Wodogłowie i zespół Hakima u dzieci, i dorosłych – przyczyny, objawy i leczenie

17. 7. 2023 · 5 minut czytania

Wodogłowie może przebiegać ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego lub bez niego. W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z zespołem Hakima. Dowiedz się, jakie objawy mogą towarzyszyć wodogłowiu. 

Ewelina Zygmunt
Ewelina Zygmunt
Wodogłowie i zespół Hakima u dzieci, i dorosłych – przyczyny, objawy i leczenie

Wodogłowie to zaburzenie charakteryzujące się nadmierną objętością płynu mózgowo-rdzeniowego wypełniającego układ komorowy i przestrzeń podpajęczynówkową ośrodkowego układu nerwowego. Mogą mu towarzyszyć objawy wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Jednak nie zawsze tak się dzieje – w przypadku zespołu Hakima, czyli wodogłowia normotensyjnego nie obserwujemy symptomów wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Poznaj potencjalne przyczyny, objawy oraz metody leczenia wodogłowia. 

Co to jest wodogłowie? 

Płyn mózgowo-rdzeniowy to przejrzysta ciecz produkowana przez sploty naczyniówkowe komór bocznych, która wypełnia przestrzeń podpajęczynówkową oraz układ komorowy wewnątrz czaszki, a także kanał rdzenia kręgowego. Do jego głównych funkcji należy zapewnienie ochrony mechanicznej i amortyzacji dla znajdujących się tam delikatnych struktur ośrodkowego układu nerwowego.  

Płyn mózgowo-rdzeniowy odpowiada również za dostarczanie substancji odżywczych dla mózgu i rdzenia kręgowego, i usuwanie stamtąd zbędnych lub szkodliwych produktów metabolizmu. Z dwóch komór bocznych – po 1 w każdej półkuli mózgu, wydzielina splotów naczyniówkowych przez otwór Monro, dociera do komory trzeciej, a następnie wodociągiem mózgu do komory czwartej. Stamtąd trafia do przestrzeni podpajęczynówkowej, z której przez ziarnistości pajęczynówki wchłaniana jest do układu żylnego.  

Jako że czaszka ma swoją określoną i stałą pojemność, objętość płynu mózgowo-rdzeniowego musi na tym samym poziomie. Zaburzenie, na którymkolwiek z opisanych poziomów – nadmierna produkcja, zaburzenia przepływu, niedostateczna absorpcja płynu mózgowo-rdzeniowego może skutkować zwiększeniem objętości płynu i rozwojem wodogłowia. 

Wodogłowie to stan, w którym objętość płynu mózgowo-rdzeniowego znajdującego się fizjologicznie wewnątrz czaszki i rdzenia kręgowego, jest zbyt duża, co może doprowadzić do poszerzenia układu komorowego mózgu.  

  • U części pacjentów przebiega z nadciśnieniem śródczaszkowym. Mówimy o nim wówczas, gdy ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego krążącego w układzie komorowym mózgu jest wyższe od normalnego,  
  • W literaturze medyczne zostało również opisane wodogłowie normotensyjne, czyli zespół Hakima. Charakteryzuje się ono jego prawidłowym ciśnieniem śródczaszkowym. Jest to zaburzenie, po raz pierwszy opisane w 1965 r., obserwowane głównie u seniorów, charakteryzujące się przewlekłym przebiegiem. Najczęściej jego rozwój przypisuje się przyczynie idiopatycznej, jednak u niektórych osób pojawienie się jego objawów może być związane z zaburzonym wchłanianiem płynu mózgowo-rdzeniowego. 
Wodogłowie objawy

Wodogłowie – przyczyny

Do rozwoju wodogłowia dochodzi najczęściej w jednym z 3 mechanizmów.

  • Nadmiernej produkcji płynu mózgowo-rdzeniowego przez sploty naczyniówkowej komór bocznych – jedną z częstych przyczyn, zwłaszcza w populacji pediatrycznej jest brodawczak splotu naczyniówkowego, który ma zdolność do nadmiernej produkcji płynu mózgowo-rdzeniowego, 
  • Zablokowania przepływu płynu mózgowo rdzeniowego w układzie komorowym lub przestrzeni podpajęczynówkowej – mamy wówczas do czynienia z wodogłowiem niekomunikującym, czyli zaburzeniem, w którym dochodzi do zablokowania naturalnej drogi krążenia przesączu splotów naczyniówkowych. Jedną z przyczyn może być dużego rozmiaru torbiel szyszynki
  • Upośledzenia wchłaniania płynu mózgowo-rdzeniowego do układu krążenia przez ziarnistości pajęczynówki – najczęściej u pacjentów onkologicznych z powodu przerzutów nowotworu do opon mózgowo-rdzeniowych. 

Niekiedy mechanizmy te ze sobą współistnieją. 

Przyczyny wodogłowia i objawy, jakie niesie za sobą to zaburzenie, bywają zróżnicowane w zależności od wieku pacjenta. Wodogłowie może mieć również charakter wrodzony. Wówczas nierzadko jest wykrywane już w okresie prenatalnym podczas badania USG płodu. Do możliwych przyczyn wodogłowia wrodzonego należą: 

  • Infekcje wewnątrzmaciczne (np.: toksoplazmoza, cytomegalia), 
  • Zwężenie wodociągu mózgu, 
  • Rozszczep kręgosłupa, 
  • Przepuklina oponowo-rdzeniowa, 
  • Zaburzenia budowy mózgowia i czaszki w przebiegu zespołu Arnolda-Chiariego, 
  • Zespół Dandy’ego-Walkera, 
  • Krwawienie wewnątrzczaszkowe. 

