Jak przyspieszyć gojenie ran?

Jak przyspieszyć gojenie ran? Mniejsze i większe zranienia są nieodłącznym elementem codziennego życia. Dlatego też warto wiedzieć, jak poprawnie opatrywać urazy skóry, czym przemywać rany powierzchowne, jakie są rodzaje opatrunków i co przyspiesza gojenie.

Na czym polega gojenie się rany?

Gojenie się ran i leczenie urazów to jeden z najistotniejszych mechanizmów potrzebnych do przetrwania ludzkiego gatunku, który wykształcał się w toku ewolucji przez miliony lat.

Gojenie się ran to bardzo złożone zjawisko, na które składa się wiele procesów fizyko-chemicznych. Urazy skutkują przerwaniem ciągłości skóry i naczyń krwionośnych. To powoduje krwawienie. Żeby ograniczyć powstanie widocznej blizny, zwróć uwagę zarówno na odpowiednią pielęgnację ran pooperacyjnych, jak i tych powstałych spontanicznie.

Fazy gojenia się ran

Gojenie się ran można podzielić na 3 etapy:

• oczyszczanie
• proliferację
• zmniejszanie się rany i wytwarzanie blizny

Faza 1.: Oczyszczanie

Oczyszczanie to 1. faza, która następuje po urazie. Z uszkodzonych naczyń krwionośnych wydostaje się krew, która krzepnie. Dodatkowo dochodzi do obkurczania naczyń krwionośnych w bezpośrednim sąsiedztwie uszkodzenia. Typowe w 1. fazie gojenia są zaczerwienienie, ból i obrzęk. Ponadto, obszar urazu jest też cieplejszy niż zdrowe tkanki w sąsiedztwie. Z uszkodzonych tkanek uwalniane są substancje, które wspomagają tworzenie się skrzepu − to one wraz z płytkami krwi formują czop hemostatyczny, który umożliwia dalsze gojenie i chroni przed nadmierną utratą krwi.

W wyniku wydzielanych przez płytki krwi substancji do miejsca zranienia, zaczynają migrować komórki układu odpornościowego i powstaje stan zapalny. Jest to naturalna reakcja obronna organizmu. W przypadku procesu gojenia, kontrolowany stan zapalny w fazie oczyszczania jest niezbędny. Neutrofile oczyszczają ranę z martwych i uszkodzonych komórek i fragmentów tkanek. Dodatkowo usuwają też bakterie z rany.

Faza 2.: Proliferacja

Faza proliferacji wiąże się z dalszym niszczeniem drobnoustrojów przez komórki układu odpornościowego, produkcją kolagenu i powstawaniem nowych naczyń włosowatych. Dodatkowo, w fazie proliferacji dochodzi do pokrycia całej rany warstwą nabłonka, czyli reepitalizacji. Jest to możliwe dzięki proliferacji, czyli namnażaniu się komórek macierzystych. To bardzo istotny etap, dzięki któremu wnętrze rany staje się chronione przed zanieczyszczeniami i zakażeniami.

Co więcej, nowo powstałe naczynia pozwalają na odpowiednie dotlenienie i odżywienie komórek, które biorą udział w gojeniu się rany.

Faza 3.: Obkurczanie i wytwarzanie blizny

Ostatnią fazą gojenia się rany jest jej obkurczanie i wytwarzanie blizny. Początkowo żywoczerwona tkanka blednie i przekształca się stopniowo w tkankę, która zawiera więcej włókien kolagenowych. Rana zmniejsza się i blednie. Komórki układu odpornościowego przyczyniają się do zwiększonej produkcji kolagenu i kwasu hialuronowego. Włókna kolagenowe układają się w coraz bardziej regularną strukturę, a brzegi rany zacieśniają się. Nowo powstała skóra nie posiada mieszków włosowych, ani gruczołów. Tak powstaje blizna.

Co wpływa na gojenie się rany?

