Awitaminoza − jak rozpoznać niedobór witamin w organizmie?

Awitaminoza, czyli długotrwały i poważny niedobór danej witaminy, prowadzi do rozwoju choroby. Całkowita awitaminoza w krajach rozwiniętych występuje rzadko. Częściej zdarzają się hipowitaminozy, które także prowadzą do licznych zaburzeń i negatywnie wpływają na stan zdrowia. Jak objawiają się niedobory witamin?

Czym właściwie są witaminy?

Witaminy to drobnocząsteczkowe związki organiczne o zróżnicowanej budowie. Nie dostarczają energii, ani nie są składnikiem budulcowym tkanek, ale Twój organizm potrzebuje ich do prawidłowego funkcjonowania. Zdecydowana większość witamin musi zostać dostarczona do organizmu wraz z pożywieniem. Z reguły nie stanowi to dużego problemu, bowiem związki te występują dość powszechnie w różnych produktach spożywczych.

Witaminy dzieli się zwykle na 2 grupy:

• witaminy rozpuszczalne w wodzie, do których należą: tiamina (witamina B1), ryboflawina (witamina B2), niacyna (witamina B3), kwas pantotenowy (witamina B5), witamina B6, biotyna, kwas foliowy, witamina B12, cholina i witamina C,
• witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, a zaliczamy do nich witaminy A, D, E oraz K.

Witaminy to niejednorodna grupa związków, a więc ich funkcje, zapotrzebowanie i ich źródła są zróżnicowane. Objawy niedoboru lub nadmiaru także są inne dla konkretnych witamin.

Co to jest awitaminoza?

Niedobór witamin zwany jest hipowitaminozą i prowadzi do rozmaitych zaburzeń funkcjonowania organizmu. Głęboki i chroniczny niedobór danej witaminy, który prowadzi do pojawienia się choroby, to awitaminoza. Całkowita awitaminoza w krajach rozwiniętych jest obecnie bardzo rzadkim zjawiskiem. Częściej zdarzają się łagodne niedobory witamin.

Zaburzenia związane z nadmiarem witamin określa się mianem hiperwitaminozy.

Awitaminoza − objawy

Objawy awitaminozy zależą od tego, której witaminy brakuje w organizmie i są związane z funkcjami, jakie dana witamina pełni.

Ciężkie niedobory tiaminy, czyli witaminy B1, prowadzą do rozwoju choroby beri-beri. Objawia się ona postępującymi zanikami mięśniowymi, niewydolnością serca, porażeniem mięśni okoruchowym, dysfunkcją nerwów, objawami psychiatrycznymi oraz obrzękami. Głęboki niedobór tiaminy i beri-beri występowała w Azji pod koniec XIX wieku jako efekt wprowadzenia nowej technologii przetwarzania ryżu. Obecnie, w krajach rozwiniętych, nawet niewielkie niedobory witaminy B1 występują raczej rzadko. Są związane z alkoholizmem, zaburzeniami wchłaniania i niedożywieniem lub rygorystyczną dietą. Objawiają się obwodowym zapaleniem nerwów, osłabieniem siły mięśniowej, skłonnością do obrzęków, niewydolnością serca czy dolegliwościami z przewodu pokarmowego. U alkoholików niedobór witaminy B1 może skutkować encefalopatią Wernickego z psychozą Korsakowa. Efektem są liczne objawy neurologiczne, zaburzenia ruchowe, zaburzenia świadomości i pamięci. Encefalopatia Wernickego może stanowić też groźne powikłanie dla kobiet z niepowściągliwymi wymiotami ciężarnych.

Pelagra to choroba spowodowana niedostateczną zawartością niacyny w diecie. Występuje głównie w biednych rejonach Afryki czy Azji, na obszarach o dużym spożyciu kukurydzy. Charakteryzuje się bolesnymi zmianami zapalnymi języka i warg, spadkiem apetytu, objawami żołądkowo-jelitowymi, zmianami skórnymi, nadwrażliwością na słońce, biegunkami czy zaburzeniami na tle psychicznym. Nieleczona prowadzi do śmierci.

Niedobór witaminy C wiąże się z osłabieniem organizmu, nadmierną męczliwością, większą podatnością na infekcje, zaburzeniami gojenia ran, krwawieniem z dziąseł czy nieprawidłowościami syntezy kolagenu. Głęboki i długotrwały niedobór witaminy C prowadzi do rozwoju szkorbutu. Objawia się zanikiem i krwawieniem dziąseł, rogowaceniem naskórka, wybroczynami, suchością spojówek i śluzówek jamy ustnej, upośledzeniem gojenia się ran, skłonnością do krwawień oraz bólami kostno-stawowymi. W krajach rozwiniętych obecnie praktycznie nie występuje.

Poważne niedobory witaminy A prowadzą do uszkodzeń w obrębie oka i zaburzeń widzenia, czyli ślepoty zmierzchowej, czasem nazywanej potocznie kurzą ślepotą. Polega na upośledzonym widzeniu w słabym oświetleniu. Awitaminoza witaminy A skutkuje także nadmiernym rogowaceniem i łuszczeniem naskórka, skłonnością do infekcji i zahamowaniem wzrostu u młodych osób i dzieci.

Niedobory witaminy D niestety występują powszechnie. To efekt niedostatecznej ekspozycji na światło słoneczne i zmniejszonej syntezy skórnej, ale także chorób związanych z zaburzeniami wchłaniania, otyłości czy stosowania niektórych leków. U osób dorosłych niedobór witaminy D prowadzi do rozmiękania kości i osteoporozy, u dzieci natomiast − do krzywicy. Wskazuje się także na związek niedoborów witaminy D z rozwojem cukrzycy czy zapadalnością na niektóre nowotwory. Więcej na temat witaminy D u dorosłych dowiesz się: Niedobór witaminy D, groźny także dla zębów!.

