Zmiany osobowości w starszym wieku - jak rozpoznać, kiedy złośliwy senior potrzebuje pomocy?

Przez wiele lat sądzono, że ludzka osobowość kształtuje się jedynie u dzieci, młodzieży i młodych osób dorosłych – późniejsze stałe zmiany tej struktury psychicznej są w zasadzie niemożliwe. Jednak wraz z rozwojem współczesnych neurobiologii i neuropsychologii dla naukowców stało się jasne, że ludzki mózg i psychika są niezwykle elastyczne i podatne modyfikacjom środowiskowym. Zmiany w osobowości osób starszych nie są więc niczym nienaturalnym i dotyczą niejednego emeryta. Skąd się biorą zmiany osobowości u seniorów i jak najczęściej przebiegają?

Zmiany osobowości w starszym wieku – czy to możliwe?

Według psychologów osobowość to struktura stała – można ją opisać za pomocą cech i stanowi względnie niezmienny obraz ludzkiego Ja, ukształtowany dzięki mieszance wpływów genów, fizjologii i środowiska, w którym wzrasta jednostka. Na rozwój naszej osobowości wpływają zarówno cechy naszych rodziców, okres prenatalny, jak i dorastanie oraz dojrzewanie wśród innych ludzi. Ten ostatni czynnik odróżnia osobowość od silnie biologicznego, w dużej mierze genetycznego i ukształtowanego we wczesnym dzieciństwie temperamentu. Jeszcze sto lat temu uważano, że dorosły człowiek nie podlega w zakresie osobowości większym zmianom rozwojowym: ostatnie miałyby zachodzić w wieku 20-25 lat.

Dziś wiemy, że jest inaczej. Osobowość zmienia się przez całe życie. Bardzo istotne znaczenie ma tutaj wpływ otoczenia, wydarzeń, które spotykają nas w ciągu życia, traum czy pozytywnych doświadczeń. Zmiany w osobowości osób starszych są więc możliwe i wytłumaczalne, choć subtelne – młody introwertyk raczej nie stanie się starym introwertykiem i na odwrót.

Dowiedź się również, jak wyglądają choroby otępienne u seniorów.

Jednak dla wielu ludzi starzenie się, odchodzenie współmałżonków, rodzeństwa czy przyjaciół, zmagania z chorobami wieku podeszłego lub przejście na emeryturę to doświadczenia graniczne – takie,  które mogą wywołać znaczne zmiany osobowości seniorów. Skutkuje to pojawieniem się zachowań pozytywnych, jak i negatywnych. Te drugie potrafią mocno zaniepokoić i zmartwić najbliższych. Skąd się biorą? 

Zmiany osobowości osób starszych - przyczyny

Wielu członków rodziny niepokoją procesy zachodzące w psychice seniora. Niepojawiające się wcześniej nietypowe czy odbierane jako negatywne zachowania rodzica, czy dziadka podsuwają opiekunom myśl o rozwijającej się chorobie umysłowej. Jednak nie wszystkie zmiany osobowości seniora to oznaka nieuchronnej demencji. Wiele z nich może świadczyć o aktualnych problemach, z którymi zmaga się bliska nam osoba.

Jednym z najczęstszych jest depresja. Na to schorzenie osoby w wieku emerytalnym są wyjątkowo podatne. Depresja wieku starczego często objawia się nietypowo: występują w niej drażliwość i nerwowość – chory nie panuje nad emocjami i wybucha z powodu błahostki lub jest wyjątkowo niemiły wobec najbliższych.

Warto pamiętać, że w wieku starszym niektóre cechy osobowości mogą się zarówno wyostrzyć, jak i osłabić. W tym drugim przypadku mówimy o objawie występującym często u osób cierpiących na otępienie czołowo-skroniowe. W podeszłym wieku często osłabieniu ulegają takie cechy jak ekstrawersja czy sumienność. Wzmocnić może się za to potrzeba unikania innych ludzi. Takie procesy psychiczne wiążą się zazwyczaj z nowymi rolami społecznymi: dziadka czy emeryta, które niejako wymuszają zmianę preferencji i sposobu życia.

Sprawdź preparaty na stres i uspokojenie.

Jeżeli podejrzewamy, że za zmianami osobowości u osób starszych może stać choroba fizyczna - na przykład wspomniane otępienie czołowo-skroniowe, warto jak najszybciej zwrócić się do neurologa. Odpowiednie badania neuroobrazowe pomogą nam rozwiać wątpliwości i ustalić prawidłową ścieżkę leczenia seniora. Zazwyczaj w terapii chorób i zaburzeń neuropsychologicznych stosuje się farmakoterapię, jednak w niektórych przypadkach potrzeba jest również interwencja psychoterapeuty.

