Wychłodzenie organizmu (hipotermia) – przyczyny, objawy i leczenie

19. 1. 2021 · 7 minut czytania

Długotrwała ekspozycja na niską temperaturę może prowadzić do wychłodzenia organizmu (hipotermii). Ten stan stanowi zagrożenie zdrowia i życia. Dowiedz się, jakie działania podjąć, aby pomóc wyziębionej osobie.

Ewelina Zygmunt
Ewelina Zygmunt
Wychłodzenie organizmu (hipotermia) – przyczyny, objawy i leczenie

W Polsce z powodu wychłodzenia organizmu każdego roku umiera kilkaset osób. Hipotermia, bo tak medycznie określamy ten stan, polega na tym, że temperatura ciała człowieka spada, osiągając zagrażające dla życia wartości. Zjawisko może wystąpić na skutek długotrwałego przebywania w niskiej temperaturze. Jakie rozpoznać hipotermię? Jak udzielić pierwszej pomocy wychłodzonej osobie? Wyjaśniamy!

Co to jest hipotermia?

Ludzki organizm ma zdolność termoregulacji, dzięki czemu jest w stanie utrzymać stałą temperaturę ciała: 36,6 °C. Jednak w wyniku długotrwałego kontaktu z zimnym, wilgotnym powietrzem lub lodowatą wodą dochodzi do jego wychłodzenia. Hipotermia to stan, w którym temperatura ciała człowieka spada do 35°C lub niższych wartości. Wówczas następuje ujemny bilans cieplny – ilość wytwarzanego ciepła w wyniku przemian metabolicznych jest mniejsza niż ilość ciepła traconego przez organizm. Jeżeli osiągnie 28°C, zagraża ludzkiemu życiu. 

Na hipotermię szczególnie narażone są osoby przebywające przez dłuższy czas w niskiej temperaturze bez odpowiedniego zabezpieczenia termicznego, seniorzy cierpiący na przewlekłe schorzenia, osoby nadużywające alkoholu i środków psychoaktywnych, niemowlęta oraz dzieci ze względu na brak w pełni wytworzonych mechanizmów termoregulacji.

Co to jest hipotermia

Wychłodzenie organizmu – przyczyny

Główną przyczyną wychłodzenia organizmu jest wystawienie go na skrajnie niekorzystne warunki, związane z niską temperaturą otoczenia (powietrza i wody).

  • Najbardziej niebezpieczne dla człowieka jest wpadnięcie do wody w porze zimowej. Wówczas ochładza ona organizm nawet 25 razy szybciej niż powietrze. 
  • W przypadku niskich temperatur powietrza szczególnie niebezpieczny jest towarzyszący im silny wiatr, który potęguje wrażenie zimna, a dodatkowo przyśpiesza parowanie wody przez powierzchnię skóry, powodując szybsze marznięcie ciała. 

Do wychłodzenia organizmu może dojść w różnego rodzaju okolicznościach, np. podczas wypadku samochodowego, gdy ofiary w niskiej temperaturze zbyt długo czekają na pomoc. Ryzyko hipotermii wzrasta podczas długiego przebywania na dworze w nieodpowiednim ubraniu. Warto mieć również na uwadze, że zjawisko wychłodzenia zdarza się nie tylko podczas ujemnych, lecz także dodatnich temperatur. Są na nią narażone np. osoby wędrujące po górach lub ludzie bezdomni żyjący na ulicy.

Objawy wychłodzenia organizmu

Objawy hipotermii zależą od stopnia wychłodzenia organizmu. Hipotermię dzielimy na łagodną, umiarkowaną, ciężką i głęboką. Podział ten jest na tyle istotny, że definiuje odpowiednie procedury medyczne, które należy wdrożyć, aby przywrócić poszkodowanemu prawidłowe funkcje życiowe.

