Alergia krzyżowa - na czym polega i jak ją rozpoznać? Tabela alergenów krzyżowych
Alergia krzyżowa występuje wtedy, gdy organizm określa dwa inne czynniki jako ten sam alergen i w wyniku tego powstaje reakcja alergiczna. Dowiedz się więcej na ten temat!

Spis treści
Problem alergii dotyka coraz większą część społeczeństwa. Zdarza się, że Twój organizm określa dwa inne czynniki jako ten sam alergen, co wywołuje reakcję alergiczną. Jest to tzw. alergia krzyżowa i najczęściej cierpią na nią osoby uczulone na roztocza lub pyłki. Sprawdź, czy ten problem dotyczy również Ciebie.
Alergia krzyżowa - co to jest?
Alergia jest nieprawidłową odpowiedzią organizmu na czynniki zewnętrzne, które są odbierane mylnie jako szkodliwe. W wyniku tego procesu aktywizowany jest cały układ immunologiczny. Uwolnione zostają mediatory reakcji alergicznej, takie jak np. histamina. To dzięki nim pojawiają się dolegliwości charakterystyczne dla alergii – pokrzywka, nieżyt nosa, zapalenie spojówek czy zaburzenia oddychania. Po wystąpieniu reakcji alergicznej organizm wytwarza przeciwciała przeciwko konkretnemu alergenowi. Podczas kolejnego kontaktu odpowiedź organizmu jest znacznie szybsza. W krzyżowej reakcji alergicznej dochodzi do pojawienia się objawów uczuleniowych na alergeny różnego pochodzenia, ale o podobnej strukturze, dla których organizm wytwarza już specyficzne przeciwciała (klasy IgE).
Jak przebiega alergia krzyżowa?
Alergia krzyżowa występuje wtedy, kiedy taka sama odpowiedź immunologiczna następuje po kontakcie z innym czynnikiem wywołującym. Organizm rozpoznaje dwa różne czynniki zewnętrzne jako ten sam alergen (ze względu na wspomniane podobieństwo strukturalne) i wywołuje reakcję alergiczną. Początkowo lekarze wykazali pokrewieństwo między różnymi roślinami należącymi do tych samych rodzin botanicznych. Szybko jednak okazało się, że rośliny wcale nie muszą być ze sobą spokrewnione, aby wystąpiła reakcja krzyżowa. Alergie krzyżowe dają o sobie znać, gdy czynniki zewnętrzne posiadają specyficzne białka, które Twój organizm rozpoznaje jako identyczne. Alergiczna reakcja krzyżowa może bowiem sięgać dalej, ponieważ dotyczy niekiedy odległych alergenów pochodzących od niespokrewnionych ze sobą organizmów np. roztoczy i krewetek.
Przeczytaj także: Ciągły katar i czerwone oczy! Sprawdź, czy to alergia wziewna.

Sprawdź popularne kategorie
Alergia krzyżowa – przyczyny
Przyczyny rozwoju alergii nie są do końca znane.
- Sporą rolę odgrywają czynniki genetyczne – jeśli jedno z rodziców jest alergikiem, istnieje duża szansa, że dziecko również wykaże predyspozycje do występowania alergii. Podczas rozwoju dziecka, układ immunologiczny uczy się rozpoznawania i interpretacji czynników zewnętrznych jako niebezpieczne i bezpieczne dla organizmu. Jeśli wychowujesz Twoje dziecko w bardzo sterylnych warunkach, może to przyczyniać się do późniejszych nadwrażliwości na substancje będące silnymi alergenami.
- Znaczący jest również niekorzystny wpływ czynników środowiskowych na krzyżowe alergie, takich jak zanieczyszczenie powietrza czy papierosy. U palaczy może dojść do upośledzenia czynności całego układu immunologicznego, co przekłada się na powstawanie uczulenia

