Awitaminoza − jak rozpoznać niedobór witamin w organizmie?

Awitaminoza, czyli długotrwały i poważny niedobór danej witaminy, prowadzi do rozwoju choroby. Całkowita awitaminoza w krajach rozwiniętych występuje rzadko. Częściej zdarzają się hipowitaminozy (łagodniejsze niedobory), które także prowadzą do licznych zaburzeń i negatywnie wpływają na stan zdrowia. Jak objawiają się niedobory witamin?

Co to jest awitaminoza?

Awitaminoza to głęboki i chroniczny niedobór danej witaminy, który prowadzi do pojawienia się choroby, np. szkorbutu (w przypadku witaminy C) lub beri-beri (witaminy B1). Ciężki niedobór witamin, w krajach rozwiniętych jest obecnie bardzo rzadkim zjawiskiem. Zdecydowanie częściej zdarzają się łagodne niedobory witamin, czyli hipowitaminoza. Towarzyszą jej łagodniejsze objawy, dużo łatwiejsze w leczeniu – wyrównanie brakującej witaminy w przypadku hipowitaminozy jest zdecydowanie szybsze.

Awitaminoza a hipowitaminoza

Hipowitaminoza to łagodniejszy niedobór witamin w organizmie, w przeciwieństwie do awitaminozy, która oznacza jej całkowity brak. Oba stany różnią się nasileniem objawów – hipowitaminoza jest mniej destrukcyjna dla organizmu, łatwiejsza w leczeniu i szybciej ustępuje po wyrównaniu niedoboru.

Awitaminoza a hiperwitaminoza

Warto pamiętać, że spożywanie witamin w nadmiarze (np. poprzez niekontrolowane i nierozsądne zażywanie preparatów witaminowych) także może nieść niekorzystne skutki dla zdrowia. Zaburzenia związane z nadmiarem witamin określa się mianem hiperwitaminozy. To zatem przeciwstawny stan do awitaminozy, której towarzyszy całkowity brak lub granicznie niskie spożycie.

Przyczyny awitaminozy

Główną przyczyną awitaminozy jest niedostateczna podaż danej witaminy w diecie, szczególnie w przypadku diety ubogiej w składniki odżywcze lub opartej na produktach wysokoprzetworzonych. Inne przyczyny awitaminozy to:

• Zaburzenia odżywiania, np. anoreksja lub bulimia,
• Zaburzenia wchłaniania witamin, np. w wyniku przewlekłych chorób jelit,
• Zaburzenia genetyczne wpływające na metabolizm określonych witamin,
• Przewlekłe choroby wątroby i nerek,
• Alkoholizm, szczególnie zwiększający ryzyko niedoboru witamin z grupy B (np. B1),
• Stosowanie niektórych leków zaburzających wchłanianie lub metabolizm witamin.

W dalszej części dowiesz się więcej nt. skutków, symptomów i chorób związanych z awitaminozą.

Awitaminoza − objawy

Objawy awitaminozy zależą od tego, której witaminy brakuje w organizmie i są związane z funkcjami, jakie dana witamina pełni. Poniżej omawiamy przykładowe choroby spowodowane ciężkimi niedoborami (awitaminozą) poszczególnych witamin.

Objawy awitaminozy związanej z witaminą B1

Obecnie, w krajach rozwiniętych, nawet hipowitaminoza (niewielkie niedobory) witaminy B1 występują raczej rzadko. Są związane z alkoholizmem, zaburzeniami wchłaniania i niedożywieniem lub rygorystyczną i niezbilansowaną dietą. Objawiają się obwodowym zapaleniem nerwów, osłabieniem siły mięśniowej, skłonnością do obrzęków, niewydolnością serca czy dolegliwościami z przewodu pokarmowego. Ciężkie niedobory tiaminy, czyli witaminy B1, prowadzą do rozwoju choroby beri-beri.

Ciężki niedobór witaminy B3 (niacyny)

Nasilony niedobór niacyny, inaczej witaminy B3 lub PP, może prowadzić do pelagry. Chorobie tej towarzyszą:

• Objawy dermatologiczne - zapalenie skóry i zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej,
• Biegunka, spadek apetytu,
• Otępienie i inne zaburzenia na tle psychicznym.

Nieleczona pelagra może prowadzić do śmierci.

Symptomy awitaminozy dot. witaminy C

Awitaminoza i hipowitaminoza − jak ją rozpoznać i jakie badania wykonać?

