Dieta w chorobach autoimmunologicznych – poznaj podstawowe zasady żywienia

Do grupy schorzeń o podłożu autoimmunologicznym zalicza się wiele jednostek chorobowych. Rola diety we wspomaganiu ich leczenia ma istotne znaczenie – należy w niej zwrócić uwagę na składniki odżywcze o działaniu przeciwzapalnym. Poznaj podstawowe zasady oraz elementy tej diety.

Czym są choroby autoimmunologiczne i jak wpływają na organizm?

Choroby autoimmunologiczne to szeroka grupa schorzeń, która jest spowodowana upośledzonym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Autoimmunizacja oznacza, że układ odpornościowy rozpoznaje własne komórki jako patogeny, przez co dochodzi do niszczenia swoich własnych tkanek. Choroby autoimmunologiczne charakteryzują się przewlekłym stanem zapalnym, który ma wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. 

W zależności od umiejscowienia reakcji autoimmunologicznej wyróżnia się różne schorzenia m.in.

• autoimmunologiczna choroba tarczycy: Hashimoto, Gravesa-Basedova,
• jelit: celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna,
• nadnercza: choroba Addisona, trzustka: cukrzyca typu 1, cukrzyca LADA. 

Choroba autoimmunologiczna może być także umiejscowiona w całym organizmie, tak przebiega np. reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń układowy oraz choroba Addisona-Biermera. Osoby cierpiące na schorzenia należące do tej grupy zmagają się z wieloma dolegliwościami. Dochodzi m.in. do zaburzeń funkcjonowania konkretnego narządu, co w konsekwencji oddziałuje na cały organizm, a także wymaga modyfikacji diety. Sprawdź przykładowy jadłospis przy Hashimoto.

Choroby autoimmunologiczne i dieta oraz jej rola

Dieta odgrywa znaczącą rolę w przebiegu wspomagania leczenia chorób autoimmunizacyjnych. 

W zależności od rodzaju schorzenia może być ona jedynie elementem wspomagającym lub stanowić podstawę do powrotu do zdrowia np. w przypadku celiakii oraz cukrzycy typu 1. Eliminacja glutenu w chorobie trzewnej (celiakii) powoduje odbudowę kosmków jelitowych, a tym samym remisję choroby. Natomiast w przypadku cukrzycy typu 1 odpowiednio zbilansowana dieta oraz leczenie umożliwia dobre samopoczucie.

Autoagresja w organizmie powoduje przewlekły stan zapalny. Dlatego dieta w chorobach autoimmunologicznych powinna opierać się na składnikach przeciwzapalnych oraz wspierać leczenie.

Pogłęb swoją wiedzę na temat tego, jak wygląda dieta przeciwzapalna.

Zasady diety przy chorobach autoimmunologicznych

Zasady diety w konkretnych jednostkach chorobowych różnią się w zależności od potrzeb organizmu, występujących dolegliwości i fazy choroby. Na przykład w przypadku celiakii dieta powinna składać się z produktów bezglutenowych, natomiast w przypadku innych chorób autoimmunologicznych nie należy prewencyjnie eliminować glutenu, jeżeli po jego spożyciu nie pojawiają się żadne objawy.

Dowiedz się, na czym polega dieta bezglutenowa i kiedy warto ją stosować.

Wspólnym mianownikiem jadłospisów w różnych chorobach wynikających z autoagresji jest ich potencjał przeciwzapalny. Do podstawowych zasad diety zalicza się włączenie do niej produktów będących źródłem przeciwutleniaczy – antyoksydantów.

Przeczytaj, jakie właściwości odżywcze mają winogrona, które należą do tej grupy.

Warzywa i owoce

Warzywa i owoce to główne źródło składników przeciwzapalnych, takich jak: witaminy A, C, E, błonnik pokarmowy, polifenole. Ze względu na swoją wartość odżywczą powinny być spożywane przez osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne w ilości co najmniej 5 porcji (warzywa) oraz 3-4 porcji (owoce) dziennie. W innym wypadku zaleca się ich suplementację. Najczęściej stosowana jest witamina C w tabletkach oraz tabletki z witaminą A. 

Należy dbać o różnorodność spożywania tych produktów, ponieważ w zależności od rodzaju różnią się od siebie zawartością składników odżywczych. Kieruj się zasadą im bardziej kolorowo na talerzu, tym zdrowiej, ponieważ np. fioletowe warzywa i owoce zawierają najwięcej przeciwzapalnych antocyjanów, a pomarańczowe najwięcej beta-karotenu. Zobacz, jakie działanie ma acerola.

Kwasy tłuszczowe

Silne działanie przeciwzapalne w diecie wykazują kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 – kwas alfa-linolenowy, kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas eikozapentaenowy (EPA). 

Warto włączyć do codziennego jadłospisu źródła kwasu alfa-linolenowego, mianowicie: orzechy włoskie, siemię lniane, olej lniany oraz olej rzepakowy. Oprócz tych produktów rekomendowane w diecie są również tłuste ryby morskie (łosoś, śledź, makrela, pstrąg), owoce morza bądź algi morskie, które dostarczają kwasów DHA oraz EPA. Poleca się zatem, aby spożywać te produkty przynajmniej 2-3 razy w tygodniu. 

W przypadku konieczności wyeliminowania z diety ryb (np. dieta wegańska, alergie na ryby, owoce morza) należy stosować suplementy diety z kwasami omega-3. Niekiedy u osób z silnymi stanami zapalnymi w organizmie także zaleca się dodatkową suplementację tymi kwasami.

