Dieta ajurwedyjska – zasady żywienia dla doszy vata, pitta i kapha

Dieta ajurwedyjska jest sposobem żywienia, który wywodzi się z systemu tradycyjnej medycyny Indii, zapoczątkowanym około 5000 lat temu. Określenie „ajurweda” zostało zaczerpnięte z Sanskrytu i pochodzi od połączenia słów „ayur” (życie) i „veda” (nauka). Często tłumaczy się je jako „nauka o życiu”. System odżywiania stanowi jeden z podstawowych i szczegółowo opisanych elementów tej holistycznej filozofii podejścia do zdrowia.

Na czym polega dieta ajurwedyjska? 

Podstawowym i charakterystycznym założeniem diety ajurwedyjskiej jest dostosowanie wybieranych produktów do jednego z trzech typów konstytucyjnych, czyli dosz (dosh) – kaphy, pitty lub vaty. Dosza określa rodzaj energii przeważającej u danej osoby i opisywana bywa jako połączenie dwóch z pięciu żywiołów (ziemi, wody, ognia, przestrzeni i powietrza), każdego o odmiennej charakterystyce. 

Dieta ajurwedyjska nie jest więc kolejną „dietą na płaski brzuch” ukierunkowaną na odchudzanie, a systemem, którego założenia opierają się na zrównoważeniu dominujących typów energii w organizmie. Zgodnie z zasadami diety ajurwedyjskiej poznanie swojego typu konstytucyjnego to podstawa wyboru sposobu żywienia, który będzie służyć zdrowiu i dobremu samopoczuciu.

Ajurweda – dieta kapha 

Typ kapha określany jest jako połączenie żywiołu ziemi i wody. Osoby należące do tej grupy opisuje się jako spokojne, opiekuńcze, lojalne, solidne, empatyczne oraz nastawione na komfort i wygodę. Dieta dla osób o typie kapha zakłada spożywanie posiłków lekkich, niskotłuszczowych, opartych na warzywach. Zaleca się im również jedzenie potraw intensywnie przyprawionych.

Zgodnie z zasadami ajurwedy osoby o typie kapha skorzystają z oparcia swojego sposobu odżywiania na:

• Dowolnych warzywach,
• Dojrzałych owocach (np. jabłkach, gruszkach, borówkach, granacie, suszonych figach lub śliwkach),
• Dowolnych nasionach roślin strączkowych,
• Zbożach (owsie, życie, jęczmieniu, kukurydzy, prosie),
• Niskotłuszczowym mleku krowim lub kozim, napoju sojowym,
• Orzechach i nasionach w niewielkiej ilości (np. pestkach dyni i słonecznika, siemieniu lnianym),
• Odzwierzęcych produktach białkowych w niewielkich ilościach (drobiu, rybach, białkach jaj),
• Dowolnych przyprawach.

Ajurweda – dieta pitta

Pitta pochodzi od połączenia żywiołu ognia i wody. Osoby o tym typie konstytucyjnym określa się jako pewne siebie i odważne, ambitne, zdyscyplinowane oraz inteligentne, często z głową pełną pomysłów, jednak z tendencją do nadmiernego krytycyzmu i złoszczenia się. Dieta ajurwedyjska dostosowana do osób o typie pitta polega na opieraniu posiłków na żywności chłodnej lub ciepłej (lecz nie gorącej), unikaniu jedzenia ostrego, mocno przyprawionego i kwaśnego, a także posiłków ciężkostrawnych i smażonych.

Produkty szczególnie polecane dla zrównoważenia osobowości pitta to:

• Słodkie i gorzkie warzywa w wersji surowej lub gotowanej na parze (np. kapusta, kalafior, brukselka, marchew),
• Słodkie i w pełni dojrzałe owoce (np. banany, mango, melony, gruszki),
• Nasiona roślin strączkowych,
• Zboża – jęczmień, owies, ryż, pszenica,
• Odzwierzęce produkty białkowe – małe ilości mięsa drobiowego i białek jaj,
• Nabiał w umiarkowanych ilościach – mleko, masło,
• Niewielkie ilości orzechów i nasion (np. pestek dyni, siemienia lnianego),
• Przyprawy – mięta, kolendra, koperek, cynamon, kmin rzymski.

Ajurweda – dieta vata

Typ konstytucyjny vata opisuje osoby o dominującej energii przestrzeni i powietrza. Ich charakterystyczną cechą jest szybkość w myśleniu, mówieniu i działaniu. Cechuje je również entuzjazm, bogata wyobraźnia i ekspresyjność. Mają jednak tendencję do dużych wahań nastroju. Podstawowe zasady diety dla osób o typie vata zakładają koncentrację na regularnym spożywaniu posiłków oraz wybieraniu ciepłego, rozgrzewającego jedzenia, o dużej zawartości wody i zdrowych tłuszczów. Unikać powinny one natomiast żywności zimnej i suchej oraz surowych warzyw.

Dieta ajurwedyjska skierowana do osób o typie vata opiera się na:

• Gotowanych warzywach (np. burakach, batatach, cebuli, marchwi, fasolce szparagowej),
• W pełni dojrzałych, słodkich owocach (bananach, owocach jagodowych, brzoskwiniach, śliwkach),
• Nasionach roślin strączkowych (np. ciecierzycy, soczewicy, soi),
• Zbożach, takich jak ryż i owies,
• Odzwierzęcych produktach białkowych w niewielkich ilościach (drobiu, rybach),
• Produktach mlecznych, takich jak mleko, jogurt, ser, masło,
• Wszystkich orzechach i nasionach,
• Przyprawach, takich jak imbir, kardamon, czarny pieprz, bazylia, tymianek.

Zasady diety ajurwedyjskiej

Dostosowanie sposobu żywienia do zrównoważenia typu konstytucyjnego jest podstawową, lecz nie jedyną zasadą diety ajurwedyjskiej. Wskazówki obejmują również:

• Unikanie jedzenia przekąsek między głównymi posiłkami,
• Nieprzejadanie się,
• Koncentrowanie uwagi na jedzeniu w czasie każdego posiłku,
• Wybieranie przepisów opartych na produktach świeżych, sezonowych, dostępnych lokalnie (np. warzyw i owoców niedługo po zbiorze),
• Uwzględnianie w każdym posiłku żywności o sześciu smakach – słodkim, słonym, kwaśnym, gorzkim, ostrym i cierpkim (zgodnie z zasadami ajurwedy posiłki powinno się rozpocząć od jedzenia o smaku słodkim, następnie przejść do smaku słonego i kwaśnego, a zakończyć go na produktach o gorzkich, cierpkich i ostrych),
• Spożywanie naparów ziołowych w czasie pomiędzy posiłkami (można je wzbogacać w różne przyprawy oraz miody naturalne).

Dieta ajurwedyjska – jadłospis 

Wiedzę o opisanych zasadach możesz wykorzystać do stworzenia własnego jadłospisu dostosowanego do typu konstytucyjnego. Przykładowy jadłospis diety ajurwedyjskiej dla osoby o doszy kapha wygląda następująco:

• Śniadanie: mała porcja owsianki na napoju sojowym przyprawionej cynamonem,
• Obiad: brokuł, kalafior i marchew gotowane na parze z dodatkiem imbiru i chilli, kasza gryczana, gotowana fasola czerwona,
• Przekąska: porcja słodkich owoców,
• Kolacja: intensywnie przyprawiona zupa jarzynowa z soczewicą i kaszą jęczmienną.

Wady diety ajurwedyjskiej i przeciwwskazania do jej wprowadzenia

Wprowadzenie w życie zasad diety ajurwedyjskiej skutkuje opieraniem sposobu żywienia na nieprzetworzonych, wartościowych produktach. Z punktu widzenia współczesnej dietetyki ajurwedyjskie podejście do odżywiania ma jednak kilka podstawowych wad:

• brak potwierdzeniaw nauce zasadności dostosowania diety do określonego typu konstytucyjnego i związane z tym niepotrzebne eliminowanie niektórych zdrowych produktów,
• nieuwzględnianie zasad równowagi pod kątem przyjmowanych grup produktów (warzyw i owoców, produktów zbożowych, białkowych i tłuszczowych) w posiłkach,
• możliwe skutki ubocznezwiązane przyjmowaniem polecanych przez ajurwedę ziół, szczególnie w przypadku osób stosujących leki.

Głównymi przeciwwskazaniami do wprowadzenia tej diety jest obecność chorób wymagających specjalistycznej diety, odmiennej od zaleceń ajurwedy. Można tu wymienić np. niewydolność nerek oraz niektóre choroby układu pokarmowego.

Suplementy diety w diecie ajurwedyjskiej

W kontekście ajurwedy często można usłyszeć o stosowaniu naturalnych suplementów diety. Szczególnie popularne są m.in. tabletki ashwagandhy o właściwościach wspomagających organizm na wiele sposobów. Dlaczego się je poleca?  Ashwagandha, potocznie nazywana żeń-szeniem indyjskim, jest rośliną wykazującą szerokie działanie obejmujące m.in. stymulowanie odporności oraz wspomaganie pracy układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. 

Innym suplementem często wybieranym przez zwolenników diety ajurwedyjskiej jest czosnek w tabletkach (np. Czosnek Forte Bezzapachowy). Czosnek zgodnie z filozofią ajurwedy uznaje się za produkt oczyszczający krew. Kolejnym ajurwedyjskim produktem uzupełniającym dietę jest wąkrotka azjatycka, określana jako roślina o właściwościach wspomagających układ nerwowy i regenerację organizmu. Wąkrotka azjatycka w kosmetyce ma szerokie zastosowanie, związane m.in. ze wspomaganiem gojenia się ran.

Dieta ajurwedyjska – podsumowanie 

Z punktu widzenia obecnego stanu wiedzy zastosowanie diety ajurwedyjskiej może pomóc w procesie zmiany sposobu żywienia na taki, który oparty jest na nieprzetworzonych produktach. Filozofia, która stoi za stosowaniem ajurwedy, nie ma jednak uzasadnienia naukowego, a niektóre z jej reguł pozostają w sprzeczności z ogólnie przyjętymi zasadami zdrowego żywienia.

Źródła:

1. Payyappallimana U., Venkatasubramanian P. (2016) Exploring Ayurvedic Knowledge on Food and Health for Providing Innovative Solutions to Contemporary Healthcare, Frontiers in Public Health, 4:57, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27066472/, [dostęp 25.04.2022].

2. Pandey M. M., Rastogi S., Rawat A. K. S. (2013) Indian Traditional Ayurvedic System of Medicine and Natural Supplementation, Evidence Based Complementary and Alternative Medicine, 376327, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3705899/, [dostęp 25.04.2022].

3. Mukherjee P. K., Banerjee S., Biswas S. i wsp. (2021) Withania somnifera (L.) Dunal – Modern perspectives of an ancient Rasayana from Ayurveda, Journal of Ethnopharmacology, 10, 264: 113157, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32783987/, [dostęp 25.04.2022].