Kolagen – jakie ma właściwości i zastosowanie?

Kolagen to najważniejszy budulec tkanek, produkowany przez wszystkie organizmy zwierzęce i organizm ludzki. Jego skomplikowana struktura oraz wszechstronne działanie od wielu lat jest przedmiotem badań naukowców. Potencjał tej substancji wykorzystuje się w wielu dziedzinach, między innymi w kosmetyce, przemyśle farmaceutycznym, a także w niektórych działach medycyny. Przyjrzyjmy się zatem bliżej działaniu i zastosowaniu kolagenu.  

Co to jest kolagen?

Kolagen jest polimerem naturalnym i powszechnie występującym białkiem, stanowiącym niemal 30% ogółu białek organizmów zwierzęcych, w tym organizmu ludzkiego. To kluczowa część tkanki łącznej i spoiwo dla komórek skóry, chrząstek i kości. Ciekawostką jest, że nazwa kolagen pochodzi z języka greckiego, w którym kolla oznacza klej. Kolagen dosłownie skleja komórki i stanowi najważniejszy składnik macierzy pozakomórkowej, tworząc swego rodzaju rusztowanie podtrzymujące tkanki. Synteza tej substancji odbywa się głównie w fibroblastach, czyli komórkach tkanki łącznej, a w jego skład wchodzą wyłącznie aminokwasy endogenne, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Białka kolagenowe tworzą różnorodne struktury, będące ściśle zorganizowanymi włóknami kolagenowymi lub swoistymi układami sieciowymi. Co ważne, do tej pory rozpoznano niemal 30 rodzajów kolagenu, a każdy z nich pełni w organizmie określoną funkcję. Najczęściej występujące typy kolagenu to:

• Kolagen typu I najlepiej zbadany i szczegółowo poznany, stanowiący niemal 90% kolagenu występującego w ludzkim ciele. Zlokalizowany głównie w tkankach łącznych, tkance podskórnej, ścięgnach, kościach oraz w tkance tworzącej blizny,
• Kolagen typu II podstawowy budulec chrząstki, występujący w stawach i krążkach międzykręgowych,
• Kolagen typu III budulec włókien siateczkowatych, znajdujących się między innymi w skórze i naczyniach krwionośnych,
• Kolagen typu IV wchodzi w skład nerek,
• Kolagen typu V odpowiada między innymi za strukturę włosów i łożyska.

Wraz z wiekiem obniża się zdolność organizmu do produkcji kolagenu. Białko zaczyna ulegać fragmentacji, a także gorszej dystrybucji. Wskutek zużywania przez organizm większej ilości białka niż jest w stanie wytworzyć, coraz trudniejsze staje się utrzymanie go na wysokim poziomie. Proces degradacji kolagenu zaczyna się ok. 30. roku życia. W okolicach 60. roku życia synteza białka zupełnie zanika. 

• Pierwsze oznaki zmniejszonej produkcji kolagenu zauważamy najczęściej w pogorszeniu się kondycji skóry, która stopniowo zaczyna tracić jędrność, staje się wiotka i mało elastyczna, zaczynają pojawiać się zmarszczki i bruzdy. W tym czasie coraz śmielej zerkamy na drogeryjne półki i sięgamy po kremy ujędrniające do twarzy i kremy przeciwzmarszczkowe, mające uratować naszą skórę przed oznakami upływającego czasu. 
• Kolejnym objawem zanikającej syntezy kolagenu, doskonale znanym wśród osób starszych, jest ból stawów oraz pogorszenie krążenia.

Choć stopniowe zanikanie kolagenu jest zjawiskiem naturalnym, istnieje wiele czynników, które przyspieszają degradację białka. To np.:

• Predyspozycje genetyczne,
• Niedostateczna ilość snu,
• Nadmierny stres,
• Niezdrowa dieta,
• Częsta ekspozycja na promieniowanie UV.

Gdzie znajdziesz kolagen?

