Niewydolność serca – objawy, które powinny zaalarmować!

Stan, w którym uszkodzone serce nie jest w stanie zapewnić odpowiedniego do potrzeb organizmu przepływu krwi, to niewydolność serca. Objawy, takie jak niedotlenienie, początkowo  obserwowane są wyłącznie w trakcie wysiłku fizycznego, jednak w stadium zaawansowanym również w spoczynku.

Niewydolność serca – co to takiego?

Farmaceutka Irmina Turek pisze:

„Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest w stanie spełniać należycie swojej funkcji. W praktyce oznacza to, że nie pracuje do końca prawidłowo i zmniejsza się pojemność minutowa serca w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Pojemność minutowa to objętość krwi, jaką serce pompuje do naczyń tętniczych w czasie 1 minuty. Może też dojść do sytuacji, kiedy pojemność minutowa jest zachowana, ale wymaga to zwiększenia ciśnienia napełniania serca, co powoduje niekorzystne objawy. Serce to bardzo silna pompa, a kiedy jest niewydolne, pompa ta działa nieefektywnie i powoduje szereg różnych objawów. 

Niewydolność serca ma charakter przewlekły, ostry, bądź też przemijający. Przyczyny niewydolności serca o charakterze przewlekłym to przede wszystkim choroby serca utrudniające napełnienie i wyrzut krwi z komory serca. Są to np. pierwotne upośledzenie kurczliwości (powstaje po chorobie niedokrwiennej, zawale, chorobach autoimmunologicznych, zaburzeniach hormonalnych, czy zaburzeniach odżywiania), przeciążenie komór (może być to przeciążenie zarówno objętością krwi, jak i nadmiernym ciśnieniem, powstaje przy nadciśnieniu tętniczym i wadach serca), upośledzenie rozkurczu (występuje w chorobach osierdzia i przeroście mięśnia sercowego), czy migotanie przedsionków. Przeczytaj także: Tamponada serca − objawy. Jak wygląda triada Becka?.

Jeśli chodzi o ostrą niewydolność serca, objawy narastają nagle, a należą do nich zawał, niestabilna dławica piersiowa, zaburzenia rytmu serca, powikłania po zabiegach operacyjnych, zatorowość płucna, czy rozwarstwienie aorty. Niewydolność ostra występuje samodzielnie jako pierwszy epizod problemów sercowych, lub jest zaostrzeniem niewydolności przewlekłej. Przebiega gwałtownie i wymaga hospitalizacji.  Jeśli symptomy zwiększają się stopniowo, u podłoża choroby mogą leżeć choroby zakaźne i ich powikłania dotykające mięsień sercowy, problemy hormonalne (tarczyca, guz chromochłonny nadnerczy), przewodnienie, nadciśnienie płucne, i ogólne zaostrzenie przewlekłej niewydolności serca. 

Przemijająca niewydolność serca pojawia się np. wyłącznie w trakcie przechodzenia zawału mięśnia sercowego. Wtedy serce jest niewydolne, a jeśli zawał nie niesie za sobą trwałych zaburzeń funkcjonowania serca, po pewnym czasie objawy niewydolności serca przemijają”. 

Niewydolność serca – przyczyny

Najczęściej przyczyną prowadzącą do uszkodzenia mięśnia sercowego jest choroba wieńcowa z przebytym lub nie zawałem serca. Stanowi 75% przyczyn niewydolności serca. Częstą pierwotną chorobą prowadzącą do niewydolności serca jest nadciśnienie tętnicze. Do rzadszych przyczyn zalicza się stany zapalne mięśnia sercowego, np. w przebiegu infekcji wirusowych (grypa), lub wady zastawkowe serca.

Problem niewydolności serca dotyczy obecnie 1-2% Polaków. Jednak zagrożonych jest nawet 8-9 milionów – głównie osoby z nadciśnieniem tętniczym, chorobą wieńcową, otyłością i cukrzycą czy palące papierosy. Rocznie umiera z jej powodu około 60 000 osób w Polsce (164 dziennie).

Jakie są objawy niewydolności serca?

1.  Duszność

Duszność to najczęstszy objaw niewydolności serca. Początkowo pacjenci zgłaszają duszność podczas wysiłku fizycznego, np. wchodzenia po schodach czy dłuższego spaceru. Gdy uszkodzenia serca postępują, pojawia się duszność spoczynkowa, a w okresie najbardziej zaawansowanym duszność nocna, zmuszająca pacjenta do spania na wysoko ułożonych poduszkach. Upraszczając, im większa duszność, tym wyższy jest  stopień niewydolności serca.

