Omdlenie kardiogenne − czy to choroba serca?

Omdlenie to przejściowa, krótkotrwała utrata przytomności, zwykle związana z niedostatecznym dopływem krwi do mózgu. Najczęściej występuje, gdy ciśnienie krwi jest zbyt niskie (tak zwane niedociśnienie), a serce nie pompuje wystarczającej ilości tlenu do mózgu. Omdlenie nigdy nie należy lekceważyć, bo może być objawem choroby. Opowiadam, które z chorób serca mogą powodować omdlenia, co jest ich przyczyną, jak można rozpoznać omdlenia kardiogenne i w jaki sposób można sobie z nimi poradzić.

Jakie są przyczyny omdlenia?

Omdlenie to objaw, który może mieć kilka przyczyn - od łagodnych po zagrażające życiu. Dlatego tak ważne jest, żeby określić przyczynę omdlenia. Istnieje wiele potencjalnych powodów omdlenia, poniżej przeczytasz o najczęstszych.

Zobacz też: Zaburzenia rytmu serca − jaką chorobę zwiastują?

Choroby sercowo-naczyniowe (omdlenia sercowe)

Jeśli omdlenie występuje często i nie jest spowodowane odwodnieniem lub nagłą zmianą postawy, może być konieczne wykonanie testu na obecność poważnej choroby serca lub naczyń. Omdlenia sercowe często pojawiają się nagle, bez zawrotów głowy lub innych objawów przedomdleniowych.

Najczęstsze przyczyny omdleń sercowych:

• Arytmia i nieprawidłowy rytm serca − podczas epizodów arytmii serce pracuje nieefektywnie i do mózgu może przepływać niewystarczająca ilość natlenionej krwi. Istnieje wiele rodzajów arytmii serca, które mogą powodować omdlenia. Należą do nich bradyarytmie, czyli gdy serce bije zbyt wolno poniżej 60/min oraz tachyarytmie, gdy serce bije z częstością ponad 100/min. Więcej o arytmii przeczytasz: Arytmia serca i leczenie rozrusznikiem − kiedy się go stosuje?,
• Rozwarstwienie aorty − czyli rozdarcie dużej tętnicy, która przenosi krew z serca do reszty ciała. Jest to bardzo rzadki, ale zagrażający życiu stan,
• Zwężenie zastawki aortalnej − czyli zwężenie zastawki między sercem a aortą. Zwężenie zastawki aortalnej może być wrodzone, czyli obecne od urodzenia lub rozwinąć się w starszym wieku.

Omdlenie odruchowe (omdlenie neurologiczne, omdlenie wazowagalne, omdlenie wazodepresyjne, wspólne omdlenie)

Omdlenie odruchowe jest wynikiem reakcji odruchowej na jakiś czynnik wyzwalający, w którym serce zwalnia lub naczynia krwionośne rozszerzają się. To powoduje spadek ciśnienia krwi, a więc mniej krwi napływa do mózgu i dochodzi do omdleń lub prawie omdlenia (stanu przedomdleniowego). Omdlenie odruchowe jest najczęstszą przyczyną omdlenia.

Omdlenie wazowagalne jest to dość powszechne omdlenie, bo występuje u 1/3 populacji. To zdecydowanie najczęstsza forma omdleń odruchowych. Omdlenie wazowagalne jest często wywoływane przez połączenie odwodnienia i wyprostowanej postawy. Ale może też je spowodować jakiś emocjonalny wyzwalacz, taki jak przykładowo zobaczenie krwi („omdlenie na widok krwi”).

Czynniki wyzwalające omdlenie wazowagalne:

• widzenie krwi,
• wykonanie wstrzyknięcia lub pobranie krwi,
• szybkie wstawanie,
• stanie w pozycji wyprostowanej przez długi czas,
• nagły i nieoczekiwany uraz, stres lub ból, np. uderzenie,
• oddawanie krwi.