Ranę można uznać za zagojoną w momencie, kiedy jej powierzchnia jest pokryta naskórkiem. Powstała blizna przez długi czas może też się w różny sposób przekształcać, a sam proces gojenia może ulec wielu zakłóceniom. Jeśli w przebiegu gojenia się rany wystąpią większe problemy, można rozważyć leczenie operacyjne, oczyszczanie rany, szycie, czy nawet przeszczepy skórne.

Czynniki wpływające na gojenie się ran to między innymi:

• wiek
• miejsce powstania rany
• pojawienie się powikłań przy gojeniu (zakażenia, krwiaki)
• sposób odżywiania się
• choroby występujące u zranionego

Bardzo duży wpływ na proces gojenia ma też czynnik, który doprowadził do powstania rany i sposób, w jaki była ona opatrywana.

Raną nazywamy przerwanie ciągłości skóry, które może przebiegać również z uszkodzeniem tkanek położonych pod nią. Może powstać zarówno w efekcie urazu mechanicznego, jak i np. oparzenia. Przyczyna powstania rany, jak i jej kształt i cechy będą wpływały bezpośrednio na proces gojenia. Inaczej będą zachowywać się otarcia skóry, a inaczej rany cięte, kłute, czy szarpane. To, czy dana rana boli mniej, czy bardziej, zależy od jej wielkości, głębokości i miejsca wystąpienia.

Rany ostre, które powstają w wyniku urazów, czy planowanych zabiegów chirurgicznych, na skutek problemów z gojeniem, mogą przekształcać się w rany przewlekłe. Najbardziej narażone na to są osoby starsze. Wynika to zarówno z faktu, że najczęściej mają wiele chorób przewlekłych, zwykle kondycja naczyń krwionośnych jest u nich gorsza i występuje niewydolność żylna.

Czym odkażać rany?

Rana jest narażona na zakażenie zarówno drobnoustrojami, z którymi się zetknie (np. brudna ziemia), jak i tymi, które przebywają na powierzchni skóry. Dlatego bardzo ważne jest jej odkażenie. Zranienie warto na początku przepłukać bieżącą wodą, żeby usunąć ewentualne zanieczyszczenia i odkazić ją. Ostrożnie i z umiarem stosuj produkty do dezynfekcji, takie jak woda utleniona czy spirytus salicylowy. Wprawdzie odkażą one ranę, ale mogą również zniszczyć delikatne, dopiero co tworzące się warstwy komórek. Zdecydowanie lepsze wydają się preparaty na bazie oktenidyny.

Przy pierwszym opatrywaniu rany zwykle zaleca się przyłożenie kompresu lub gazy i przymocowanie ich plastrem, bandażem lub opaską elastyczną. Jeśli rana mocniej krwawi, można zrobić to w ten sposób, żeby opatrunek delikatnie uciskał ranę − to pomoże zatamować krwawienie. Jeśli opatrunek przemaka, dołóż kolejną warstwę gazy, ale bez ściągania poprzedniej (w ten sposób nie przerwiesz już procesu krzepnięcia, który zaczyna się w bezpośrednim styku rany z tamującą gazą). W przypadku masywnych krwawień, zwiększ ucisk opatrunku i zgłoś się do szpitala. Jeśli w ranę jest wbite jakieś ciało obce, nie wyciągaj go samodzielnie.

Najczęściej popełniane błędy podczas leczenia ran

1. Zbyt częsta zmiana opatrunku

Złota zasada zmiany opatrunku mówi o tym, żeby zmieniać go tak często, jak jest to konieczne, a jednocześnie tak rzadko, jak jest to możliwe. Zbyt częsta zmiana może niszczyć procesy naprawcze tkanek.

2. Częste polewanie rany drażniącymi środkami odkażającymi

To może prowadzić to do uszkodzenia zdrowych komórek i zahamowania gojenia.

3. Stosowanie maści na rany

Nie powinno się nakładać maści typu wazelina, czy maść cynkowa na ranę. Można natomiast natłuszczać skórę znajdującą się wokół rany.

Jak przyspieszyć gojenie ran?

