Bezsenność seniora – z czego wynikają i jak leczyć zaburzenia snu u osób starszych?

Na bezsenność szczególnie narażone są osoby starsze, w wieku powyżej 60 lat. Niestety często problem zaburzenia snu u seniora nie jest poruszany lub zostaje zbagatelizowany. Ile snu potrzebuje osoba starsza? Jak leczyć zaburzenia snu u seniorów? Odpowiadamy!

Ile snu potrzebuje senior?

Bezsenność u starszej osoby to powszechny problem. Prawie co drugi senior cierpi na  zaburzenia snu. Potrzeba snu u dorosłych zmienia się nieznacznie wraz z wiekiem. Największe zmiany występują między 60 a 70 rokiem życia.

• Chociaż całkowity czas snu osób starszych zwykle nie ulega skróceniu, ich sen staje się płytszy. Wynika to między innymi ze zmian w strukturze snu pojawiających się wraz z postępującymi procesami starzenia organizmu.
• Fazy głębokiego snu u seniorów często ulegają skróceniu i znacznie łatwiej można ich wybudzić (np. dźwiękami).
• Starsi ludzie rzadko mają trudności z zasypianiem, problemem jest głównie budzenie się w nocy i trudności z zaśnięciem po wybudzeniu.
• Seniorzy śpią też więcej w ciągu dnia, zazwyczaj 30-60 minut i odpowiednio mniej w nocy.

Sprawdź, jakie są skutki uboczne braku snu.

Dodatkowo osoby starsze są bardziej wrażliwe na zewnętrzne czynniki zakłócające sen. Zbyt ciepła sypialnia, chrapiący partner lub zbyt miękki materac – rzeczy, które łatwo można znieść w wieku średnim, mogą nagle stać się czynnikami przeszkadzającymi w śnie w wieku starszym. Stres psychologiczny, taki jak samotność, konflikty, nadmierna/niedostateczna aktywność w ciągu dnia również mają negatywny wpływ na sen.

Jakie są kryteria normalnego snu u osób starszych?

• Całkowity czas snu powinien wynosić 6-8 godzin.
• Czas zasypiania powinien być krótszy niż 30 minut. Zwykle trwa 15-20 minut.
• Czas czuwania w łóżku może wynosić do 2 godzin u osób starszych (70+) w przeciągu całej nocy. Od dwóch do czterech pobudek na noc uważa się za normalne.

O tym, czy występują zaburzenia snu, decyduje samopoczucie seniora. Zmęczenie i niezamierzone zasypianie w ciągu dnia wskazują na zaburzenie. Drzemka w południe uważana jest u osoby starszej za normę, ale nie powinna trwać dłużej niż 30 minut. Przy dłuższej drzemce pojawiają się już fazy głębokiego snu, które prowadzą do zaburzeń snu w nocy i problemów z wybudzeniem się po drzemce.

Dlaczego osoby starsze dużo śpią?

Często to tylko wrażenie, ponieważ rzeczywisty czas snu u seniora nie jest dłuższy. Zazwyczaj jednak dochodzi do zaburzeń rytmu snu i czuwania. Wielu starszych pacjentów cierpiących na bezsenność nie kładzie się spać o zwykłej porze – między 21:00 a 23:00 – ale znacznie wcześniej. Może to prowadzić do zakłócenia rytmu dobowego.

Starsze osoby należy zachęcać do późniejszego pójścia spać. Może to być jednak trudne w wykonaniu, np. jeśli potrzebna jest pomoc osoby trzeciej przed pójściem spać. W niektórych domach spokojnej starości czas snu seniorów wynosi 14-16 godzin, w zależności od liczby personelu. Rytm dobowy załamuje się w wyniku długich okresów odpoczynku, pacjenci wieczorem nie są zmęczeni i nie mogą spać. Właściwym podejściem jest tutaj aktywizacja opieki: mobilizowanie osoby starszej i przynajmniej wyprowadzenie jej z łóżka w porze posiłków w celu ustabilizowania rytmu dobowego.

Przeczytaj również o problemach ze snem w ciąży.

Przyczyny zaburzeń snu u seniora

Najczęstsze przyczyny zaburzeń snu u starszych osób to:

• Depresja,
• Choroby somatyczne,
• Choroby otępienne,
• Nieodpowiednio leczony ból,
• Unieruchomienie w łóżku,
• Niepożądane efekty leków,
• Niekorzystne środowisko (temperatura, hałas),
• Nykturia - oddawanie moczu w nocy,
• Brak aktywizacji w ciągu dnia.