Objawy hipowitaminozy kobalaminy, czyli witaminy B12, dotyczą układu nerwowego, co jest wynikiem uszkodzenia osłonek mielinowych nerwów. Mogą pojawić się mrowienia i drętwienia palców i kończyn, zaburzenia chodu, zaburzenia widzenia czy objawy neuropsychiatryczne. Niedobór witaminy B12 prowadzi do niedokrwistości megaloblastycznej, mogą więc wystąpić ogólne objawy anemii takie jak osłabienie i męczliwość, spadek koncentracji i zawroty głowy. U około połowy chorych występują także symptomy ze strony układu pokarmowego: utrata smaku, pieczenie języka, nudności czy biegunki.

Niedostateczna ilość witaminy K w organizmie jest zwykle związana z zaburzeniami trawienia lub wchłaniania. Objawia się zaburzeniem procesów krzepnięcia krwi i skłonnością do krwawień. Niedobór u noworodków może skutkować poważnymi krwawieniami (np. do ośrodkowego układu nerwowego), dlatego tak ważne jest profilaktyczne zastosowanie witaminy K u dzieci po urodzeniu.

Niedobory ryboflawiny mogą pojawić się u osób starszych czy nadużywających alkoholu. Objawiają się zapaleniem kącików ust i języka, zmianami skórnymi, suchością i zaczerwieniem spojówek. Mogą wystąpić także nieprawidłowości hormonalne czy zaburzenia w działaniu układu nerwowego.

Skutki niedoboru witaminy B6 obejmują zmiany skórne, zapalenie kącików ust i błony śluzowej języka, zaburzenia neurologiczne (np. drgawki) i uszkodzenia nerwów oraz niedokrwistość. Występują rzadko, zwykle u osób nadużywających alkohol lub stosujących niektóre leki.

Niedostateczna podaż folianów jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet ciężarnych. Niedobór kwasu foliowego zwiększa bowiem ryzyko wad cewy nerwowej u płodu. To dlatego kobietom w wieku prokreacyjnym, a szczególnie tym, które planują ciążę lub w niej są, zaleca się suplementację kwasu foliowego. Braki mogą skutkować anemią makrocytarną, sprzyjają rozwojowi miażdżycy i innych zaburzeń.

Awitaminoza i hipowitaminoza − jak ją rozpoznać?

Jeśli zaobserwujesz u siebie niepokojące objawy, udaj się do lekarza.

Pamiętaj, że w grupie szczególnie narażonej na hipowitaminozy znajdują się osoby:

• nadużywające alkohol,
• z chorobami przewodu pokarmowego i zaburzeniami wchłaniania,
• niedożywione lub stosujące rygorystyczne diety,
• z zaburzeniami pracy wątroby,
• w podeszłym wieku czy stosujące niektóre leki.

Zwróć uwagę, że zapotrzebowanie na kwas foliowy wyraźnie rośnie podczas ciąży. Pamiętaj, że w naszej populacji jednym z najpowszechniej występujących niedoborów stanowi niedobór witaminy D, który dotyczy nawet ludzi bez żadnych towarzyszących chorób. Związany jest z niedostateczną ekspozycją na światło słoneczne. Głównym źródłem witaminy D w organizmie staje się bowiem synteza skórna, a jedynie około 20% witaminy dostarczamy wraz z jedzeniem.

Badania, które mogą okazać się przydatne w przypadku podejrzenia niedoborów witaminowych, obejmują morfologię krwi obwodowej, stężenie witaminy B12, stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu (ocena witaminy D), stężenie kwasu foliowego, homocysteiny czy poziomy innych witamin.

Leczenie awitaminozy − suplementacja witamin

Jeśli zmagasz się z niedoborami witamin, warto zastanowić się, jaka może być tego przyczyna. Niektóre choroby (np. schorzenia przewodu pokarmowego i związane z nimi zaburzenia wchłaniania) wymagają leczenia i kontroli lekarskich. Przydatna może okazać się także konsultacja z dietetykiem, szczególnie jeśli stosujesz alternatywne diety i rezygnujesz z części produktów.

Być może lekarz zaleci Ci suplementy diety, witaminy w preparatach wielo- lub jednowitaminowych. Takie środki mogą pomóc uzupełnić braki, ale nie stosuj ich bezrefleksyjnie i pamiętaj, że nie stanowią one zamiennika zdrowej, zbilansowanej diety. Nie zapominaj, że przedawkowanie niektórych witamin także może być szkodliwe dla zdrowia. Leczenie niedoboru witaminy B12 może wymagać comiesięcznej, domięśniowej suplementacji, w niektórych przypadkach do końca życia.

Awitaminoza − co warto zapamiętać?

Awitaminoza to stan głębokiego i długotrwałego niedoboru danej witaminy. Prowadzi do powstania licznych zaburzeń i nieprawidłowości. W krajach rozwiniętych awitaminozy występują rzadko. Znacznie częściej spotyka się łagodniejszą formę niedoboru witamin − hipowitaminozę. Jeśli znajdujesz się w grupie osób o zwiększonym ryzyku hipowitaminozy (np. cierpisz na zaburzenia wchłaniania) lub podejrzewasz u siebie niedobór jakiejś witaminy- udaj się do lekarza. Prócz leczenia przyczynowego i dbałości o zdrową dietę, konieczna może okazać się suplementacja witamin.

Źródła:

1. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji Polski. 2017.
2. Bańkowski E.: Biochemia. 2020.