Podstawowe zasady dotyczące procesu gojenia się ran, to odpowiednie ich oczyszczenie i opatrzenie, obserwacja czy rana nie infekuje się, dbanie o to, żeby w ranie panowała odpowiednia wilgotność.

Jeśli rana goi się w wilgotnym środowisku, do tkanek łatwiej dostaje się tlen i składniki odżywcze. Dodatkowo nie tworzy się strup i jest mniejsze ryzyko powstania dużych i widocznych blizn. Jeśli rana się sączy i wytwarza dużo płynu to jego nadmiar powinien być odprowadzany, natomiast rana nie powinna wysychać. Pomagają w tym nowoczesne opatrunki.

Opatrunki na rany

Do tradycyjnych opatrunków na rany należą kompresy gazowe, które mogą być różnie utkane, czy też kompresy maściowe. W tym 2. przypadku materiał powleczony jest neutralną lub przeciwbakteryjną maścią. Do nowocześniejszych rodzajów opatrunków należą plastry i opatrunki żelowe na rany.

Hydrożele pozwalają na utrzymanie odpowiedniej wilgotności w obrębie rany, tym samym wchłaniają nadmiar wysięku. Są również niezastąpione w przypadku oparzeń i odleżyn. Dodatkowo dają efekt kojący. Mogą być stosowane też do wypełniania ran głębokich i wspomagają oczyszczanie rany.

Najczęściej stosowaną postacią są żele hydrofilowe. Nadają się one zarówno do ran ostrych, jak i przewlekłych. Zapewniają odpowiednie wilgotne środowisko do dobrego gojenia się rany, a tym samym skracają cały proces.

„Przykładem hydrofilowego żelu jest UniGel Apotex. Wiąże on wolne rodniki, powstające w trakcie procesu gojenia rany, izoluje ranę przed wtórnym zakażeniem z zewnątrz, wytwarza na ranie elastyczną, mechaniczną warstwę ochronną, tworzy odpowiednie środowisko do procesu ziarninowania i wchłania wysięk z rany. Hydrożele pracują z raną i nie powodują jej pęknięć. Mogą być stosowane do ran powierzchownych, jak i do wypełnienia ran głębokich”

− mówi ekspert UniGel Apotex.

Hydrokoloidy to opatrunki, które pod wpływem kontaktu z wilgocią z rany tworzą żel i zapewniają dobre warunki do proliferacji komórek i gojenia. Dodatkowo są bardzo komfortowe w użyciu i często pełnią też funkcję amortyzującą, chroniącą przed kolejnymi urazami i łagodzącą ból. Zapewniają też elastyczność brzegów rany, oczywiście przy odpowiednio dobranym do wielkości rany rozmiarze opatrunku. Często wykorzystywane w oparzeniach i odleżynach.

Opatrunki alginianowe są wskazane dla ran z dużym wysiękiem (mają zdolność absorbowania nawet do 20-krotności swojej masy). Tworzone są z naturalnych związków o dużych właściwościach pochłaniających. Nakłada się na nie opatrunek okluzyjny. Nie są zalecane do ran z małym wysiękiem, bo mogą je zbyt mocno odwadniać.

Błony poliuretanowe to bardzo ciekawy rodzaj opatrunku, który pozwala zarówno odparowywać nadmiar wilgoci z rany, ale w tym samym czasie nie przepuszcza do rany wody z zewnątrz, ani bakterii. Materiał ten często sprawdza się też jako opatrunek zewnętrzny, czy też osłona świeżych tatuaży.

Opatrunki z jonami srebra są stosowane szczególnie w przypadku ran zakażonych. Mają właściwości antybakteryjne i są odpowiednie dla ran trudno gojących się.

Często, nawet w trakcie leczenia jednej i tej samej rany, zaleca się sięgać po różne opatrunki w zależności od stadium gojenia.

Źródła:

1. K. Ramakrishnan, Robert C. Salinas, Nelson Ivan Agudelo Higuita, Skin and soft tissue infections, 2015
2. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika