Niesteroidowe leki przeciwzapalne: na ból, gorączkę i stany zapalne. Jak działają?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne to jedna z najczęściej stosowanych grup leków. Istnieje wiele preparatów, które różnią się parametrami farmakokinetycznymi, profilem działań niepożądanych i niektórymi wskazaniami czy przeciwwskazaniami. NLPZ występują nie tylko w formie tabletek − część z nich może być stosowana dożylnie lub domięśniowo. Dostępne są także żele, plastry, czopki czy syropy.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne − czym są i jak działają?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne, czyli NLPZ, to grupa leków o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym. Ich wspólną cechą jest ten sam główny mechanizm działania, który opiera się na hamowaniu wytwarzania prostaglandyn (czyli substancji, które biorą udział w powstawaniu gorączki, przewodzeniu bólu i reakcjach zapalnych). Niesteroidowe leki przeciwzapalne hamują bowiem enzym o nazwie syntaza prostaglandyny H₂ (zwaną także cyklooksygenazą COX). Kwas acetylosalicylowy robi to w sposób nieodwracalny, pozostałe leki z tej grupy są inhibitorami odwracalnymi.

Niektóre NLPZ charakteryzują się też innymi, dodatkowymi mechanizmami działania, np. blokują powstawanie leukotrienów czy pobudzają receptory PPAR−gamma i PPAR-delta, co nasila ich działanie przeciwzapalne.

Sprawdź też, co lepiej sprawdzi się na ból - paracetamol czy ibuprofen?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne − lista

Do grupy NLPZ należy bardzo wiele różnych substancji. Można je podzielić ze względu na ich budowę chemiczną (np. pochodne kwasu salicylowego, pochodne kwasów enolowych, czy pochodne kwasów arylooctowych) lub preferencji leków do hamowania konkretnej izoformy cyklooksygenazy COX. Istnieją bowiem 2 formy cyklooksygenazy: COX-1 oraz COX-2, a główne działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych zależą od stosunku siły działania na COX-1 i COX-2.

Do NLPZ, które przede wszystkim hamują COX-1, należą:

• kwas acetylosalicylowy,
• indometacyna,
• acemetacyna,
• ketoprofen,
• flurbiprofen,
• inne.

Leki o podobnym zakresie działania, względem obydwu izoform cyklooksygenazy, to m.in.:

• ibuprofen,
• naproksen,
• piroksykam,
• diklofenak.

Meloksykam oraz celekoksyb chętniej hamują COX-2, a etorykoksyb jest wybiórczym inhibitorem izoformy COX-2. Praktyczny może być także podział ze względu na siłę działania, gdzie do „słabszych” NLPZ zalicza się np. ibuprofen, „o umiarkowanej sile” − naproksen, a do „silniejszych” − np. diklofenak, ketoprofen czy piroksykam.

NLPZ − leki o szerokiej gamie wskazań

Niesteroidowe leki przeciwzapalne to bardzo popularna grupa leków, stosowana w wielu różnych schorzeniach i stanach patologicznych. Ich działanie przeciwgorączkowe warunkuje ich przydatność w zwalczaniu gorączki w przebiegu rozmaitych infekcji, zakażeń czy chorób układowych.

Przeciwbólowe działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych wykorzystuje się w leczeniu dolegliwości bólowych o niewielkim i średnim nasileniu. NLPZ stosuje się w uśmierzaniu bólu po urazach czy zabiegach chirurgicznych. Przydają się w leczeniu dolegliwości bólowych z układu kostno-stawowego i mięśniowego, w bólach głowy, miesiączkowych czy w przypadku przerzutów nowotworowych do kości. Osiągają także dobrą skuteczność w zwalczaniu bólów zębów i po zabiegach stomatologicznych. Sprawdź też: Co na ból zęba? Nie baw się w szarlatana!.

Przeciwzapalny aspekt działania NLPZ jest wykorzystywany w ogólnym i miejscowym leczeniu zapalnych i zwyrodnieniowych schorzeń stawów, stanach zapalnych gardła i zatok czy w zapaleniu ucha środkowego. Warto wiedzieć, że niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne z powodzeniem stosuje się także w innych celach niż uśmierzenie bólu, zwalczenie gorączki czy stanu zapalnego. Przykładowo, małe dawki kwasu acetylosalicylowego hamują agregację płytek krwi. Takie działanie wykorzystuje się w leczeniu choroby niedokrwiennej serca, w zawale serca, w niedokrwiennym udarze mózgu czy w zapobieganiu stanu przedrzucawkowego u kobiet ciężarnych. NLPZ w maksymalnych zalecanych dawkach stosuje się także w leczeniu napadu dny moczanowej.

NLPZ − lista działań niepożądanych

Niestety, stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych niesie ze sobą ryzyko pojawienia się działań niepożądanych. Powstrzymanie produkcji prostaglandyn skutkuje: zmniejszeniem wytwarzania ochronnego śluzu i wodorowęglanów w żołądku, spadkiem przepływu krwi i zatrzymaniem powstawania śluzówkowych czynników wzrostu. Efektem mogą być uszkodzenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, owrzodzenia i wynikające z tego objawy, takie jak: bóle nadbrzusza, nudności czy nawet fusowate (z domieszką krwi) wymioty. Ryzyko uszkodzenia śluzówki podczas stosowania NLPZ jest większe u osób powyżej 60. roku życia, u pacjentów, którzy już wcześniej zmagali się z chorobą wrzodową czy tych zakażonych bakterią H. pylori lub chorujących na inne ciężkie choroby.