2. Obrzęki kończyn dolnych

Opuchnięte nogi są późnym symptomem niewydolności serca. Początkowo pojawiają się wokół kostek, następnie obejmują kończyny dolne, często powyżej kolan. W przypadkach ciężkiej niewydolności serca płyn przesiękowy pojawia się w jamie brzusznej lub w jamach opłucnowych, otaczających płuca. Obrzęki kończyn dolnych u chorych na niewydolność serca są symetryczne – pojawiają się na obu kończynach.

3. Nierówne bicie serca

Uszkodzenie mięśnia sercowego może być przyczyną nierównego bicia serca. Im bardziej uszkodzone serce, tym częściej pracuje nierówno. Często w wyniku niewydolności serca dochodzi do rozwoju migotania przedsionków, które pojawia się nagle, towarzyszy mu złe samopoczucie i nasilenie duszności.

4. Zwiększenie lub ubytek masy ciała

Zwiększenie wagi wiąże się z pogłębieniem cech niewydolności serca i nasileniem obrzęków. Sygnałem alarmowym jest wzrost masy ciała o około 2 kg w ciągu 3 dni – w takiej sytuacji pilnie skontaktuj się z lekarzem.

W zaawansowanych przypadkach wieloletniej, źle leczonej niewydolności serca, dochodzi do niezamierzonej utraty masy ciała, związanej ze zmniejszeniem aktywności fizycznej, upośledzeniem wchłaniania pokarmów czy brakiem apetytu. Stan taki nazywany jest wyniszczeniem sercowym.

Niewydolność serca – leczenie

Aby wspomóc leczenie niewydolności serca, powinieneś zmienić tryb życia – zmodyfikuj dietę, wdróż regularny wysiłek fizyczny, przestań palić oraz nie spożywaj alkoholu. Lecz także przyczyny! Walcz z nadciśnieniem tętniczym, chorobą wieńcową, ewentualnie rozważ operację wad zastawkowych.

Farmaceutka Irmina Turek dodaje:

„Jeśli objawy się nasilają i pojawiają się obrzęki, zmniejsz ilość sodu w diecie, a w niektórych przypadkach nawet ilość przyjmowanych płynów. Bardzo ważna jest kontrola masy ciała. Po pierwsze, u osób otyłych ma korzystny efekt na przebieg choroby, a po drugie nagły przyrost wagi prawdopodobnie świadczy o zatrzymaniu wody w Twoim organizmie i wymaga wdrożenia odpowiednich leków. 

W przypadku osób z zaburzeniami odżywiania, które doprowadziły do problemów z sercem, kontrola masy ciała jest tak naprawdę leczeniem choroby podstawowej, która spowodowała niewydolność. Ponadto, w terapii niewydolności serca, zwróć uwagę na to, czy inne przyjmowane przez Ciebie leki, nawet doraźnie, nie wchodzą w interakcje z terapią niewydolności lub czy nie przynoszą niepożądanych skutków. Ostrożnie i z rozwagą stosuj leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, bądź niektóre rodzaje preparatów na depresję. Zawsze podczas konsultowania innych dolegliwości poinformuj lekarza o lekach, jakie zażywasz na serce. 

Nie bez znaczenia jest też regularna i dobrze dobrana aktywność fizyczna. W zależności od stopnia kontroli i zaawansowania choroby, zalecany poziom aktywności dla Ciebie będzie się różnił. Specjaliści zalecają wykonywać regularne szczepienia na grypę, gdyż osoby z niewydolnością serca są obarczone większym ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby. W trakcie podróży unikaj dłuższego przebywania w bezruchu oraz miejsce położonych na większych wysokościach bądź w trudniejszym, gorącym, dusznym klimacie. Regularnie wykonuj pomiar ciśnienia tętniczego”. Przeczytaj również: Wpływ wysiłku fizycznego na układ krążenia: serce kocha siłownię!.

Ostra niewydolność serca – leczenie i zabiegi

W przypadkach, w których przyczyną niewydolności serca jest choroba wieńcowa, konieczny jest zabieg kardiologiczny. Polega on na rozszerzeniu zwężonego naczynia wieńcowego, zaopatrującego mięsień sercowy w tlen i składniki odżywcze (koronaroplastyka). W bardziej skomplikowanych i ostrych przypadkach wykonuje się zabiegi kardiochirurgiczne, które poprawiają przepływ w tętnicach wieńcowych. Zabiegi te odwracają lub zatrzymują postęp niewydolności serca.