Do możliwych przyczyn wodogłowia nabytego zalicza się natomiast: 

  • Zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, 
  • Guz ośrodkowego układu nerwowego, 
  • Uraz, 
  • Przebyte krwawienie wewnątrzczaszkowe. 
Wodogłlowie przyczyny

Wodogłowie – objawy 

Objawy wodogłowia są zróżnicowane, w zależności od okresu życia, w którym się pojawiły. Do typowych objawów wodogłowia wrodzonego należą: 

  • Powiększenie obwodu głowy, 
  • Uwypuklenie ciemiączek i rozchodzenie się szwów czaszki, 
  • Poszerzenie żył przebiegających w skórze głowy, 
  • Ciągłe skierowania gałek ocznych ku dołowi – zespół Parinauda, 
  • Rozdrażnienie i nadmierna senność, 
  • Napady padaczkowe, 
  • Wymioty

U dzieci starszych i dorosłych z wodogłowiem nabytym, możemy obserwować objawy wzrostu ciśnienia śródczaszkowego, takie jak: 

  • Ból głowy, który najbardziej nasila się w nocy i nad ranem, 
  • Wymioty poranne niepoprzedzone nudnościami, 
  • Zaburzenia świadomości. 

Dodatkowo w przypadku nagłego wzrostu ciśnienia śródczaszkowego mogą pojawić się objawy tworzące triadę Cushinga – wzrost ciśnienia tętniczego, spowolnienie akcji serca oraz nieregularny oddech. 
Natomiast w wodogłowiu przewlekłym (zespół Hakima), w którym nie dochodzi do nagłego wzrostu ciśnienia śródczaszkowego, możemy obserwować tzw. triadę Hakima: 

  • Otępienie, 
  • Ataksję ruchową – jest to zespół objawów charakteryzujący się zaburzenie koordynacji ruchowej, 
  • Nietrzymanie moczu. 

Szacuje się, że zespół Hakimaodpowiada za ok. 5% wszystkich przypadków otępienia u osób starszych. Z tego powodu w sytuacji, w której dochodzi do pojawienia się zaburzeń pamięci u seniorów, zawsze wskazane jest wykonanie tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego celem wykluczenia wodogłowia normotensyjnego. 

Wodogłowie u dorosłych

Wodogłowie – leczenie 

Metody leczenia wodogłowia zależą od jego przyczyn, czasu pojawienia się oraz nasilenia objawów towarzyszących.  

  • Obecnie jedną z zalecanych metod terapii jest leczenie chirurgiczne, polegające na założeniu zastawki komorowo-otrzewnowej
  • W tym celu do układu komorowego mózgu zakładany jest specjalny dren umożliwiający odpływ nadmiaru płynu mózgowo-rdzeniowego. Drugi koniec drenu znajduje się w jamie otrzewnej. A więc płyn mózgowo-rdzeniowy odprowadzany jest właśnie tam. Dzięki temu dochodzi do ustąpienia objawów nadciśnienia śródczaszkowego, a w przypadku zespołu Hakima również zmniejsza się nasilenie objawów otępiennych, 
  • Po leczeniu chirurgicznym wskazane jest podjęcie neurorehabilitacji
  • Dodatkowo w okresie zdrowienia lekarz może zalecić suplementację witamin i minerałów dla dzieci, a u starszych – witamin i minerałów dla dorosłych

 Podsumowanie 

Wodogłowie to zaburzenie, w którym dochodzi do wzrostu objętości płynu mózgowo-rdzeniowego. Może temu towarzyszyć poszerzenie układu komorowego mózgu, a nierzadko również objawy wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Symptomy wodogłowia są zróżnicowane w zależności od tego, w jakim okresie życia się pojawiły i w jakim tempie doszło do wzrostu objętości płynu mózgowo-rdzeniowego.

Żródła:

  1. Kot-Bryćko K., Kot M., Pudlo R., Wodogłowie normotensyjne – zapomniane, ale groźne, https://podyplomie.pl/psychiatria/17589,wodoglowie-normotensyjne-zapomniane-ale-grozne, [dostęp 16.07.2023 r.]
  2. Andrew L. Lin, Edward K. Avila, Nadciśnienie wewnątrzczaszkowe u pacjenta z chorobą nowotworową, https://www.mp.pl/neurologia/wytyczne/220455,nadcisnienie-wewnatrzczaszkowe-u-pacjenta-z-choroba-nowotworowa,4, [dostęp 16.07.2023 r.]
  3. Shprecher D, Schwalb J, Kurlan R, Normal Pressure Hydrocephalus: Diagnosis and Treatment. Curr Neurol Neurosci Rep 2008;8(5):371-376 

    Więcej artykułów na ten temat

    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije w stronę ginekologii i położnictwa, a także endokrynologii. W szczególności interesuje mnie wpływ zdrowej diety na gospodarkę hormonalną człowieka. W wolnych chwilach lubię gotować i testować nowości kosmetyczne. Uwielbiam podróże, dobre jedzonko oraz jogę.
    Przeczytaj więcej od tego autora
    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije...
    Przeczytaj więcej od tego autora