Pamiętaj, że jeśli zażywasz kilka różnych leków z grupy NLPZ lub stosujesz leki w dużych dawkach i równocześnie przyjmujesz glikokortykosteroidy, ryzyko zaburzeń żołądkowo-jelitowych wzrasta. Podczas terapii NLPZ ochronne działanie na błonę śluzową wykazują inhibitory pompy protonowej w pełnej, przeciwwrzodowej dawce.

Dowiedz się więcej o glikokortykosteroidach: Glikokortykosteroidy w leczeniu m.in. alergii i astmy. Jak działają?.

Hamowanie agregacji płytek krwi, przydatne w zapobieganiu powikłaniom zakrzepowo-zatorowym przy użyciu kwasu acetylosalicylowego, wiąże się także ze zwiększonym ryzykiem krwawień. Unikaj więc stosowania niektórych niesteroidowych leków przeciwzapalnych w okresie okołooperacyjnym. Przeciwzapalne leki niesteroidowe wpływają na nerki, przez co mogą powodować zatrzymanie w organizmie sodu i wody. To prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi i obrzęków. NLPZ w 3. trymestrze ciąży mogą skutkować przedwczesnym zamknięciem przewodu tętniczego Botalla u dziecka czy zaburzać przebieg akcji porodowej.

Inne działania niepożądane NLPZ obejmują:

• reakcje skórne (np. osutki, rumień),
• zawroty i bóle głowy,
• biegunki,
• wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• pogorszenie funkcji nerek (szczególnie jeśli cierpisz już na jakąś chorobę nerek).

Pamiętaj, że profil działań niepożądanych jest ściśle zależny od preferencji danego leku do hamowania COX-1 czy COX-2. Wybiórcze inhibitory COX-2 nie uszkadzają błony śluzowej żołądka, nie hamują agregacji płytek krwi ani nie powodują astmy aspirynowej. Nie powinny być natomiast stosowane u osób o zwiększonym ryzyku incydentów zakrzepowo-zatorowych.

Zauważ także, że poszczególne grupy leków mogą wywoływać dodatkowe, swoiste działania niepożądane (np. objawy psychotyczne, groźne reakcje skórne, szumy uszne i inne). Dlatego zawsze stosuj się do zaleceń lekarza i czytaj ulotkę konkretnego preparatu!

Kiedy nie stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych?

Zwróć uwagę na istnienie pewnych schorzeń i sytuacji, które stanowią przeciwwskazanie do stosowania niektórych NLPZ.

Należą do nich:

• czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• czynne krwawienia,
• skazy krwotoczne,
• astma aspirynowa,
• zaawansowana niewydolność wątroby lub nerek
• alergia na lek.

Pamiętaj, żeby nie stosować równocześnie kilku leków z grupy NLPZ, bo rośnie wówczas ryzyko działań niepożądanych. 

U dzieci poniżej 12. roku życia nie stosuj kwasu acetylosalicylowego. Jeśli jesteś w ciąży, unikaj używania NLPZ, zwłaszcza w 3. trymestrze. Zwróć także uwagę, że NLPZ zwiększają ryzyko krwawienia podczas terapii doustnymi antykoagulantami, leczenia glikokortykosteroidami czy bisfosfonianami.

Sprawdź też, dlaczego leków nie łączy się z alkoholem.

Inne leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym

Zapamiętaj, że metamizol wykazuje silne działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i spazmolityczne, nie prezentuje natomiast działania przeciwzapalnego. Podobnie paracetamol, który cechuje się działaniem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, bez komponenty przeciwzapalnej. Nefopam jest natomiast lekiem przeciwbólowym, nie działa ani przeciwgorączkowo, ani przeciwzapalnie.

NLPZ − co warto zapamiętać?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne to duża grupa leków, które działają przeciwgorączkowo, przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Popularność tych substancji wynika z szerokich możliwości zastosowania i faktu, że niesteroidowe leki przeciwzapalne bez recepty są dostępne nie tylko w każdej aptece, ale także w wielu supermarketach czy nawet na stacjach benzynowych (zwróć jednak uwagę, że spora część preparatów dostępna jest jedynie na receptę). Warto posiadać choć jeden farmaceutyk z tej grupy w domowej apteczce, ale pamiętaj, że stosowanie NLPZ, tak jak w przypadku każdego leku, jest obarczone ryzykiem działań niepożądanych i nie u każdego jest bezpieczne.

Dodatkowo poszczególne leki z tej grupy różnią się wpływem na izoformy COX, a co za tym idzie, profilem działań niepożądanych i przeciwwskazaniami do ich zastosowania. Wybór danego preparatu nie powinien być więc dziełem przypadku. Pamiętaj także, że za różnymi nazwami handlowymi może kryć się ta sama substancja czynna. O ile lekarz nie zaleci inaczej, zawsze stosuj się do informacji zawartej w ulotce, leki stosuj tylko wtedy, kiedy naprawdę jest taka potrzeba i unikaj łączenia kilku preparatów. Jeśli coś jest dla Ciebie niejasne, nie wahaj się zapytać o to swojego lekarza lub poprosić o radę farmaceutę.

Uważaj także na uzależenienie od leków przeciwbólowych: Uzależnienie od leków przeciwbólowych − jak je rozpoznać?.

Źródła:

1. Korbut R.; Olszanecki R.; Wołkow P.; Jawień J.: Farmakologia. 2012.
2. Gajewski P.; A. Szczeklik A.: Interna Szczeklika. 2020.
3. Woroń J.; Wordliczek J.; Dobrogowski J.: Porównanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). W: Medycyna po Dyplomie [vol] 20. [Nr] 6. 2011.  55-63.