Alergia krzyżowa - objawy
Objawy alergii krzyżowej to szereg dolegliwości. Różnią się one intensywnością i tak naprawdę każdy może odczuwać symptomy alergii nieco inaczej.
Jak rozpoznać alergię krzyżową?
- W przypadku alergii wziewnych doskwierać Ci może alergiczny nieżyt nosa, czyli wodnisty, sączący się katar. Pojawia się też opuchlizna śluzówek nosa i zatok, co powoduje trudności w oddychaniu.
- Kolejnym zagadnieniem jest alergiczne zapalenie spojówek. Charakteryzuje się występowaniem objawów w każdym oku. Możesz zauważyć znaczne zaczerwienienie oczu, mocny świąd i intensywne łzawienie.
- Najpoważniejszą oznaką uczuleń wziewnych jest astma. Cechuje się ona problemem z oddychaniem. Dochodzi do zwężenia drogi przepływu powietrza w układzie oddechowym i pojawia się intensywny kaszel. Astmę rozpoznasz po obecności świszczącego oddechu, który powstaje w wyniku przepływu powietrza przez zwężone drogi oddechowe.
- Alergie pokarmowe objawiają się najczęściej pokrzywką, atopowym zapaleniem skóry, nudnościami, wymiotami, bólem brzucha i biegunką.
Dowiedz się więcej: Astma alergiczna: objawy choroby. Jak ją odróżnić od zwykłego kaszlu?

Najczęstsze alergie krzyżowe
Obecnie wyróżnia się kilka rodzajów par alergenów krzyżowych. Można wśród nich zestawić, np.: alergeny wziewne roślinne z pokarmowymi będące tzw. zespołem pyłkowo-pokarmowym, a także lateks-owoce (znane jako zespół lateksowo-owocowy).
Przyczyny tej dolegliwości są bezpośrednio związane z budową białek rozpoznawanych przez Twój układ odpornościowy. Aby wywołać uczulenie, muszą one mieć w 70% podobną sekwencję.
Oto najczęściej występujące uczulenia krzyżowe:
- brzoza: jabłko, gruszka, wiśnia, śliwka, brzoskwinia, nektarynka, renkloda, truskawka, kiwi, orzech laskowy, orzechy włoskie i brazylijskie, seler, marchew, pomidor, soja, figi, fasola, groszek,
- trawy: melon, arbuz, pomarańcza, bakłażan, pomidor, słodka papryka, chili, pieprz, pomidor, arachidy, botwinka,
- bylica: seler korzeniowy, marchew, pasternak, koper, kminek, koper włoski, anyż, dzięgiel, słonecznik, miód,
- ambrozja: arbuz, melon, banan, cukinia, ogórek, szpinak, dynia,
- leszczyna: orzechy laskowe,
- roztocza kurzu domowego: owoce morza,
- sierść kota: mięso wieprzowe,
- pióra ptasie: jajka, mięso drobiowe,
- mleko krowie: mleko kozie,
- lateks i gumy naturalne: banan, papaja, kasztany jadalne, kiwi, awokado, mango, melon, orzechy (laskowe, włoskie), pomidor, seler.
Wyżej wymienione informacje są niezwykle istotne i stanowią dla alergików mapę wykluczenia produktów z diety, gdy występuje krzyżowa alergia.
- Przykładowo, alergia krzyżowa na trawy powinna automatycznie eliminować z diety melony, ze względu na ryzyko nadwrażliwości.
- Z kolei uczulenie na pyłek pokrzywy występuje dość rzadko, dlatego w tym przypadku nie grozi Ci raczej alergia krzyżowa. Pokrzywa produkuje dużą ilość ziaren pyłku i ma długi okres pylenia, ale nie wykazano, aby z uczuleniem na ten chwast łączyła się nadwrażliwość na inne substancje.
- Jeśli cierpisz na alergie wziewne, uważaj na rośliny powodujące alergie krzyżowe – przykładem jest np. bylica. Alergia krzyżowa występuje po spożyciu selera i marchwi. Jeśli masz nadwrażliwość na bylicę, bardzo możliwe, że po zjedzeniu tych produktów zaatakuje Cię alergia.
Przeczytaj również: Krzyżowa alergia na owoce − czy da się ją wyleczyć?

Alergia krzyżowa - tabela
Jeśli masz tendencję do uczuleń, dla własnego bezpieczeństwa sprawdź, które alergeny reagują krzyżowo. Pomoże Ci w tym specjalna tabela. Alergia krzyżowa to poważna sprawa, a takie graficznie przedstawione połączenia ułatwią Ci rozpoznanie, kiedy jesteś narażony na ryzyko wystąpienia niepożądanych reakcji krzyżowych. Wiedza, jaki alergen wywołuje konkretne reakcje krzyżowe, może uchronić Cię przed wstrząsem anafilaktycznym – prowadzącym nawet do śmieci.
Zestawienie alergenów wziewnych i pokarmowych reagujących krzyżowo – Tabela 1
Alergeny wziewne | Reakcja krzyżowa |
Olcha, brzoza, leszczyna | Rumianek, owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia, daktyle), banan, kiwi, liczi, mango, pomarańcza, morele, wiśnie, surowa marchewka, surowy ziemniak, soja, pietruszka, seler, surowy pomidor, anyż, curry, cykoria, papryka, pieprz, kminek, kolendra, orzechy (ziemne, laskowe, włoskie, migdały) |
Bylica | Ambrozja, rumianek, złocień, słonecznik, owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia), kiwi, mango, groch, surowa marchewka, seler, surowy pomidor, anyż, curry, koper, papryka, pieprznik, kminek, kolendra, orzechy (głównie ziemne), awokado |
Trawy i zioła | Słonecznik, owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia), kiwi, melon, arbuz, seler, surowy pomidor, cebula, ziemniaki, mąki (żytnia, pszenna, owsiana), ryż |
Roztocza | Małże, skorupiaki (krewetki, kraby, ostrygi), ślimaki |
Ambrozja | Melon, arbuz, banan, brzoskwinia, kiwi, melon, ogórek, ziemniaki, cukinia, marchewka, seler, kolendra |
Pleśń i grzyby | Słodka papryka, brokuł, kapusta, kalafior, seler, czosnek, cebula, pietruszka, anyż, kminek, kolendra, koper włoski, czarny pieprz |
Zestawienie alergenów pokarmowych z ryzykiem reakcji krzyżowej – Tabela 2
Pokarm | Reakcja krzyżowa | Odsetek reagujących |
Mleko krowie | Cielęcina, wołowina | Ok. 10% |
Mleko krowie | Mleko kozie i owcze | Ok. 90% |
Jajo kurze | Mięso kurze | <5% |
Ryby | Inne gatunki ryb | Ok. 50% |
Cielęcina, wołowina | Jagnięcina | Ok. 50% |
Soja | Rośliny strączkowe | <5% |
Orzeszki ziemne | Rośliny strączkowe | <10% |
Orzeszki ziemne | Orzechy | Ok. 30% |
Orzechy włoskie | Inne orzechy | >50% |
Pszenica | Inne zboża | Ok. 25% |
Zestawienie pyłków roślin reagujących krzyżowo – Tabela 3
Alergen pyłkowy | Reakcja krzyżowa - występuje często | Reakcja krzyżowa - występuje rzadziej |
Brzoza | Buk, dąb, olcha, jesion, leszczyna, kasztan | Rzepak, trawy/zboża, bylica, rumianek |
Buk | Brzoza | Olcha, leszczyna |
Dąb | Brzoza | Leszczyna |
Olcha | Brzoza | Buk, leszczyna |
Jesion | Brzoza, bez, drzewo oliwne | Trawy/zboża, ambrozja |
Bez | Jesion, drzewo oliwne | |
Leszczyna | Brzoza | Buk, dąb, olcha |
Bylica | Ambrozja, rumianek, słonecznik | Brzoza, trawy/zboża |

Jak zdiagnozować alergię krzyżową?
Jeśli zauważysz u siebie wyżej wymienione objawy, udaj się koniecznie do poradni alergologicznej. Lekarz specjalista po dokładnym wywiadzie skieruje Cię na testy alergiczne. Polegają one na umieszczaniu na naciętej skórze alergenów i czekaniu, który z nich wywoła reakcję alergiczną. Są to bezpieczne testy na alergie krzyżowe – ilość alergenów nakładanych na skórę jest minimalna, jednak wystarczająca do tego, aby jednoznacznie określić rodzaj alergii i występujące reakcje krzyżowe. Dodatkowo w ramach diagnostyki reakcji krzyżowej związanej z pokarmami wprowadza się dietę eliminacyjną na ok. 2-4 tygodnie.