Witamina D

Pojawiają się dane sugerujące, że niedobory witaminy D mogą wpływać na rozwój chorób autoimmunologicznych. Jej prawidłowe stężenie we krwi warunkuje m.in. właściwe funkcjonowanie układu odpornościowego.

Naturalnie witamina D występuje w niewielkich ilościach w produktach odzwierzęcych: rybach, jajach, maśle. Oprócz tego jej źródłem jest synteza skórna pod wpływem promieni słonecznych. Ciężko jest jednak pokryć je zapotrzebowanie samą dietą oraz naturalną syntezą, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Osoby cierpiące na choroby autoimmunizacyjne powinny stale przyjmować suplementy z witaminą D, a dawki ustalać indywidualnie z lekarzem. 

Selen

Ten składnik mineralny o działaniu silnie przeciwutleniającym, pełni w organizmie szereg istotnych ról. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Selen to pierwiastek występujący naturalnie w drożdżach, łososiu, orzechach (najwięcej w brazylijskich), kaszy gryczanej, jajach, kakao. Osoby stosujące dietę przeciwzapalną powinny włączyć te produkty do diety, a nawet rozważyć suplementację. Lekarz może zalecić selen w tabletkach, gdyż często obserwowane są jego niedobory.

Cynk

Cynk to pierwiastek, który ma szerokie działanie – jest silnym przeciwutleniaczem, reguluje wydzielanie insuliny oraz korzystnie wpływa na płodność. Dużą zawartością cynku charakteryzuje się mięso, ryby, owoce morza, grzyby, produkty pełnoziarniste, fasola, soczewica, jaja. Artykuły te warto wziąć pod uwagę, komponując dietę w chorobach autoimmunologicznych. 

Niedobory cynku są możliwe w przypadku niektórych chorób np. nerek, wysokiej aktywności fizycznej, działania niektórych leków, diety wegetariańskiej. Wówczas należy rozważyć czy włączyć suplementy zawierające cynk do codziennego jadłospisu.

Przeciwwskazania w diecie przy chorobach autoimmunologicznych

Wykazano, że tzw. dieta zachodnia charakteryzująca się wysokim przetworzeniem oraz znaczną zawartością tłuszczu, cholesterolu, soli, cukrów prostych przyczynia się do rozwoju chorób metabolicznych oraz otyłości. Podejrzewa się również, że te cechy diety mogą powodować rozwój chorób autoimmunologicznych. 

Do przeciwwskazań w diecie zalicza się zatem produkty wysokoprzetworzone: słodycze, słone przekąski, ciasta i inne wyroby cukiernicze, fast foody, słodkie napoje i napoje energetyzujące. 

Przykładowa dieta w chorobach autoimmunologicznych – przepisy

Posiłki o wysokim potencjale przeciwzapalnym, to takie, które zawierają duże ilości warzyw, owoców, a także produktów będących źródłem zdrowych kwasów tłuszczowych i innych antyoksydacyjnych składników. Poniżej przykładowy obiad oraz drugie śniadanie w diecie w chorobach autoimmunologicznych:

Pieczony łosoś z komosą ryżową i surówką z różnokolorowych warzyw

Składniki

• 1 filet z łososia
• sok z cytryny
• szczypta soli i pieprzu czarnego
• tymianek, estragon lub inne zioła
• 5 łyżek komosy ryżowej
• garść rukoli
• ½ sztuki papryki
• garść pomidorków koktajlowych
• 1 łyżka oleju lnianego
• przyprawy: bazylia, czybryca zielona, pieprz czarny lub inne zioła

Sposób przygotowania

Łososia umyć następnie skropić sokiem z cytryny, posypać przyprawami i piec w temp. 180 stopni przez około 25-30 min. W międzyczasie ugotować komosę ryżową według instrukcji na opakowaniu. Wszystkie warzywa umyć i pokroić na mniejsze kawałki. W miseczce wymieszać warzywa z olejem lnianym i przyprawami.

Koktajl z dynią i siemieniem lnianym

Składniki

• 1 szklanka puree z dyni
• 1 dojrzały banan
• 1 szklanka jogurtu naturalnego 
• 1 łyżeczka siemienia lnianego
• 1 łyżka otrębów owsianych
• szczypta cynamonu, kardamonu

Sposób przygotowania 

Wszystkie składniki zblendować w blenderze.

Dieta przy chorobach autoimmunologicznych nie ma przed Tobą tajemnic!

Dieta w chorobach autoimmunologicznych powinna być bogata w antyoksydanty i kwasy tłuszczowe wielonienasycone, które działają przeciwzapalnie. Zaleca się, aby największy udział w jadłospisie stanowiły warzywa oraz owoce. Z diety należy wykluczyć produkty wysokoprzetworzone, takie jak: fast foody, słodycze, słone przekąski czy wyroby cukiernicze i napoje słodkie.

Źródła:

1. Jagiełło M., Hashimoto Niedoczynność tarczycy, Wydawnictwo Glandula, 2021.
2. Kuryłowicz A. i wsp., Wpływ niedoboru witaminy D na rozwój nowotworów i chorób autoimmunologicznych, Endokrynologia Polska, 2007.
3. Manzel, A. i wsp., Role of „Western Diet” in Inflammatory Autoimmune Diseases, Curr Allergy Asthma Rep, 2014.
4. Szczeblowska D. i wsp., Choroby autoimmunizacyjne w praktyce lekarskiej, Pediatr Med Rodz., 2011.