Jeśli zaobserwujesz u siebie niepokojące objawy, udaj się do lekarza. Badania, które mogą okazać się przydatne w przypadku podejrzenia niedoborów witaminowych, obejmują:

• morfologię krwi obwodowej z rozmazem, 
• stężenie witaminy B12, 
• stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu (ocena witaminy D), 
• stężenie kwasu foliowego, 
• poziom homocysteiny (w przypadku niedoboru B9 lub B12),
• czas protrombinowy (przy niedoborze witaminy K),
• stężenie wapnia, fosforu, parathormonu (w niedoborach witaminy D),
• przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu (cz. Castle’a w niedoborze B12),
• poziomy innych witamin, np. witaminy C, A, E.

W diagnostyce ciężkich i łagodnych niedoborów witamin korzysta się również z badań obrazowych, np. RTG w przypadku krzywicy i osteomalacji (niedoboru D3 u dzieci i dorosłych), a także w szkorbucie (awitaminozie kwasu L-asrkobinowego).

Awitaminoza - grupy ryzyka

Pamiętaj, że w grupie szczególnie narażonej na hipowitaminozy znajdują się osoby:

• nadużywające alkohol,
• z chorobami przewodu pokarmowego i zaburzeniami wchłaniania,
• niedożywione lub stosujące rygorystyczne diety,
• z zaburzeniami pracy wątroby i nerek,
• w podeszłym wieku czy stosujące niektóre leki.

Leczenie awitaminozy − suplementacja witamin

Jeśli zmagasz się z niedoborami witamin, warto zastanowić się, jaka może być tego przyczyna. Niektóre choroby (np. schorzenia przewodu pokarmowego i związane z nimi zaburzenia wchłaniania) wymagają leczenia i kontroli lekarskich. Przydatna może okazać się także konsultacja z dietetykiem, szczególnie jeśli stosujesz alternatywne diety i rezygnujesz z części produktów.

Być może lekarz zaleci Ci witaminy i minerały w formie suplementów. Takie środki mogą pomóc uzupełnić braki, ale nie stosuj ich bezrefleksyjnie i pamiętaj, że nie stanowią one zamiennika zdrowej, zbilansowanej diety. Nie zapominaj, że przedawkowanie niektórych witamin także może być szkodliwe dla zdrowia. Leczenie niedoboru witaminy B12 może wymagać comiesięcznej, domięśniowej suplementacji, w niektórych przypadkach do końca życia, m.in. w przypadku ograniczonego wytwarzania tzw. czynnika wewnętrznego (cz. Castle’a) niezbędnego do wchłaniania kobalaminy, co sprawdza się badając poziom wspomnianych przeciwciał.

Awitaminoza - skutki

Skutki awitaminozy zależą od rodzaju brakującej witaminy. Mogą obejmować:

• Zaburzenia pracy układów, np. nerwowego, krwionośnego czy odpornościowego,
• Zahamowanie wzrostu i rozwoju u dzieci,
• Wady cewy nerwowej i inne powikłania u płodu.

Niedobory mogą prowadzić do poważnych, często nieodwracalnych uszkodzeń tkanek i narządów, wpływając na ogólne funkcjonowanie organizmu. Awitaminoza, zależnie od rodzaju, może prowadzić nawet do śmierci.

Awitaminoza − co warto zapamiętać?

Awitaminoza to stan głębokiego i długotrwałego niedoboru danej witaminy. Prowadzi do powstania licznych zaburzeń i nieprawidłowości. Jeśli znajdujesz się w grupie osób o zwiększonym ryzyku hipowitaminozy (np. cierpisz na zaburzenia wchłaniania) lub podejrzewasz u siebie niedobór jakiejś witaminy- udaj się do lekarza. Prócz leczenia przyczynowego i dbałości o zdrową dietę, konieczna może okazać się suplementacja witamin.

Źródła:

1. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji Polski. 2017.
2. Bańkowski E.: Biochemia. 2020.
3. Ostrowska, Lucyna; Orywal, Karolina; Stefańska, Ewa. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Red. Ostrowska, Lucyna . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023, 438 s. ISBN 978-83-01-23288-7, doi: https://doi.org/10.53271/2023.143
   
4. Fizjologia żywienia. Red. Krauss, Hanna . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 430 s. ISBN 978-83-200-5879-6