Inne rodzaje omdleń odruchowych obejmują:

Omdlenie sytuacyjne − nagła reakcja odruchowa na inny czynnik wyzwalający niż wymienione powyżej. Przykładowe czynniki wyzwalające:

• kaszel, kichanie, śmiech, połykanie,
• nacisk na klatkę piersiową po wysiłku lub ćwiczeniach,
• defekacja,
• oddawanie moczu (omdlenie po mikcji często występuje u mężczyzn oddających mocz w pozycji stojącej),
• jedzenie posiłku,
• nagły ból brzucha,
• dmuchanie instrumentu dętego lub podnoszenie ciężarów.

Omdlenie zatoki szyjnej – jest to reakcja u osób starszych, która pojawia się po ucisku na tętnicę szyjną. Czynnikami wyzwalającymi omdlenie zatoki szyjnej są mocne skręcenie szyi, noszenie ciasnego kołnierza i ucisk na tętnicę.

Niedociśnienie ortostatyczne

Niedociśnienie ortostatyczne, czyli zbyt niskie ciśnienie krwi w pozycji stojącej, może również powodować omdlenie, bo krew ma trudności z dotarciem do mózgu wbrew grawitacji. Niedociśnienie ortostatyczne definiuje się jako spadek skurczowego ciśnienia krwi o 20 mm Hg lub więcej w pozycji stojącej, prowadzący do omdlenia lub stanu przedomdleniowego.

Niedociśnienie ortostatyczne występuje często u osób w podeszłym wieku i często jest nasilane przez odwodnienie lub leki obniżające ciśnienie krwi, takie jak leki moczopędne. Rzadziej niedociśnienie ortostatyczne może być spowodowane stanem neurologicznym, takim jak choroba Parkinsona.

Zespół tachykardii ortostatycznej posturalnej

Zespół częstoskurczu ortostatycznego posturalnego to przyspieszenie częstości pracy serca w pozycji stojącej. Jest to rzadki zespół kliniczny charakteryzujący się zwiększeniem tętna o co najmniej 30 uderzeń na minutę w pozycji stojącej i nietolerancją ortostatyczną, gdy stanie wywołuje objawy, takie jak kołatanie serca, zawroty głowy i zmęczenie.

Zespół tachykardii ortostatycznej zwykle pojawia się u młodych kobiet. Po wykluczeniu innych przyczyn rozpoznanie ustala się na podstawie badania przedmiotowego, wywiadu lekarskiego i testu. Leczenie zwykle obejmuje zwiększone spożycie soli i płynów, ćwiczenia w pozycji leżącej (nie stojącej) oraz edukację w zakresie unikania czynników wyzwalających.

Jak są objawy zwiastujące omdlenie?

Epizody omdlenia są często poprzedzone znakami lub objawami ostrzegawczymi.

Objawami zwiastującymi omdlenie mogą być:

• nudności,
• bełkotliwa wymowa,
• słaby puls,
• zmiany temperatury ciała, które powodują nagłe zaczerwienienie lub chłód,
• nagły, wilgotny pot,
• blada skóra,
• zaburzenia widzenia, takie jak widzenie plamek, widzenie w tunelu, niewyraźne widzenie lub rozszerzone źrenice,
• uczucie, jakby dźwięki nagle były bardzo daleko,
• zawroty głowy, zamroczenia lub uczucie, że głowa i ciało są nieważkie,
• drętwienie,
• zawroty głowy,
• zawroty głowy lub wrażenie, że pokój się porusza,
• szybkie bicie serca,
• osłabienie ciała,
• drżenie,
• ból głowy.

Co powinieneś zrobić, jeśli zemdlejesz?

Jeśli zauważysz jakiekolwiek znaki ostrzegawcze i poczujesz, że zaraz zemdlejesz, przerwij to, co robisz i usiądź lub połóż się. Postaraj się położyć i podnieść nogi wyżej niż głowa. Pomaga to wspierać przepływ krwi z powrotem do mózgu i może wystarczyć, żeby zapobiec epizodowi omdlenia. Gdy zemdlejesz, siedzenie lub leżenie pomoże Ci uniknąć obrażeń spowodowanych upadkiem, takich jak uderzenie głową.