Alergia krzyżowa - leczenie
Nie da się niestety jednoznacznie określić, czy u każdego wystąpi alergia krzyżowa na białka z danych produktów. Obserwuj Twój organizm i nie decyduj się od razu na wykluczenie wszystkich produktów z jadłospisu. Pomogą Ci leki na alergię, które najczęściej przepisuje lekarz alergolog. Mogą to być tabletki na alergię i leki przeciwhistaminowe, zawierające substancje takie jak loratadyna, cetyryzyna oraz desloratadyna. Przeciwdziałają one wystąpieniom reakcji alergicznych poprzez hamowanie najważniejszego mediatora alergii, czyli histaminy. Leki na alergię dla dzieci są dostępne w postaci syropów lub tabletek rozpuszczalnych w jamie ustnej. W związku z tym ich podawanie jest przystępne dla każdej grupy wiekowej.
Jak się pozbyć alergii krzyżowej domowymi sposobami?
Unikać alergenów pokarmowych | np. poprzez dietę eliminacyjną. |
Chronić drogi oddechowe przed alergenami wziewnymi | używając masek antysmogowych w okresie pylenia. |
Regularnie sprzątać | korzystając z odkurzacza wyposażonego w filtr HEPA. |
Stosować oczyszczacze powietrza | usuwają zanieczyszczenia, a także pomagają utrzymać odpowiednią wilgotność, chroniąc przed rozwojem pleśni i roztoczy. |
Zadbać o płukanie nosa wodą morską | pomaga oczyścić go z zanieczyszczeń i alergenów. |

Profilaktyka alergii krzyżowych
Jeśli chodzi o profilaktykę alergii krzyżowych, to niestety nie ma skutecznej metody zapobiegającej tym dolegliwościom. Jest to spowodowane genetycznym podłożem występowania zaburzeń. Naukowcy jednak podkreślają wiek niemowlęcy jako kluczowy w rozwoju alergii pokarmowych w życiu dorosłym. Karmienie piersią do 6 miesiąca życia sprzyja prawidłowemu rozwojowi przewodu pokarmowego, a po tym okresie wprowadzenie różnorakich produktów do diety dziecka przyczynia się do ograniczenia nadwrażliwości pokarmowych.
Sprawdź również, czym objawia się alergia u dzieci. Jak rozpoznać małego alergika?
Alergia krzyżowa – miej ją pod kontrolą!
Jeśli jesteś alergikiem, musisz uważać na konkretne uczulenia krzyżowe. Alergia na niektóre materiały, takie jak trawy, roztocza lub sierść często wiąże się z nadczułością na rozmaite produkty żywieniowe, głównie owoce i warzywa. Aby mieć pewność, obserwuj reakcje Twojego ciała i udaj się na testy alergologiczne, które potwierdzą nadwrażliwość na dane grupy substancji. Uchroni Cię to przed wystąpieniem groźnego wstrząsu anafilaktycznego.
Źródła:
- Wróblewska B., Reakcje krzyżowe alergenów, Żywność 2019,
- Rapiejko P., Reakcje krzyżowe u chorych z uczuleniem na alergeny pyłku roślin, Medycyna Praktyczna,
- Bartuzi Z., Zmiana oblicza alergii pokarmowej u dorosłych, Alergia 3/2018,
- Propescu F.-D., Cross-reactivity between aeroallergens and food allergens, World J Methodol, 2015,
- Świerczyńska-Kępa M., Alergia pokarmowa, Medycyna Praktyczna.
- Obtułowicz, Krystyna. Alergologia. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016, 545 s. ISBN 978-83-200-5101-8
- Durajski, Łukasz. Alergie. Fakty i mity. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 140 s. ISBN 978-83-200-5995-3
- Alergologia w praktyce klinicznej Część 1. Red. Jahnz-Różyk, Karina; Kupczyk, Maciej; Gawlik, Radosław . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023, 282 s. ISBN 978-83-01-23138-5, doi: https://doi.org/10.53271/2023.073
- Sybilski, Adam. (2017). Alergia krzyżowa. Medycyna po Dyplomie. 26. 49-58.