Kolagen można dostarczać do organizmu w dwojaki sposób za pomocą diety oraz stosując nutrikosmetyki. Naturalnym źródłem kolagenu są:

• Żelatyna spożywcza, 
• Galaretki,
• Kurze łapki,
• Podroby.

Choć powyższe produkty zawierają duże ilości kolagenu, to nie można ich spożywać w nadmiarze, ponieważ częste jedzenie substancji pochodzenia zwierzęcego może przyczyniać się do wzrostu cholesterolu, a to z kolei skutkować problemami z układem krążenia. 

• Innym źródłem kolagenu są produkty zawierające koenzym Q10 (rośliny strączkowe, ryby, kiełki pszenicy). 
• Dietę warto również wzbogacić w witaminę C, która ujędrnia skórę i zwiększa wytwarzanie kolagenu oraz w witaminę E zapobiegającą sztywnieniu włókien kolagenowych. 
• W diecie kolagenowej kluczowy jest także sposób przyrządzania potraw. Zamiast smażenia lub grillowania wybierz gotowanie, nie zapominaj również o systematycznym nawadnianiu organizmu. Zaleca się picie minimum 1,5 litra wody dziennie.

Kolagen można też dostarczać w postaci suplementów diety. Do wyboru jest wiele różnych preparatów, ukierunkowanych na poprawę stanu skóry, włosów i paznokci, kolagen na stawy czy suplementy z kolagenem, które wspierają funkcjonowanie całego organizmu. W sprzedaży dostępny jest także kolagen rybi, pozyskiwany ze skóry i łusek ryb morskich dorsza, rekina żarłacza czy tuńczyka. Przykładowe preparaty zawierające w swoim składzie kolagen to np.:

• Suplement diety Collagen 2000 Active Dr. Max,
• Suplement diety Kolagen Rybi Naticol,
• Suplement diety Kolagen NCN Młodość,
• Suplement diety Kolagen + Witamina C.

Kolagenoza co to za choroba?

Omawiając właściwości i działanie kolagenu, nie sposób nie wspomnieć o kolagenozie, czyli chorobach układowych tkanki łącznej. Do chorób tych należą między innymi:

• Toczeń rumieniowaty,
• Reumatoidalne zapalenie stawów, 
• Zapalenie wielomięśniowe. 

Pierwszymi objawami kolagenozy są zazwyczaj spadek wagi, podwyższona temperatura, a także ogólne osłabienie organizmu. Diagnoza nierzadko wymaga przeprowadzenia dodatkowych badań, a proces leczenia odpowiednich leków przeciwzapalnych.

Kolagen właściwości

Za wszystkie pozytywne dla organizmu właściwości kolagenu odpowiada jego budowa. Najważniejsze aminokwasy wchodzące w skład kolagenu to:

• Glicyna umożliwia syntezę glukozy i kreatyny. Odgrywa kluczową rolę w budowaniu czerwonych krwinek oraz transporcie aminokwasów. Jest również neuroprzekaźnikiem w układzie nerwowym. Przyspiesza wydzielanie hormonu wzrostu, spowalnia degenerację mięśni oraz usprawnia funkcjonowanie gruczołu krokowego,
• Glutamina poprawia funkcjonowanie układu odpornościowego. Ponadto odpowiada za utrzymanie koncentracji, redukuje stany napięcia i lęku,
• Prolina poprawia pracę stawów i naczyń krwionośnych, wpływa na elastyczność i jędrność skóry, zwiększa jej odporność na promieniowanie UV. Co więcej, dzięki zdolności wiązania wody w skórze sprawia, że szybciej się nawadnia i regeneruje. Inne właściwości proliny to między innymi obniżanie poziomu wolnych rodników, regeneracja wątroby oraz regulacja metabolizmu komórkowego,
• Lizyna cenny składnik wpływający na opóźnienie starzenia się skóry, spowodowanego zbyt wysokim poziomem cukru we krwi. Redukuje zmęczenie, przeciwdziała wirusom wątroby, wspiera system immunologiczny,
• Argina wzmacnia układ odpornościowy, wpływa na poprawę libido u mężczyzn.

Kolagen nazywany jest często białkiem młodości, a jego właściwości przekładają się na funkcjonowanie organizmu na wielu różnych obszarach:

• Utrzymuje gładkość, elastyczność, dobre napięcie i nawilżenie skóry,
• Wspomaga stawy, redukując charakterystyczne dolegliwości bólowe,
• Uelastycznia naczynia krwionośne, uprawniając krążenie krwi,
• Wpływa na szybsze gojenie się ran, tworzenie się blizn i zrastanie złamanych kości.

Kolagen działanie

Kolagen działa na organizm wielopłaszczyznowo, usprawniając działanie wielu układów, w tym układu krwionośnego i trawiennego, bierze udział w procesach metabolicznych, a także korzystnie wpływa na kondycję stawów. Jak dokładnie działa kolagen?

• Układ krwionośny kontroluje ciśnienie krwi, pomaga rozluźniać naczynia krwionośne oraz tętnice, dzięki czemu ułatwia i przyspiesza oczyszczanie ich ścian ze złogów tłuszczu, co skutkuje poprawą krążenia i zmniejszeniem ryzyka chorób układu krwionośnego.
• Układ trawienny regeneruje uszkodzone ściany komórkowe, pomaga w rozkładzie białek. Dzięki dostarczaniu organizmowi leczniczych aminokwasów wspomaga proces leczenia takich schorzeń jak zespół nieszczelnego jelita, refluks czy choroba Leśniowskiego-Crohna.
• Metabolizm wskutek pobudzania procesów metabolicznych, sprzyja redukcji wagi. Dodatkowo umożliwia przemianę glukozy, czyli najbardziej podstawowej cząsteczki cukru, w energię.
• Kondycja stawów skutecznie nawilża stawy, wpływając na opóźnienie procesu degeneracji. Zapobiega sztywnieniu ścięgien i wiązadeł, prowadzącemu do powstawania obrzęków i bólu podczas przemieszczania. Pozytywny wpływ kolagenu na kondycję stawów i skuteczne leczenie chorób zwyrodnieniowych sprawił, że białko jest często wykorzystywane w produkcji leków na odbudowę chrząstki stawowej.

Oprócz wymienionego wyżej działania nie można zapominać o jednym z kluczowych, czyli korzystnym wpływie na zdrowie i kondycję skóry. Kolagen odgrywa znaczącą rolę we wzmacnianiu skóry, poprawia jej elastyczność oraz ujędrnienie i nawilżenie. Według niektórych doniesień naukowych kolagen zmniejsza również objawy trądziku, w tym trądziku u dorosłych oraz stymuluje wzrost włosów i paznokci, zapobiegając ich łamliwości. 

Zobacz, jak powinna wyglądać pielęgnacja skóry trądzikowej.

Kolagen zastosowanie 

Kolagen znalazł szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu i medycyny. 

• Kolagen w kosmetykach wykorzystywany jest jako składnik kremów przeciwzmarszczkowych i ujędrniających, a także serum do twarzy, kosmetyków do demakijażu czy balsamów do ciała. Preparaty z dodatkiem kolagenu efektywnie nawilżają i ujędrniają skórę, przywracają jej elastyczność i witalność, wzmacniają funkcje bariery ochronnej oraz wygładzają drobne zmarszczki. Wśród kosmetyków z zawartością kolagenu wymienić można np. kolagenowy żel krem do twarzy Nacomi oraz mleczko do demakijażu z witaminą A+E Soraya Kolagen Elastyna.
• Kolagen ma znaczenie dla sportowców. Ze względu na fakt, że jest odporny na rozciąganie i ściskanie, amortyzuje uderzenia chrząstek kości, zapobiegając tym samym groźnym kontuzjom złamaniom, skręceniom i naciągnięciom ścięgien. Kolagen dla sportowców może także przyczyniać się do poprawy regeneracji mięśni i kości po treningu oraz zwiększać wytrzymałość organizmu. 
• Kolagen ma zastosowanie w różnych obszarach medycyny, w tym w medycynie estetycznej jako składnik wypełniaczy do modelowania twarzy i ciała. Z tej substancji wytwarza się nici chirurgiczne, kompresy stosowane do leczenia ran i oparzeń, implanty. W chirurgii stomatologicznej biorą udział w leczeniu wad tkanki kostno-chrzęstnej, natomiast w chirurgii ortopedycznej np. w leczeniu uszkodzeń stawów kolanowych.

