Melisa - właściwości zdrowotne. Sprawdź, dlaczego uspokaja!

Melisa to jedno z najpopularniej stosowanych ziół. Jej właściwości są znane od stuleci, dlatego była już wykorzystywana przez naszych przodków. Sprawdza się tak w sytuacjach stresowych, jak przy problemach żołądkowych. Pomaga też na przetłuszczającą się skórę i włosy. Melisa na stres, melisa na sen, melisa na kołatanie serca, melisa na cerę… Czy melisa więc pomaga na wszystko?

Melisa − co to takiego?

Melisa lekarska (łac. Melissa officinalis) to roślina z rodziny jasnotowatych. Oryginalnie pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Rośnie również dziko w Afryce Północnej oraz Azji Środkowej i Zachodniej. Ze względu na jej właściwości w Polsce zaczęto uprawiać ją w ogródkach przyklasztornych i na potrzeby zielarzy. Obecnie jej uprawy znajdują się na terenie całego kraju.          

Roślina ta dorasta zwykle do 60 - 100 cm wysokości. Ma dużo jasnozielonych, karbowanych liści w kształcie serca lub lekko jajowatych, a jej kwiaty są białe lub żółtawe. Najlepiej rośnie w miejscach słonecznych i osłoniętych od wiatru. Okres kwitnienia byliny przypada między czerwcem a wrześniem, ale zbiory jej liści przeprowadza się przed kwitnieniem.

W Polsce znana jest pod różnymi ludowymi nazwami, jak np. rojownik, pszczelnik, matecznik, starzyszek czy cytrynowe ziele. Nazwy te nawiązują to jej intensywnego zapachu oraz jej upodobania przez pszczoły. Co ciekawe, sama nazwa wywodzi się od łacińskiego określenia miodu („mel”), a to dlatego, że jest rośliną miododajną.

Kwiaty melisy są bardzo obfite w nektar, dlatego też tak chętnie odwiedzają je pszczoły i trzmiele. Cytrynowy zapach rośliny nie tylko wabi owady, ale i działa na nie kojąco. Dlatego często używa się jej w pracy pszczelarzy zarówno do nacierania rąk podczas pracy z owadami, jak i nacierania wnętrza uli przed wpuszczeniem roju.

Olejek eteryczny z melisy

Charakterystyczny, świeży zapach melisy, który kojarzy się z wonią cytrusów i orzeźwieniem, wynika ze składu olejku eterycznego zawartego w roślinie. Gromadzi się głównie w liściach melisy. Dlatego też rozcierając w dłoni liście, można poczuć ten intensywny cytrynowy zapach.

Olejek eteryczny z melisy ma wiele cennych właściwości. Wykorzystywany jest jednak głównie w kosmetykach i przemyśle perfumeryjnym, a rzadziej w produktach spożywczych. Wynika to z wysokich kosztów uzyskania olejku na większą skalę. Dlatego w produktach spożywczych często wygrywają tańsze substancje poprawiające trwałość i jakość.

Co ciekawe, zawartość olejku w roślinie podlega istotnym wahaniom w ciągu dnia, z tego względu najlepiej zbierać surowiec w godzinach popołudniowych, ponieważ wtedy jest go najwięcej.

Główne składniki olejku eterycznego melisy to:

• cytral (geranial i neral),
• β-kariofilen,
• kumen,
• cytronelal,
• geraniol,
• β-pinen,
• α-pinen.

Ich poszczególna zawartość może się wahać w zależności od rejonu uprawy rośliny oraz stosowanych nawozów i części rośliny, z której się go pozyskuje.

Olejek świetnie sprawdzi się jako dodatek do wody w domowych nawilżaczach powietrza  − wcześniej należy sprawdzić, czy w danym sprzęcie możemy używać olejku eterycznego. Bardzo często wyciąg z melisy jest jednym ze składników złożonych ziołowych preparatów uspokajających dostępnych w aptekach bez recepty.

Która część melisy jest najcenniejsza?