W przypadku nowo zdiagnozowanej bezsenności należy wziąć pod uwagę ostre zaburzenie, które ma wtórny wpływ na zdolność zasypiania. Na przykład możliwe są zaburzenia ruchu w kontekście zespołu niespokojnych nóg, skutki uboczne leków, niedobór żelaza lub inne choroby somatyczne albo psychiczne. Przyczynę mogą również stanowić nowe farmaceutyki, które mogą zakłócać sen.

Leczenie bezsenności u starszej osoby

Pacjenci z przewlekłą bezsennością wymagają leczenia. W pierwszym kroku seniorzy powinni poznać zasady higieny snu. Chociaż techniki te często są opisane w internecie, osoby starsze często nie mają dostępu do tych źródeł. Dlatego warto powtórzyć dziadkom lub rodzicom zasady zdrowego snu.

Higiena snu u osób starszych

Higiena snu oznacza tworzenie optymalnych warunków środowiskowych. Najważniejsze zasady to m.in.:

• Brak telewizora w sypialni - niebieskie światło reguluje poziom melatoniny i zakłóca sen. Pokój powinien być ciemny,
• Odpowiedni materac - najlepiej przy zakupie wypróbować go przez kilka nocy,
• Ochrona na uszy - odgłosy akustyczne o natężeniu 40 decybeli (dB) wpływają na autonomiczny układ nerwowy i generują stres. Z reguły do wybudzenia się dochodzi przy hałasie o natężeniu 60 dB lub więcej,
• Budzik lub zegarek należy ustawić w taki sposób, aby nie można było stale na niego patrzeć,
• Temperatura w pomieszczeniu powinna być przyjemna, a wilgotność wystarczająco wysoka,
• Nie należy spożywać obfitego posiłku wieczorem, warto unikać kawy i alkoholu.

Sprawdź, jak działa melatonina w sporcie.

W przypadku interwencji psychologicznej do jednego z pierwszych sposobów leczenia należy terapia poznawczo-behawioralna połączona z nauką metod relaksacji, kontroli bodźców, ograniczenia snu lub restrukturyzacji poznawczej. Wspomniane techniki często są ze sobą łączone. Pomocna może być również joga, medytacja lub trening autogenny.

Farmakoterapia na zaburzenia snu u starszych ludzi

Jeśli wprowadzenie zasad higieny snu nie prowadzi do poprawy klinicznej i brak snu wpływa na codzienną aktywność, można rozważyć leki na bezsenność. Najlepiej stosować ziołowe produkty, które są dobrze tolerowane. Wybór preparatu należy uzależnić od wieku pacjenta, ryzyka wystąpienia działań niepożądanych czy tolerancji już przepisanych farmaceutyków. Należy również ocenić rozwój tolerancji i odstawienia leku.

Sprawdź, jakie są zioła na bezsenność!

Czas trwania terapii  należy omówiony z seniorem. Melatonina, łagodny lek bazujący na naturalnej substancji regulującej rytm snu i czuwania, to dobra opcja dla osób starszych. Leki nasenne w większości przypadków nie wywołują snu fizjologicznego. Środki nasenne, tj. benzodiazepiny i substancje Z, należy podawać ostrożnie, przez ograniczony czas. Mogą wywołać uzależnienie od leków nasennych i spowodować zwiększone ryzyko upadków i złamań u osób starszych.

Bezsenność u osoby starszej – kiedy i jak należy reagować?

Konieczność leczenia starszej osoby nieśpiącej w nocy zależy od tego, jak przedstawia się jej samopoczucie w ciągu dnia. Każdy senior, który czuje się zmęczony w ciągu dnia i nie może w sposób zadowalający wykonywać codziennych czynności, powinien poddać się leczeniu. Pierwsze kroki to edukacja pacjenta i wskazówki dotyczące higieny snu. Jeśli to nie wystarczy, należy rozważyć farmakoterapię. Polecane są przede wszystkim dobrze tolerowane preparaty ziołowe, które poprawiają subiektywnie odczuwaną jakość snu. Ponadto lekarz w pierwszej kolejności powinien rozważyć przepisanie łagodnych leków nasennych, np. melatoniny.

Źródła:

1. Cooke J.R., Ancoli-Israel S: Normal and abnormal sleep in the elderly, Handb Clin Neurol 2011, 98: 653–665.
2. Ancoli-Israel S, Insomnia in the elderly: a review for the primary care practitioner. Sleep 2000, 23 Suppl 1: S23–S30.
3. Martin J. i wsp., Assessment and treatment of sleep disturbances in older adults, Clin Psychol Rev 2000, 20: 783–805.