Wymioty i nudności – przyczyny, objawy i leczenie

Zatrucie pokarmowe, choroba lokomocyjna, skutek niepożądanego działania leków to jedne z najczęstszych przyczyn nudności i wymiotów. Jednak podobne symptomy mogą towarzyszyć dużo groźniejszym schorzeniom – chorobie nowotworowej czy ostremu zapaleniu trzustki, dlatego absolutnie nie należy ich bagatelizować. Dowiedz się, jakie objawy powinny wzbudzić szczególną czujność.

Nudności i wymioty – przyczyny

Nudności i wymioty są objawami wielu chorób, nie tylko problemów ze strony przewodu pokarmowego. Nierzadko stanowią jeden z pierwszych symptomów zatruć, zaburzeń metabolicznych lub stanowią skutek niepożądanego działania niektórych leków. Zazwyczaj nudności, czyli subiektywna, niebolesna i nieprzyjemna potrzeba zwymiotowania, poprzedzają proces gwałtownego wyrzucenia treści żołądkowej przez usta na skutek silnych skurczy mięśni brzucha i klatki piersiowej. Jednak nie zawsze musi tak być – nudności i wymioty mogą również występować niezależnie od siebie. Nierzadkie są sytuacje, kiedy pacjenci zgłaszają jedynie te pierwsze. Dużo rzadziej wymioty występują bez poprzedzających ich nudności.

Aby dokładnie zrozumieć, jakie czynniki mogą wywołać nudności i wymioty, warto prześledzić proces ich powstawania. Ośrodek wymiotny u człowieka jest zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym. Może on zostać pobudzony przez drażnienie:

• Tylnej ściany gardła (tzw. odruch wymiotny),
• Receptorów narządów jamy brzusznej i otrzewnej – w przypadku chorób przewodu pokarmowego, wątroby, trzustki, dróg moczowych oraz w zatruciu pokarmowym i zapaleniu otrzewnej,
• Ucha wewnętrznego, a dokładnie odpowiedzialnego za kontrolę równowagi błędnika – właśnie dlatego niektóre osoby mogą skarżyć się na nudności i wymioty podczas jazdy środkami lokomocji,
• Receptorów serca, płuc oraz opłucnej – nudności i wymioty, choć są dość niecharakterystyczne, mogą stanowić jeden z objawów zawału serca, czy też zapalenia płuc,
• Różnorodnych ośrodków zlokalizowanych w naszym mózgu – pobudzenie węchomózgowia przez brzydkie zapachy, ośrodków asocjacyjnych kory mózgowej przez nieprzyjemne widoki, czy też strefy chemoreceptorów na dnie komory IV przez substancje toksyczne w przebiegu zatrucia alkoholem, zatrucia grzybami, czy też kwasicy ketonowej lub mocznicy.

Nierzadko nudności i wymioty są skutkiem ubocznym działania leków, zwłaszcza tych stosowanych podczas znieczulenia do operacji lub chemioterapii. Kolejną niezwykle poważną przyczyną tych objawów są guzy mózgu. W ich przebiegu nudności i wymioty pojawiają się rano, towarzyszą im bóle głowy, a nierzadko również drgawki.

Nudności i wymioty – objawy towarzyszące

Bardzo rzadko nudności i wymioty są objawem izolowanym. Zazwyczaj towarzyszą im inne symptomy wynikające z pobudzenia układu przywspółczulnego na drodze odruchu z nerwu błędnego – zimne poty, wzmożone wydzielanie śliny, zblednięcie, spadek ciśnienie krwi i akacji serca. Z pewnością każdy z nas, kto choć raz przeżył zatrucie pokarmowe, potrafi sobie wyobrazić podobną konstelację objawów. Jednak w zależności od genezy nudności i wymiotów, ich czas trwania, a także objawy towarzyszące mogą być zróżnicowane:

• Wymioty ostre trwają najczęściej 1 do 2 dni i są spowodowane przez zatrucie pokarmowe, działanie toksyczne leków i innych substancji,
• Wymioty przewlekłe trwają powyżej 7 dni i są najczęściej objawem chorób przewlekłych (np.: choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, nadwrażliwości pokarmowej czy bulimii). 

Poranne wymioty mogą być jednym z pierwszych objawów ciąży. Do ich patologicznych przyczyn należą: mocznica, poalkoholowe zapalenie żołądka oraz guzy ośrodkowego układu nerwowego. Z kolei pojawienie się wymiotów i nudności po jedzeniu może sugerować zwężenie odźwiernika przez nowotwór lub powikłanie choroby wrzodowej żołądka. Do niepokojących objawów towarzyszących wymiotom należą:

• Żółtaczka – pojawia się w przebiegu chorób wątroby i dróg żółciowych np. kamicy żółciowej,
• Dysfagia – czyli utrudnione połykanie, które sugeruje chorobę przełyku (nowotwór, achalazję, uchyłki, chorobę refluksową),
• Niezamierzone zmniejszenie masy ciała – jest objawem choroby nowotworowej, a także przewlekłych chorób organicznych przewodu pokarmowego, takich jak celiakia,
• Wymioty krwią lub treścią fusowatą – krwotok z wrzodu żołądka i dwunastnicy lub żylaków przełyku, gastropatia krwotoczna, nowotwór przełyku i żołądka,
• Ból brzucha z towarzyszącą gorączką i biegunką sugerują zatrucie pokarmowe.

