Rany w jamie ustnej – przyczyny, leczenie i domowe sposoby

Rany w jamie ustnej to przypadłość, z którą choć raz w życiu borykał się niemal każdy z nas. Najczęściej są wynikiem urazu mechanicznego w następstwie przygryzienia lub otarcia przez aparat ortodontyczny. Jednak długo niegojące się rany powinny budzić niepokój i wymagają konsultacji lekarskiej. Poznaj najczęstsze przyczyny oraz sposoby leczenia ran w jamie ustnej.

Rany w jamie ustnej – przyczyny

Jama ustna stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Ze względu na ciągły kontakt z czynnikami zewnętrznymi jest w sposób szczególny narażona na uszkodzenia. Zmiany w jej obrębie w postaci ran mogą mieć charakter miejscowy. Jednak często to efekt choroby ogólnoustrojowej. Uszkodzenia mechaniczne oraz termiczne błony śluzowej jamy ustnej, a także nawracające afty, a u niemowląt – pleśniawki to najczęstsze przyczyny ran w jamie ustnej.

Do głównych przyczyn powstania ran w jamie ustnej należą:

• Uszkodzenia mechaniczne – otarcie przez aparat ortodontyczny lub protezę, rany po przegryzieniu przez zęby, kolczyk w języku,
• Uszkodzenia termiczne przez gorące pokarmy lub napoje,
• Schorzenia stomatologiczne – ropień przyzębia, torbiele zębopochodne, ząb zatrzymany, zapalenie miazgi, przyzębia i kości,
• Choroby zakaźne – pęcherzyki oraz nadżerki w przebiegu opryszczki i ospy wietrznej, biało-szare plamki Fiłatowa-Koplika na wysokości zębów trzonowych w odrze, język malinowy w płonicy,
• Zakażenia grzybicze – pleśniawki u niemowląt, kandydoza błony śluzowej jamy ustnej u osób zakażonych wirusem HIV,
• Alergie – najczęściej na pokarmy oraz leki, ale również pyły. Do głównych postaci należy zapalenie dziąseł, obrzęk naczynioruchowy Quinckego, alergiczne kontaktowe zapalenie jamy ustnej oraz rumień wysiękowy wielopostaciowy, 
• Choroby autoimmunologiczne – rany i owrzodzenia jamy ustnej mogą pojawić się w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego oraz zespołu Sjogrena. W tym ostatnim dochodzi do zmniejszonego wydzielania śliny, co predysponuje do rozwoju próchnicy,
• Stany przednowotworowe – leukoplakia to biały nalot na błonie śluzowej, którego w przeciwieństwie do pleśniawki nie da się usunąć mechanicznie,
• Nowotwór jamy ustnej – najczęściej występuje w postaci białej lub czerwonej plamki, guzka lub owrzodzenia. To ostatnie może być również jednym z pierwszych objawów białaczki,
• Niedobory witamin – zmniejszone wydzielanie śliny oraz bladość błony śluzowej w niedoborze witaminy A, zapalenie dziąseł w przebiegu niedoboru witamin C, czy zapalenie język, warg i kątów ust w niedoborze witamin z grupy B,
• Schorzenia o nie do końca znanej przyczynie –afty u dorosłych.

Zmian chorobowych w jamie ustnej nie można bagatelizować, zwłaszcza kiedy powodują dolegliwości bólowe lub nie chcą się goić. Warto być świadomym, że stan zapalny zlokalizowany w jamie ustnej może negatywnie wpływać na funkcjonowanie całego organizmu. Świetnym przykładem są choroby stomatologiczne, które mogą stanowić przyczynę rozwoju choroby reumatycznej oraz zapalenia nerek. U kobiet w ciąży subkliniczny stan zapalny to jedna z potencjalnych przyczyn porodu przedwczesnego. Z tego powodu w okresie jej planowania i w czasie jej trwania zaleca się częstsze kontrole stomatologiczne.

Rany w jamie ustnej – leczenie

Sposób leczenia ran w jamie ustnej zależy od ich przyczyny. Podstawową rolę diagnostyczną odgrywa wywiad dotyczący czasu pojawienia się zmian oraz ich ewolucji, dolegliwości towarzyszących i chorób współistniejących. W połączeniu z dokładnym oglądaniem jamy ustnej oraz oceną okolicznych węzłów chłonnych nierzadko możliwe jest postawienie właściwej diagnozy i włączenie odpowiedniego leczenia. Badania obrazowe i laboratoryjne zaleca się tylko w niektórych przypadkach.