Niewydolność serca – leczenie farmakologiczne

Postępowanie farmakologiczne dotyczy leczenia choroby pierwotnej, jaką jest nadciśnienie tętnicze, oraz zmniejszenia objawów niewydolności serca. Leki przyjmuj systematycznie i zgodnie z zaleceniami lekarza – pod żadnych pozorem nie modyfikuj dawek samodzielnie!

Farmaceutka Irmina Turek uzupełnia:

„Leczenie niewydolności serca rozkłada się na trzy najważniejsze aspekty. Przede wszystkim, istotne jest prawidłowe rozpoznanie i leczenie choroby podstawowej, która doprowadziła do nieprawidłowego funkcjonowania serca. Ponadto bardzo ważna jest pełna diagnostyka niewydolności serca. Stosuje się także preparaty działające objawowo na samą niewydolność, które ją zmniejszają, a przez to ograniczają niekorzystne jej skutki. Celem skutecznej terapii jest zapobieganie niebezpiecznym zaostrzeniom, tak aby przebieg niewydolności serca był stabilny”. 

Niewydolność serca – leki

Do najczęściej stosowanych leków należą:

• inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) – obniżają ciśnienie tętnicze, hamują nieprawidłową przebudowę mięśnia sercowego, zwiększając przeżywalność chorych na niewydolność serca,
• beta-blokery – zwalniają czynność pracy serca i oszczędzają przez to energię wydatkowaną przez serce na pracę
• leki moczopędne – stosowane są w celu likwidowania lub zmniejszenia objawów niewydolności serca; zmniejszają uczucie duszności, znoszą obrzęki kończyn dolnych, obniżając w ten sposób masę ciała.

Farmaceutka Irmina Turek kontynuuje:

• „sartany – jest to grupa leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym, ich mechanizm działania polega na blokowaniu receptora angiotensynowego, 
• antagoniści aldosteronu – leki blokujące receptor aldosteronowy, to grupa preparatów o działaniu moczopędnych, tak zwanych oszczędzających potas. 

Ponadto, w leczeniu chorób podstawowych, prowadzących do niewydolności, powszechne są leki na cholesterol. Ograniczają one tworzenie się blaszek miażdżycowych i polepszają przepływ krwi przez naczynia. 

Pamiętaj o regularnym zaopatrzeniu się w przyjmowane farmaceutyki, ponieważ nie istnieją leki na nadciśnienie bez recepty, a jedynie preparaty ziołowe o właściwościach tonizująco-uspokajających, które nie obniżą ciśnienia tak skutecznie, jak leki z przepisu lekarza. Jeśli chodzi o tabletki na serce bez recepty, w aptekach dostaniesz jedynie suplementy z kwasami omega oraz z wyciągami ziołowymi wspomagające obniżanie cholesterolu i ekonomizujące pracę serca. Są to jednak łagodne preparaty ziołowe i moc ich działania nie jest duża”. Sprawdź również: Wysoki cholesterol – objawy, przyczyny i skutki, czyli wszystko, co powinieneś o nim wiedzieć.

Od czego zacząć walkę z niewydolnością serca?

Nigdy nie lekceważ oznak, jakie daje niewydolność serca. Objawy, jakimi są duszności w trakcie ćwiczeń, nieregularne bicie serca oraz obrzęki kostek, powinieneś skonsultować z lekarzem specjalistą – kardiologiem. Po zapoznaniu się z Twoim przypadkiem opracuje on dla Ciebie ścieżkę leczenia i wdroży odpowiednią terapię. Prawdopodobnie zaproponuje dopasowane leki na cholesterol i serce, a także opowie, czego musisz unikać. Pomoże Ci też wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych oraz umiarkowanej aktywności fizycznej. W żadnym wypadku nie bierz leków nasercowych na własną rękę oraz nie modyfikuj samodzielnie wyznaczonych dawek! Pamiętaj, że nieleczona niewydolność serca prowadzi do groźnych chorób, takich jak zawał serca.

Źródła:

1. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika, MP, Kraków 2013,
2. Mutschler E., Farmakologia i toksykologia, red. Buczko W., Wyd. III polskie, MedPharm Polska, Wrocław 2013,
3. Brunton L.L., Lazo J.S., Parker K.L., Farmakologia Goodmana i Gilmana, Czelej, 2007.