Nudności i wymioty – leczenie

Nudności i wymioty są nie tylko niezwykle nieprzyjemne, ale również mogą być niebezpieczne dla zdrowia. Główne powikłanie wymiotów to utrata wody i elektrolitów, co może doprowadzić do wstrząsu hipowolemicznego, a także groźnych dla życia zaburzeń pracy serca i objawów neurologicznych. Zachłystowe zapalenie płuc to rzadsza, ale również niezwykle niebezpieczna ich konsekwencja. W szczególny sposób na jego rozwój są narażone osoby starsze i unieruchomione w łóżku. 

Głównym celem leczenia nudności i wymiotów jest zapobieganie rozwojowi wymienionych powikłań. Z tego powodu na początku zawsze należy zadbać o odpowiednie nawodnienie. W tym celu można stosować doustne płyny nawadniające, które stanowią doskonałe źródło elektrolitów traconych wraz z wymiotami. Jednak kiedy nasilone wymioty uniemożliwiają dostarczenie odpowiedniej ilości płynów drogą doustną, konieczne staje się ich podanie dożylne za pomocą kroplówki.

Dalsze leczenie nudności i wymiotów zależy od ich przyczyny. Leki przeciwwymiotne z jednej strony działają bezpośrednio na przewód pokarmowy, hamując jego skurcze i przyspieszają pasaż jelitowy, a z drugiej wpływają na ośrodek wymiotny w rdzeniu przedłużonym i strefę chemoreceptorów na dnie komory IV. Znajdują one zastosowanie w łagodzeniu nudności i wymiotów wywołanych działaniem niepożądanym leków znieczulających oraz chemioterapii. Z kolei leki na chorobę lokomocyjną niwelują lub w znacznym stopniu zmniejszają nasilenie jej objawów. Osoby cierpiące na chorobę lokomocyjną mogą je zażywać doraźnie przed podróżą. W przypadku zatrucia pokarmowego odpowiednio dobrany probiotyk dla dorosłych może złagodzić objawy i skrócić czas trwania choroby.

Domowe sposoby na wymioty i nudności

Jeśli objawy towarzyszące nudnościom i wymiotom sugerują zatrucie pokarmowe, a jednocześnie nie budzą podejrzenia innego schorzenia wymagającego natychmiastowej pomocy lekarskiej, w pierwszym kroku warto wesprzeć się domowymi metodami. Ich głównym celem jest zadbanie o odpowiednie nawodnienie, tak żeby zapobiec odwodnieniu. Kolejną bardzo ważną kwestią pozostaje dieta.

Co pić na wymioty?

Odpowiednie nawodnienie w czasie wymiotów jest niezwykle ważne. Zaleca się przyjmowanie dużej ilości schłodzonych płynów – najlepiej, jeśli sięgniesz po wodę niegazowaną. Możesz ją dodatkowo posolić lub posłodzić, dzięki czemu dostarczysz organizmowi porcję niezbędnych elektrolitów oraz glukozę. Możesz również sięgnąć po przestudzoną herbatę z miodem. Jeśli wymioty nie mijają, zgłoś się do lekarza.

Co jeść na wymioty?

W czasie intensywnych wymiotów konieczna może być rezygnacja ze stałych posiłków, ponieważ mogą prowadzić do nasilenia nieprzyjemnych objawów. Wówczas należy skupić się na odpowiednim nawodnieniu chorego. W przypadku zatrucia pokarmowego ponowne wprowadzenia żywienia jest zazwyczaj możliwe już w drugiej dobie choroby. Zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej. Początkowo może być płynna. Sprawdzą się tutaj zupy warzywne, które należy przyrządzić bez dodatku śmietany. 

Pamiętaj, że dania należy przyrządzać ze świeżych składników. W diecie lekkostrawnej może się również znaleźć gotowany ryż, ziemniaki, kasza jaglana, kasza manna, gotowana marchewka, jasny makaron, a także chude mięso z kurczaka lub indyka. Należy unikać ostrych i aromatycznych przypraw, które mogą wzmagać nudności przez swoje drażniące działanie. W miarę ustępowania objawów i poprawy samopoczucia, chory może stopniowo wracać do standardowego żywienia.

Podsumowanie

Nudności i wymioty to objaw wielu schorzeń. Choć najczęściej nie są one groźne dla życia, niekiedy mogą stanowić jeden z symptomów niezwykle poważnej choroby, takiej jak nowotwór. Z tego powodu nie wolno ich bagatelizować, zwłaszcza jeśli nie ustępują po upływie 1 lub 2 dni i nie są związane z błędem dietetycznym.

Źródła:

1. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
2. Albrecht, Wymioty u dorosłych i dzieci: diagnostyka i leczenie,https://pulsmedycyny.pl/wymioty-u-doroslych-i-dzieci-diagnostyka-i-leczenie-880630, [dostęp 31.07.2022 r.]
3. M. Kukla, Pierwsze kroki diagnostyczne i terapeutyczne przy wymiotach, https://podyplomie.pl/medycyna/32100,pierwsze-kroki-diagnostyczne-i-terapeutyczne-przy-wymiotach, [dostęp 21.07.2022 r.]