Głównym surowcem wykorzystywanym z melisy są jej liście. To głównie w nich znajdują się olejki eteryczne i inne cenne składniki. Liście zbiera się, zanim roślina zakwitnie, a następnie w odpowiednich warunkach suszy. Temperatura suszenia powinna oscylować w okolicach 35  stopni C. Zapewnia to wydajny proces suszenia i optymalną trwałość cennych substancji chemicznych zawartych w roślinie.

Najważniejszym składnikiem liści melisy jest jej olejek eteryczny, którego zawartość w wysuszonych liściach wynosi od 0,02 do 0,3%. Liście melisy są również bogate w składniki takie jak garbniki, flawonoidy, chlorofil i karotenoidy oraz kwasy fenolowe (np. kwas rozmarynowy). Cała ta kompozycja przyczynia się do kompleksowego i wielokierunkowego działania tej byliny.

Działanie przeciwdrobnoustrojowe i antyoksydacyjne melisy

Melisa hamuje też namnażanie bakterii i wirusów. Związki zawarte w liściach i olejku eterycznym wykazują silne działanie przeciw drobnosutrojom. Obecne aldehydy i ketony monoterpenowe oraz węglowodory seskwiterpenowe takie jak neral, granial, cytronelal oraz kariofilen hamują rozwój bakterii i grzybów  − działanie to wykazano na szczepach Shigella sonei, Salmonella enteritidis oraz grzebie Trichophyton.

Jednym ze składników wyciągu z melisy jest kwas rozmarynowy, który hamuje rozwój wirusów, w szczególności wirusa opryszczki (herpes). Z tego powodu w niektórych kremach na opryszczkę znaleźć można wyciąg z melisy. Gdy zaatakuje opryszczka, zastosować można też okłady z naparu melisy, które zmniejszą aktywność wirusa.

Surowce pozyskiwane z melisy spełniają funkcje antyoksydacyjne, dzięki zawartości związków fenolowych. W efekcie czego mogą też spełniać rolę naturalnego składnika chroniącego kosmetyki i farmaceutyki przez utlenianiem oraz namnażaniem się bakterii. Polifenole hamują m.in. utlenianie witaminy C czy nienasyconych kwasów tłuszczowych. Dlatego też sprawdzą się jako naturalne konserwanty w produktach zawierających tłuszcze czy właśnie witaminę C.

Melisa na uspokojenie i stres

Stres, niepokój i wzmożone napięcie nerwowe to niestety nieodłączne elementy codziennego życia każdego z nas. Skuteczną, łagodną i w pełni naturalną odpowiedzią na te dolegliwości jest herbatka z melisy. Ma działanie wyciszające i zmniejszające lęki. Związki chemiczne zawarte w tej roślinie działają zarówno uspokajająco na układ nerwowy, jak i rozkurczowo. Te właściwości wynikają najprawdopodobniej z kompozycji aldehydów terpenowych zawartych w jej olejku eterycznym. Dodatkowo związki wodnych wyciągów mogą wykazywać aktywność przeciwdepresyjną. Melisa zmniejsza bezsenność i łagodzi stany lękowe. Dlatego melisa na sen to dobry pomysł! Często zalecana jest również wspomagająco przy różnego rodzaju nerwicach i rozdrażnieniu. Preparaty z tego zioła można również stosować wspomagająco przy zaburzeniach rytmu serca. Co ciekawe, działanie melisy nie powinno wywołać uczucia otumanienia, a jedynie uspokoić i ukoić nerwy.

Roślina ta zalecana jest również dla osób, którym doskwierają migrenowe bóle głowy w celu łagodzenia objawów. Napar z liści znajduje także zastosowanie jako środek rozluźniający i przeciwskurczowy na mięśnie gładkie. Dzięki tym właściwościom zmniejsza napięcie w stanach skurczowych mięśni przewodu pokarmowego.

Melisa na skórę

Melisę można zastosować też zewnętrznie na skórę. Będzie łagodzić odczyny po ukąszeniach owadów czy stany zapalne skóry. Oczywiście należy najpierw wykluczyć uczulenie na ten surowiec, aby nie pogorszyć istniejących już zmian skórnych. Surowiec ten można używać też do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych i drobnych infekcjach czy aftach.