Zaburzenia osobowości u osób starszych – jak je rozpoznać?

Emeryci, podobnie jak młodsze osoby, również mogą cierpieć z powodu zaburzeń osobowości skutkujących obniżonym komfortem życia lub niespełniającym norm społecznych zachowaniem. Trzeba jednak pamiętać, że w tym wieku niezwykle rzadko mamy do czynienia z dużymi i postępującymi zmianami w tak rozległej strukturze psychicznej. Zazwyczaj zaburzenia rozpoznane na tym etapie życia kształtują się jeszcze w dzieciństwielub wczesnej młodości, jednak z jakiegoś powodu nie zostały one wówczas rozpoznane.

Szczególnie częste w naszej populacji są zaburzenia skutkujące wysokim poziomem przeżywanego lęku. W wieku starczym może to doprowadzić do wspomnianej wyżej depresji, ale i mniej typowych odstępstw od normy. Niektóre z nich mylnie interpretuje się jako zdziwaczenie czy naturalny objaw starości. Tymczasem są symptomami postępującego zaburzenia, z którym można – i należy – efektywnie walczyć przy pomocy specjalistów.

Dowiedz się więcej na temat urojeń u osób starszych.

Przykładem takiego nietypowego schorzenia może być na przykład zespół Diogenesa, gdzie osoba starsza zaczyna kompulsywnie gromadzić dookoła siebie przedmioty – często zużyte lub niepotrzebne – oraz poważnie zaniedbuje higienę osobistą. Otoczenie powoli zaczyna od niej stronić lub wręcz przeciwnie – siłą naciska na pozbycie się zbyt wielu rzeczy. Jednak to nie pomaga, a często przynosi odwrotny skutek – cierpiący na zespół Diogenesa zaczyna gromadzić je w jeszcze większej ilości. Jedyną skuteczną pomocą jest w tym przypadku szybki kontakt z psychiatrą i postawienie odpowiedniej diagnozy oraz zainicjowanie stosownych technik terapeutycznych.

Dość powszechnym problemem jest także złośliwość starych ludzi – pojawiająca się nagle i adresowana bez powodu w kierunku bliskich. To wyjątkowo frustrujące doświadczenie dla członków rodziny czy opiekunów – trzeba jednak pamiętać, że senior nie robi tego umyślnie. Jego zachowanie może być podyktowane lękiem lub głębszymi nieprawidłowościami zachodzącymi w psychice. Bliscy powinni starać się okazywać mu jak najwięcej cierpliwości i starać się wypracować możliwości osiągania codziennych kompromisów.

Sprawdź witaminy i minerały dla seniorów.

Zmiany osobowości w starszym wieku – jak pomóc seniorowi?

Konsultacje w kwestii niepokojących nas zmian osobowości u seniora dobrze jest przeprowadzić z psychogeriatrą. To specjalista posiadający dużą wiedzę na temat funkcjonowania psychiki osób w wieku starczym, a także chorób fizycznych, mających potencjalny wpływ na zaburzenia zachowania. Istnieją bowiem schorzenia somatyczne, które również mogą powodować nietypowe zachowania pacjentów w dojrzałym wieku. Przykładem może być chociażby szeroko rozpowszechniona miażdżyca naczyń krwionośnych, znacząco osłabiająca krążenie w układzie nerwowym, co w efekcie skutkuje zbyt niskim dotlenieniem mózgu seniora.

Psychogeriatra postawi właściwą i wnikliwą diagnozę oraz pomoże pacjentowi wybrać najlepszą metodę leczenia, by nadal mógł cieszyć się codziennym i spokojnym życiem wśród najbliższych.

Pomóż poprawić komfort życia seniora!

Bez względu na rodzaj niepokojącego nas zachowania bliskiej osoby dobre rozwiązanie stanowi wizyta u specjalisty. To nie prawda, że w pewnym wieku psychoterapia jest nieskuteczna bądź szkodliwa dla seniora – wręcz przeciwnie, może pomóc skutecznie zwiększyć komfort życia, zarówno jego, jak i najbliższych. Umożliwia pozbycie się męczących nawyków i niweluje poziom lęku u pacjenta. Pomocne może być również doraźne leczenie farmakologiczne.

Źródła:

1. Białas, A. Wiek pacjentów a skuteczność psychoterapii i możliwość zmian cech osobowości. [w:] Psychoterapia, 2014, 1, nr 144, s. 27-42.
2. Baumann, K. Problem aktów samobójczych u osób w starszym wieku. [w:] Gerontologia Polska, 2008, 16, nr. 2, s. 80-88.
3. Neckar, J. Stałość i zmiana osobowości w wieku dorosłym: perspektywa genetyki zachowania. [w:] Zmiana osobowości – wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2005.