Kolagen przeciwwskazania

Kolagen to białko stanowiące naturalny budulec tkanek znajdujących się w organizmie, dlatego zazwyczaj jest dobrze tolerowany i nie występują poważne przeciwwskazania do jego przyjmowania. 

• Należy jednak wspomnieć, że pod szczególnym nadzorem powinna być suplementacja kolagenu w ciąży i podczas laktacji. 
• Co więcej, ponieważ kolagen pozyskuje się głównie od zwierząt, większość postaci tej substancji dostępna na rynku nie będzie odpowiednia dla wegan i wegetarian. Wyjątek stanowi kolagen pozyskiwany z glonów i alg.
• Dodatkowo niektóre źródła kolagenu, np. ryby, mogą zawierać alergeny, dlatego jeśli jesteś alergikiem, koniecznie zapoznaj się z informacjami znajdującymi się na opakowaniu wybranego preparatu, a najlepiej skonsultuj się z lekarzem.

Kolagen skutki uboczne

Podczas suplementacji kolagenu mogą wystąpić skutki uboczne, które wiążą się zazwyczaj z nieprzestrzeganiem zaleceń dotyczących dawkowania. Przyjmuje się, że maksymalną dawką dobową jest ok. 10 g kolagenu. Zbyt duża ilość białka może skutkować między innymi:

• Reakcją alergiczną,
• Nadwrażliwością na niektóre składniki odżywcze,
• Ogólnym osłabieniem,
• Bólami mięśni i stawów,
• Problemami z wypróżnianiem,
• Uczuciem sytości i zgagą,
• Charakterystycznym kwaśnym oddechem oraz nieprzyjemnym posmakiem w ustach.

W przypadku wystąpienia powyższych objawów należy zrezygnować z przyjmowania kolagenu. 

Podsumowanie

Kolagen jest białkiem, które odgrywa ważną rolę w utrzymaniu zdrowia i dobrego stanu skóry, kości, stawów i naczyń krwionośnych. Ma szerokie zastosowanie, począwszy od suplementacji diety, poprzez wykorzystanie w kosmetyce, a kończąc na medycynie regeneracyjnej i sportowej. Warto jednak pamiętać, że aby ta substancja pozytywnie wpływała na organizm, ważne jest jej naturalne pochodzenie i dostarczanie w odpowiednich dawkach. W przeciwnym razie działanie kolagenu może być niezadowalające. Warto także pamiętać, że suplementację należy skonsultować z lekarzem lub dietetykiem w celu ustalenia indywidualnej dawki.

Źródła:

1. D. Żelaszczyk, A. Waszkielewicz, H. Marona, Kolagen struktura oraz zastosowanie w kosmetologii i medycynie estetycznej, http://www.estetologia.pl/art/emk2012-003.pdf [dostęp 12.01.2023]
2. R. W. Moskowitz, Role of collagen hydrolysate in bone and joint disease, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11071580/ [dostęp 12.01.2023]
3. A. Czajka, E. M. Kania, L. Genovese, A. Corbo, G. Merone, C. Luci, S. Sibilla, Daily oral supplementation with collagen peptides combined with vitamins and other bioactive compounds improves skin elasticity and has a beneficial effect on joint and general wellbeing, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30122200/ [dostęp 12.01.2023]