  • I stadium (hipotermia łagodna 35-32°C) – w początkowym stadium dominującymi objawami są: zimne dreszcze, mrowienie palców u rąk i zawroty głowy. Poszkodowany czuje się osłabiony, jednak szybkie ogrzanie powoduje powrót do dobrej formy. Dalsze wychłodzenie będzie pogłębiało hipotermię.
  • II stadium (hipotermia umiarkowana 32-28°C) – następuje spadek wrażliwości na bodźce, dystalne części ciała (stopy, ręce) stają się bolesne. Chory doświadcza zaburzeń świadomości i traci poczucie upływającego czasu. Ciśnienie skurczowe może spaść poniżej 90 mmHg.
  • III stadium (hipotermia ciężka poniżej 28°C) – w trzecim stopniu wychłodzenia organizmu pojawiają się zaburzenia mowy oraz bolesna sztywność mięśni. Chory traci zdolność do samodzielnego poruszania się. Może także dojść do utraty przytomności z zachowanymi funkcjami życiowymi. Poszkodowany bez pomocy osób trzecich ma ograniczone szanse na przeżycie.
  • IV stadium (hipotermia głęboka poniżej 24°C) – czwarte stadium hipotermii określa się jako stan krytyczny lub agonalny. Następuje zesztywnienie i zasinienie skóry. Tętno jest słabo wyczuwalne, a oddechy płytkie i rzadkie. W każdej chwili może dojść do zatrzymania krążenia. Należy wówczas natychmiast rozpocząć resuscytację.
  • V stadium hipotermii zgon.

Wychłodzenie organizmu – leczenie

Podstawą leczenia hipotermii jest zastosowanie efektywnego sposobu ogrzewania. Zaawansowane stadia wychłodzenia organizmu wymagają użycia specjalistycznych technik i sprzętu. Skuteczną metodę w leczeniu hipertermii ciężkiej i głębokiej stanowi krążenie pozaustrojowe. Do tętnic i żył pacjenta podłączone zostają kaniule (wenflony). Wówczas krew z ciała odprowadzana jest do aparatu ECMO. Urządzenie to podgrzewa krew do 6-9°C utleniając ją, a następnie oddając do organizmu pacjenta. Efektem terapii jest stopniowe podnoszenie temperatury ciała oraz pobudzenie narządów wewnętrznych do ponownej pracy.

Wychłodzenie organizmu objawy

Wychłodzenie organizmu – postępowanie

Podstawową zasadą udzielania pierwszej pomocy w hipotermii jest dopasowanie działań do stadium wychłodzenia ciała. Osoby dotknięte hipotermią III i IV stopnia nie są zdolne do samodzielnego udzielenia sobie wsparcia. Ofiary hipotermii łagodnej i umiarkowanej są przytomne, jednak i u nich mogą pojawiać się zaburzenia świadomości. 

  • Jeśli doszło jedynie do niewielkiego wychłodzenia i poszkodowany jest przytomny, musimy w miarę możliwości przenieść go w ciepłe miejsce. Konieczne będzie zdjęcie zimnych ubrań oraz nałożenie suchego odzienia. Poszkodowanego najlepiej okryć kocem lub kurtką, można również podawać mu ciepłe (niegorące) napoje. Należy pamiętać, aby stopniowo rozgrzewać ciało osoby wychłodzonej. Nie wolno gwałtownie pocierać dłoni i stóp, ponieważ w ten sposób możemy doprowadzić do uszkodzenia przemarzniętej skóry. 
  • Jeśli hipotermia jest zaawansowana, należy bezwzględnie unikać ruchów chorego. Nadmierne poruszanie kończynami może spowodować nagłe przemieszczenie się ochłodzonej krwi do centralnej części ciała, prowadząc do ostatecznego załamania się krwiobiegu i zatrzymania krążenia, a w konsekwencji śmierci. Osobę najlepiej ułożyć w pozycji bocznej z podkurczonymi nogami i stale kontrolować jej parametry życiowe.
  • W sytuacji, gdy poszkodowany jest nieprzytomny, w pierwszej kolejności należy skontrolować oddech i tętno. Przy hipotermii głębokiej praca płuc i serca znacznie zwalnia, dlatego czas sprawdzania funkcji życiowych trzeba wydłużyć do jednej minuty. W przypadku ich braku przez ok. 3 minuty należy przeprowadzić wentylację poszkodowanego (stopniowo wpuścić powietrze do jego organizmu), po czym przystąpić do resuscytacji. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że w hipotermii zwiększa się sztywność klatki piersiowej, dlatego udzielanie pierwszej pomocy może być utrudnione. Jeśli jesteśmy jedynymi osobami w otoczeniu osoby wychłodzonej, szukajmy pomocy u innych przechodniów, aby średnio co 2 minuty zmieniać się podczas uciśnięć do momentu przyjazdu pogotowia ratunkowego.

