiczne klasy III blokują kanały potasowe w sercu, przez co spowalniają przewodzenie impulsów elektrycznych we wszystkich komórkach serca. Są stosowane przede wszystkim w leczeniu migotania przedsionków, jednak amiodaron jest również podawany w celu leczenia częstoskurczu komorowego. Leki klasy III: amiodaron, sotalol, dronedaron, bretylium, dofetilid, ibutilid.

• Amiodaron jest bardzo skutecznym lekiem, można go stosować u pacjentów z zaburzeniami kurczliwości lewej komory, ze zmniejszoną frakcją wyrzutową lewej komory serca, jednak ze względu na swój toksyczny wpływ na tarczycę ma nie tylko swoich zwolenników, ale również przeciwników.
• Sotalol wykazuje działanie proarytmiczne w przypadku przerostu mięśnia lewej komory.
• Dronedaron, bretylium i ibutilid są obecnie bardzo rzadko używane.

Leki przeciwarytmiczne klasy IV

Środki te znane są jako niedihydropirydynowe blokery kanału wapniowego. Blokują wychwyt wapnia przez serce. Stosuje się je do spowolnienia przewodzenia w węźle przedsionkowo-komorowym, w wyniku czego zmniejszają częstość pracy serca. Mają z kolei mniejszy wpływ na aktywność węzła zatokowego w sercu.

Leki klasy IV: verapamil, diltiazem.

Leki antyarytmiczne − działania niepożądane

Nie ma leków, które nie powodują działań niepożądanych. Najczęściej podczas przyjmowania leków antyarytmicznych pacjenci odczuwają zmęczenie, ogólne osłabienie, zmniejszenie częstotliwości rytmu serca (bradykardia), niskie ciśnienie tętnicze (niedociśnienie tętnicze), które powoduje bóle i zawroty głowy.

W przypadku najczęściej stosowanych leków antyarytmicznych mogą ponadto wystąpić:

• propranolol: zaburzenia snu pod postacią nadmiernej senności lub bezsenności, koszmary senne, zaburzenia czucia w kończynach,
• petoprolol: duszność wysiłkowa, kołatanie serca, omdlenia,
• amiodaron: zaburzenia widzenia, smaku, światłowstręt,
• dilitiazem: omdlenia, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, obrzęki, nadmierne pobudzenie.

Jeśli już przyjmujesz któryś z leków antyarytmicznych, porozmawiaj ze swoim lekarzem przed przyjęciem jakichkolwiek innych leków na receptę lub bez recepty, preparatów ziołowych czy suplementów na wypadek, gdyby mogły wpływać na działanie już stosowanego przez Ciebie leku antyarytmicznego.

Kiedy zaczynasz przyjmować lek antyarytmiczny, nie prowadź samochodu, dopóki nie dowiesz się, jak ten lek wpływa na Ciebie. Podczas przyjmowania leków antyarytmicznych lepiej nie spożywać alkoholu zwłaszcza przy terapii werapamilem. Zaleca się również ograniczenie picia kawy i unikanie napojów energetycznych.

Dowiedz się więcej na temat zaburzeń rytmu serca z artykułu: Zaburzenia rytmu serca - jaką chorobę zwiastują?.

Jak bezpiecznie leczyć zaburzenia rytmu lekami antyarytmicznymi?

Celem leczenia lekami arytmicznymi jest zmniejszenie częstości i czasu trwania epizodów arytmii, a także zmniejszenie liczby hospitalizacji związanych z arytmią. Prawie wszystkie leki antyarytmiczne mogą również powodować zaburzenia rytmu, wskazana jest nie tylko dokładna ocena przed podaniem leku, ale również obserwacja niepożądanych działań proarytmicznych.

Często trudno jest odróżnić efekt proarytmiczny od pierwotnego zaburzenia rytmu pacjenta. Dlatego ważne jest, żeby zbadać każdego pacjenta przyjmującego leki antyarytmiczne przed rozpoczęciem terapii. Lekarz prowadzący powinien zlecić wykonanie badań laboratoryjnych, w których mieści się morfologia, elektrolity, parametry funkcji nerek i wątroby, a także badanie EKG i w zależności od włączonego leku antyarytmicznego i podstawowej choroby serca wykonać badanie echokardiograficzne, żeby określić czynności serca, zwłaszcza funkcję skurczową lewej komory.

W trakcie leczenia chory wymaga obserwacji. Ważne jest, żeby ocenić, czy pacjent odczuwa poprawę, czy nie rozwija się kolejna arytmia. W leczeniu przeciwarytmicznym duże znaczenie ma przyjmowanie leków dokładnie, zgodnie z zaleceniami. Dlatego ważna jest edukacja pacjenta lub, jeśli to niemożliwe, włączenie w proces leczniczy rodziny pacjenta. W tym celu może być konieczne nauczenie pacjenta lub członka rodziny, jak sprawdzać puls. Lekarz powinien również wyjaśnić, jakie działania niepożądane mogą wystąpić w czasie przyjmowania leków.

Jakie objawy podczas przyjmowania leków antyarytmicznych powinny Cię zaniepokoić?

Jak wspomniałam, każde leki mogą dawać skutki uboczne. Ważna jest więc rozwinięta czujność u pacjenta i jego rodziny.

Niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem, jeśli:

• Twoja arytmia się nasila,
• Twoje bicie serca staje się szybsze lub wolniejsze,
• Twoja klatka piersiowa boli,
• masz zawroty głowy, oszołomienie lub omdlenie,
• masz zaburzenia widzenia,
• Twoje stopy lub nogi puchną.

Potrzeba leczenia arytmii zależy od objawów i rodzaju zaburzenia rytmu. Leczenie antyarytmiczne nie ogranicza się jedynie do stosowania farmakoterapii. W niektórych przypadkach może być konieczne wykonanie kardiowersji elektrycznej, wszczepienie stymulatora serca czy ablacja podłoża arytmii.

Źródła: 

1. A. Szczeklik, Wielka Interna
2. R. Klabunge, Antiarrhythmic Drugs
3. Ming Lei et al., Modernized Classification of Cardiac Antiarrhythmic Drugs
4. S. Lome, Antiarrhythmic Drugs Review
5. G. King, Antiarrhythmic Medications
6. Gheorghe Dan et al.: Antiarrhythmic drugs–clinical use and clinical decision making: a consensus document from the European Heart Rhythm Association (EHRA) and European Society of Cardiology (ESC) Working Group on Cardiovascular Pharmacology, endorsed by the Heart Rhythm Society (HRS), Asia-Pacific Heart Rhythm Society (APHRS) and International Society of Cardiovascular Pharmacotherapy (ISCP)