Jelitówka u dzieci – objawy, leczenie i jak zapobiegać zakażeniu?

W krajach rozwiniętych, do których należy Polska, jelitówka jest jedną z najczęstszych przyczyn zgłaszania się dzieci do lekarza pierwszego kontaktu lub na szpitalne izby przyjęć. Choroba ma dynamiczny przebieg z bólem brzucha, wymiotami i/lub biegunką. W krótkim czasie prowadzi do poważnego odwodnienia, a w rzadkich przypadkach stanowi zagrożenie zdrowia lub życia dziecka. 

Jelitówka u dziecka – przyczyny 

Jelitówka, czyli grypa żołądkowa, to potoczne nazwy ostrego zapalenia żołądka i jelit (inaczej ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego). Choroba występuje głównie sezonowo, częściej w okresie jesienno-zimowym. 

Wbrew potocznej nazwie, grypa żołądkowa nie jest wywoływana przez wirusa grypy, choć najczęstszymi patogenami wywołującymi zachorowania są inne wirusy. Są to głównie rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Niektóre dane wskazują, że niemal każde dziecko do 5. roku życia przebyło zakażenie rotawirusem. Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy rzadziej wywoływany jest przez bakterie, pasożyty i grzyby. 

Wirusy chorobotwórcze wnikają do ściany przewodu pokarmowego, niszcząc ją i zmniejszając jej zdolność do wchłaniania wody i substancji odżywczych, co prowadzi do biegunki i wymiotów. Wirusy wywołujące jelitówkę u dzieci są wydalane z kałem. Istnieje wiele dróg zakażenia: 

• bezpośredni kontakt z zakażoną osobą oraz z jej wydalinami, głównie ze skażonym stolcem. Wirus przenosi się przez brudne ręce, kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami i powierzchniami, takimi jak bielizna, pieluszki, zabawki. 
• wdychanie cząsteczek wirusa, które mogą unosić się w powietrzu w cząsteczkach wymiocin lub stolca chorej osoby. 
• spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej wirusami. 

Jelitówka u dzieci – objawy 

Początek choroby jest zwykle nagły. Obraz kliniczny obejmuje zakażenia bezobjawowe (głównie dorośli), skąpoobjawowe lub ciężki przebieg mogący prowadzić do zgonu. Często pierwszym objawem choroby są stan podgorączkowy lub gorączka oraz wymioty. Dość szybko pojawiają się również ból brzucha i wodnista biegunka. W stolcu może wystąpić śluz lub krew. Inne objawy jelitówki u dziecka to katar, osłabienie i złe samopoczucie. 

W niektórych przypadkach częste wymioty u dziecka i biegunka mogą prowadzić do znacznego odwodnienia. Jego oznaką są m.in.: 

• zmniejszona aktywność dziecka, 
• zwiększone pragnienie, 
• zmniejszone oddawanie moczu, 
• blada skóra o zmniejszonej sprężystości, zapadnięte i podkrążone oczy, 
• suche i blade śluzówki jamy ustnej, 
• objawy hiperwentylacji (głęboki i szybki oddech), 
• zapadnięte ciemiączko (możliwe do zaobserwowania u niemowląt). 

Jelitówka u dziecka – jak leczyć? 

Leczenie jest zwykle objawowe i polega przede wszystkim na nawadnianiu dziecka. Wymioty nie są przeciwwskazaniem do nawadniania doustnego. Należy jednak odczekać co najmniej kwadrans od epizodu wymiotów, aby poprawić tolerancję przyjmowanych płynów. 

• Zaleca się podawanie hipoosmolarnych płynów do nawadniania doustnego (oral rehydration, ORS), czyli specjalnych mieszanek soli mineralnych i glukozy, które można kupić w aptece.
• U niemowląt karmionych piersią należy kontynuować karmienie, a dziecko przystawiać do piersi często, ale na krótsze okresy. 
• Niepowodzenie nawadniania doustnego oraz znaczne odwodnienie jest wskazaniem do hospitalizacji i uzupełniania niedoborów wodno-elektrolitowych drogą dożylną. 
• Bez konsultacji z lekarzem nie podawaj dziecku preparatów na wymioty i preparatów na biegunkę dostępnych bez recepty. Ich stosowanie podczas ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego może w niektórych przypadkach wydłużyć czas trwania objawów. 

Jelitówka u dzieci – domowe sposoby 

Domowe sposoby na jelitówkę obejmują odpoczynek i nawadnianie dziecka drogą doustną. Jeśli nie masz pod ręką ORS, możesz podawać inne klarowne płyny. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej wskazuje, że po każdym stolcu biegunkowym lub po wymiotach, dziecko powinno przyjąć 5-10 ml płynów na kilogram masy ciała. U dzieci powyżej 2. roku życia i z łagodną biegunką możesz podawać do picia rozwodniony sok jabłkowy. 

Jelitówka u dziecka – co podawać dziecku do jedzenia? 

Podczas intensywnych biegunek i wymiotów zaleca się powstrzymanie od jedzenia nawet na ok. 4 godziny. Priorytetem jest zawsze nawodnienie dziecka. A co jeść przy grypie żołądkowej u dzieci? Dieta powinna być lekkostrawna. Początkowo możesz podawać dziecku delikatne musy, ryż na wodzie i chudy rosół. Z czasem można rozszerzyć dietę o czerstwe pieczywo i delikatne warzywa w postaci purée, aż do stopniowego powrotu do codziennego żywienia. 

Ile trwa jelitówka u dzieci? 

W większości przypadków grypa żołądkowa jest chorobą samoograniczającą się, a objawy trwają 2-6 dni i ulegają regresji. Sporadycznie przedłużają się i trwają kilka tygodni. Dłuższego czasu rekonwalescencji wymagają dzieci, u których doszło do znacznego odwodnienia. Gdy tylko dziecko poczuje się dobrze, może wracać do codziennych aktywności.

Pamiętaj, że pomimo ustąpienia objawów chorobowych, dziecko może być nadal źródłem wirusów i zarażać otoczenie. Wydalanie wirusów ze stolcem może utrzymywać się do 30 dni lub nawet dłużej. 

Podsumowanie 

Jelitówka jest chorobą, która może dotknąć każdego bez względu na wiek, jednak to u najmłodszych dzieci najczęściej wiąże się z nagłym pogorszeniem stanu zdrowia. Wymioty i biegunka u niemowląt prowadzą do szybkiego odwodnienia, które może wymagać leczenia szpitalnego. Starsze dzieci zwykle dochodzą do zdrowia w warunkach domowych. 

Źródła:

1. Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria, wyd.II, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2018
2. Wolańska-Buzalska D., Dieta w przebiegu grypy żołądkowo-jelitowej, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-w-przebiegu-grypy-zoladkowo-jelitowej/, [dostęp: 16.02.2025 r.]
3. Rotawirusy, https://www.gov.pl/web/gis/rotawirusy, [dostęp: 16.02.2025 r.]
4. Ehmke vel Emczyńska-Seliga E., Postępowanie w ostrej biegunce u małych dzieci, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/postepowanie-w-ostrej-biegunce-u-malych-dzieci/, [dostęp: 16.02.2025 r.]
5. Cianciara J. (red. nauk.), Juszczyk J. (red. nauk.), Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o., Lublin, 2007