Wychłodzenie organizmu – skutki

Jedną z konsekwencji wychłodzenia może być odmrożenie. Warto pamiętać, że hipotermia nie jest tożsama z odmrożeniem, chociaż obydwa zjawiska wiążą się ze spadkiem ciepłoty ciała. Hipotermia to wyziębienie ogólne ciała, a odmrożenia mogą powstawać miejscowo, np. odmrożenia dłoni, stóp, nosa itp. Cykliczne wychładzanie organizmu skutkuje osłabieniem działania układu immunologicznego. Obniżenie odporności to otwarta droga do rozwoju przeziębienia. W konsekwencji pojawia się lokalny stan zapalny, objawiający się przekrwieniem, katarem i kaszlem. Pobudzenie nerwowych ośrodków termoregulacji powoduje wzrost ciepłoty ciała i długotrwałą gorączkę

Wychłodzenie organizmu skutki

Wyziębienie organizmu − jak zapobiegać?

Zapobiegając hipotermii, należy z rozsądkiem podchodzić do podejmowania aktywności szczególnie w warunkach, gdzie może dojść do wychłodzenia. Pod żadnym pozorem nie wolno decydować się na górskie wędrówki, nie dysponując odpowiednim ubiorem i specjalistycznym sprzętem. Należy wystrzegać się udziału w ekstremalnych sportach (np. morsowaniu, wspinaczce górskiej), które bez uprzedniego przygotowania narażają organizm na szybkie wychłodzenie.

Warto podczas zimniejszych miesięcy wdrożyć następujące działania profilaktyczne:

  1. Ubieraj się adekwatnie do temperatury – najlepiej sprawdza się ubiór warstwowy (tzw. cebulka), aby móc na bieżąco regulować komfort cieplny w zależności od potrzeb,
  2. W przypadku dłuższych wypraw zawsze sprawdzaj prognozę pogody, a w razie niekorzystnych warunków atmosferycznych zrezygnuj z aktywności,
  3. Podczas dużego mrozu i silnego wiatru, staraj się ograniczyć przebywanie na zewnątrz i w otwartych przestrzeniach,
  4. Podczas infekcji staraj się ograniczyć wychodzenie z domu, zwłaszcza gdy jest zimno. W ustąpieniu objawów pomogą leki na przeziębienie i grypę oraz leki przeciwgorączkowe,
  5. Wzmacniaj odporność – przez cały rok, a szczególnie zimą, dbaj o dietę bogatą w składniki odżywcze. Profilaktycznie stosuj leki na odporność oraz multiwitaminę – kompleks witamin i minerałów.

Podsumowanie

Wychłodzenie organizmu jest niebezpieczne dla organizmu, dlatego zawsze powinniśmy ubierać się adekwatnie do warunków panujących na zewnątrz. Udzielenie pomocy osobie nawet w głębokiej hipotermii może uratować jej życie i dać szansę na pełny powrót do zdrowia, dlatego tak ważna jest odpowiednia reakcja i szybkie powiadomienie pomocy.

 Źródła:
  1. Sosnowski, K. Mikrut, H. Krauss, Hipotermia - mechanizmy działania i patofizjologiczne zmiany w organizmie człowieka, Katedra i Zakład Fizjologii, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=141686&language=pl [dostęp 9.12.2022]
  2. Kosiński, J. Janczy, HIPOTERMIA Praktyczne zasady postępowania przedszpitalnego, TOPR Zakopane
  3. William F. Ganong, Fizjologia, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2005.

    Więcej artykułów na ten temat

    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije w stronę ginekologii i położnictwa, a także endokrynologii. W szczególności interesuje mnie wpływ zdrowej diety na gospodarkę hormonalną człowieka. W wolnych chwilach lubię gotować i testować nowości kosmetyczne. Uwielbiam podróże, dobre jedzonko oraz jogę.
    Przeczytaj więcej od tego autora
    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije...
    Przeczytaj więcej od tego autora