Kiedy uczucie nie ustępuje lub jeśli wielokrotnie masz wrażenie, że możesz zemdleć, skontaktuj się z lekarzem. Może pomóc w określeniu kolejnych kroków. Jeśli lekarz poprosi Cię o przybycie do jego gabinetu, poproś kogoś innego o podwiezienie Cię. Prowadzenie pojazdu mechanicznego przy omdleniu jest wyjątkowo niebezpieczne.

Jak możesz pomóc osobie, która właśnie zemdlała?

Jeśli obawiasz się, że ktoś w Twoim otoczeniu może zemdleć, pomóż mu usiąść lub położyć się. Poluzuj ciasne ubrania, które mogą utrudniać oddychanie, takie jak chusta na szyi lub krawat.

Jeśli jakaś osoba zemdleje w Twojej obecności i nie odzyska przytomności w ciągu 1 − 2  minut, wezwij pogotowie ratunkowe. Czekając na przybycie pomocy, delikatnie przewróć osobę na bok, sprawdź, czy oddycha. Nie zostawiaj jej samej i upewnij się, że jest chroniona, dopóki nie nadejdzie pomoc.

Jak można zapobiec przyszłym epizodom omdlenia?

Jeśli Twoje omdlenie zostało spowodowane przez dany, zidentyfikowany czynnik wyzwalający, pamiętaj, żeby unikać tego wyzwalacza, jeśli to możliwe. Jeśli problemem jest nadmierne gromadzenie się krwi w stopach lub nogach, wykonuj regularnie ćwiczenia wzmacniające mięśnie nóg i pośladków. Możesz także używać pończoch lub rajstop uciskowych. Ważne jest również, aby pił dużo płynów, zwłaszcza po epizodzie omdlenia i unikał stresujących sytuacji.

Kiedy po omdleniu powinieneś zgłosić się do lekarza?

Omdlenie niekoniecznie musi być oznaką poważnego stanu, ale dobrze jest powiadomić lekarza, jeśli:

• zemdlałeś więcej niż raz,
• odzyskanie przytomności zajęło Ci więcej niż 2 minuty,
• podejrzewasz, że jesteś w ciąży,
• straciłeś kontrolę nad pęcherzem lub jelitami, gdy zemdlałeś,
• masz kołatanie lub nieregularne bicie serca, wysokie lub niskie ciśnienie krwi, ból w klatce piersiowej,
• leczysz się z powodu choroby serca lub cukrzycy.

Podczas wizyty u lekarza zostaniesz poproszony o opisanie incydentu omdlenia. Pomoże to lekarzowi zidentyfikować wszelkie czynniki wyzwalające, takie jak ekstremalne ciepło lub stres, które mogły odgrywać rolę. Jeśli nie pamiętasz omdlenia, ale ktoś inny może udzielić tych informacji, poproś go, aby przyszedł z Tobą na wizytę. Lekarz przeprowadzi badanie fizykalne i wykona kilka testów, które mogą obejmować: pomiar ciśnienia krwi, test ciążowy (jeśli istnieje prawdopodobieństwo, że możesz być w ciąży), EKG, aby przeanalizować aktywność elektryczną serca i sprawdzić nieregularne bicie serca, test pochyleniowy, żeby zbadać, jak serce i ciśnienie krwi reagują podczas zmiany pozycji ciała.

Źródła:

1. Gajewski P.; Szczeklik A.: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna 2020.
2. Hryniewiecki H.; Prusarczyk P.: Kardiologia z elementami angiologii. Medical Tribune 2018.
3. Kozłowski D.; Narkiewicz K.; Rojek A.; Tokarczyk M.: Zespół Wazowagalny w nadciśnieniu tętniczym. W: „Choroby Serca i Naczyń”. [online]. 2006. [nr] 3(3), s. 123-126. [dostęp: 26.10.2020].
4. Syncope. W: American Heart Association [online]. En. American Heart Association. 2020 [dostęp: 26.10.2020].
5. Gaines Lewis J.: Why do some people faint at the sight of blood?. W: Psychology Today. [online]. US. 2020 Sussex Publishers, LLC. [dostęp: 26.10.2020].
6. Guidelines for the diagnosis and management of syncope. W: “European Heart Journal”. [online]. 2009 [nr] 30, s. 2631–2671. [dostęp: 26.10.2020].