Melisa bywa też stosowana zewnętrznie w postaci alkoholowych preparatów do nacierania w przypadku nerwobóli, gdzie również poprzez działanie alkoholu dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i rozgrzewania. Zewnętrznie wykorzystywana jest także w produkcji kosmetyków przeznaczonych do tłustej skóry czy szamponów i płukanek do przetłuszczających się włosów.

Melisa na problemy trawienne

Istnieją też badania wskazujące na dobroczynny wpływ olejku z melisy na poziom glukozy we krwi. Prawdopodobnie wynika to z usprawnienia metabolizmu cukrów przez składniki olejku oraz hamowania procesu glukonegenezy. Jednak ten aspekt jej działania jest jeszcze mało poznany.

Składniki wyciągu z tej dobroczynnej rośliny mają również działanie żółciotwórcze i pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, dlatego też świetnie sprawdzą się przy problemach trawiennych. Pomogą też uporać się z trawieniem ciężkich potraw i uczuciem sytości po bardziej obfitych posiłkach. Należy jednak mieć na uwadze, że jej stosowanie jest niewskazane u osób cierpiących na wrzody żołądka czy marskość wątroby.

Melisa w kuchni i nie tylko!

Pomimo tego, że melisa to gatunek wieloletniej byliny, która występuje naturalnie w północnej części Afryki, Europie i Azji, jest też znana i uprawiana również w innych częściach świata. Od starożytnych czasów stosowano ją w ziołolecznictwie i w kuchni. Jak wspomniałam, po roztarciu jej świeże liście mają charakterystyczny, lekko cytrynowy zapach. Mogą być używane jako dodatek do sałatek czy deserów. Dzięki swojemu cytrynowemu aromatowi często też używana jest jako dodatek do letnich napoi czy marynat do mięs. Z melisy produkowane są również likiery.

Co ciekawe melisa, dzięki zawartości tylu wartościowych składników aktywnych może być też pomocna jako naturalna ochrona przed chwastami. W tym celu można stosować jej wodne ekstrakty.

Melisa w ziołolecznictwie

Suszone liście są wykorzystywane jako surowiec zielarski. Używane mogą być bezpośrednio do przygotowania naparu. Liście melisy, a czasami również wierzchołki pędów, zbiera się przed okresem kwitnienia i zwykle w trakcie suszy lub po prostu w suche dni. Melisę możesz kupić zarówno w formie suszu, jak i w podzielonych, gotowych do zaparzania torebkach. Na rynku dostępnych jest też wiele preparatów zawierających w składzie wyciągi z melisy − zarówno w formie kapsułek, tabletek do łykania i do ssania, jak i płynów, a także sam olejek eteryczny.

Czy melisa pomaga na uspokojenie?

Preparaty z melisy mają niewiele przeciwwskazań i tak naprawdę należy zachować ostrożność, jeśli nie masz pewności, co do ewentualnych alergii na składniki wyciągów z melisy i u kobiet w ciąży. Jak w przypadku większości produktów wrażliwość będzie zależna od konkretnego organizmu. Suplementy są powszechnie dostępne i zalecane przede wszystkim wspomagająco w stanach związanych ze wzmożonym napięciem nerwowym.

Źródła:

1. Weitzel C., Petersen M., 2011. Cloning and characterization of rosmarinic acid synthase from Melissa officinalis L. Phytochemistry
2. Silva S. da, Sato A., Salgueiro Lage C.L., Silva San Gil R.A. da, Almeida Azevedo D. de, Esquibel M.A., 2005 Essential oil composition of Melissa officinalis L. in vitro produced under the influence of grown regulators. Braz. Chem. Soc.
3. Patora J., Majda T., Góra J., Klimek B., 2003. Variability in the content and composition of essentials oil from lemon balm (Melissa officinalis L.) cultivated in Poland. Acta Pol. Pharm.