Leczenie ran wynikających z uszkodzeń mechanicznych i termicznych

To bez wątpienia najczęstszy rodzaj ran jamy ustnej. Dzięki odpowiedniemu dopasowaniu aparatów ortodontycznych, protez oraz unikaniu gorącego picia i jedzenia można ich uniknąć. Jednak, kiedy już dojdzie do ich powstania, należy w szczególny sposób zadbać o higienę jamy ustnej. Poparzenia oraz urazy mechaniczne goją się najczęściej w przeciągu 14 dni. 

• W tym czasie zaleca się spożywanie przestudzonych pokarmów oraz napojów, a także stosowanie żeli stomatologicznych o działaniu przyspieszającym gojenie i zmniejszającym nasilenie bólu. 
• Należy również zrezygnować z płynów do płukania jamy ustnej zawierających alkohol i wybierać te, które nie mają go w składzie. 
• Jeśli rana się nie goi po upływie dwóch tygodni, koniecznie skonsultuj się ze stomatologiem. Niekiedy niezbędna może okazać się wymiana aparatu lub protezy na lepiej dopasowane. 

Przewlekłe podrażnienie błony śluzowej jamy ustnej jest jednym z czynników mogących predysponować do rozwoju nowotworu jamy ustnej.

Domowe sposoby na rany w jamie ustnej

Znane od wieków domowe sposoby mogą służyć jako leczenie wspomagające i przyspieszające gojenie ran w jamie ustnej. Z pewnością większość z nas słyszała, a może nawet stosowała napar z szałwii lub rumianku do płukania jamy ustnej. Zioła te są znane od wieków dzięki swojemu działaniu odkażającemu i przyśpieszającemu gojenie się ran. Szałwię poleca się szczególnie pacjentom po usunięciu zębów, natomiast rumianek słynie ze swoich właściwości przeciwzapalnych i przeciwbólowych.

Jak przyspieszyć gojenie ran w jamie ustnej?

Rany w jamie ustnej są niezwykle uciążliwe ze względu na towarzyszący im ból. Nierzadko do jednego z objawów zalicza się trudny do wyeliminowania nieprzyjemny zapach z ust. Dolegliwości te są przedmiotem ogromnego dyskomfortu. Nic w tym dziwnego, że wielu pacjentów zastanawia się, jak może przyspieszyć gojenie ran w jamie ustnej. Podstawową rolę odgrywa odpowiednia higiena. Jej zadaniem jest minimalizacja ryzyka nadkażenia rany, a także zapobieżenie wtórnym uszkodzeniom. 

Oto kilka wskazówek, dzięki którym rany w jamie ustnej wygoją się szybciej:

• Zamień twardą szczoteczkę na miękką,
• Zrezygnuj z dań ostrych, słonych i mocno przyprawionych,
• Unikaj gorących napojów i pokarmów,
• Jedz dużo warzyw,
• Wybieraj produkty o miękkiej konsystencji,
• Unikaj płynów do płukania na bazie alkoholu.

Na szczęście nabłonek pokrywający jamę ustną posiada ogromne możliwości naprawcze. Dzięki temu jego uszkodzenia goją się dużo szybciej niż rany na skórze i najczęściej nie pozostawiają blizn.

Podsumowanie

Rany w jamie ustnej mają wiele przyczyn. Niektóre z nich wynikają z błahych uszkodzeń mechanicznych i szybko się goją, a inne mogą stanowić pierwszy objaw nowotworu lub innej groźnej choroby. Z tego powodu każda trudno gojąca się rana to wskazanie do wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że dbałość o higienę oraz regularne kontrole stomatologiczne są niezbędne dla utrzymania zdrowia jamy ustnej.

Źródła:

1. B. Latkowski, Otolaryngologia – podręcznik dla studentów i lekarzy, PZWL, Warszawa 2017.
2. D. Darczuk, D. Gałecka-Wanatowicz, Problemy stomatologiczne w POZ. Trudno gojące się owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/218014,owrzodzenia-blony-sluzowej-jamy-ustnej [dostęp 19.05.2022 r.]