Polimialgia reumatyczna – przyczyny, objawy i leczenie

Choroby reumatyczne to duża grupa schorzeń, na które w Polsce cierpi nawet 10 mln osób. Jedną z nich jest polimialgia reumatyczna. Poranna sztywność stawów oraz ból obejmujący symetrycznie obszar szyi, obręczy barkowej i/lub biodrowej u osoby powyżej 50. roku życia sugerują właśnie tę chorobę. Jakie są przyczyny oraz objawy polimialgii reumatycznej? Na czym polega leczenie tej jednostki chorobowej? Wyjaśniamy. 

Co to jest polimialgia reumatyczna?

Polimialgia reumatyczna to jedna z najczęstszych chorób reumatycznych rozpoznawanych u osób po 50. roku życia. Stanowi również najczęstsze wskazanie do długotrwałej sterydoterapii. Ze względu na zróżnicowany obraz kliniczny, a także podobieństwo występujących objawów do wielu innych schorzeń reumatycznych, jej diagnoza sprawia niekiedy trudności. 

Dlatego, aby móc rozpoznać polimialgię reumatyczną, pacjent powinien spełniać następujące kryteria:

• Być w wieku powyżej 50 lat,
• Odczuwać ból w co najmniej 2 z 3 obszarów – szyi, obręczy barkowej lub/i biodrowej przez przynajmniej miesiąc,
• Skarżyć się na poranną sztywność stawów utrzymującą się powyżej godziny,
• W wynikach jego badań laboratoryjnych odczyn Biernackiego (OB) przekracza 40 mm po godzinie,
• Odczuć szybką poprawę po stosowaniu prednizonu w dawce 15-20 mg/d,
• Ponadto specjalista powinien wykluczyć inne choroby o podobnych objawach, takie jak: fibromialgia, SLE, RZS, zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe, a także wiele innych.

Polimialgia reumatyczna częściej występuje u osób rasy białej i u kobiet. Niezwykle ciekawa jest również kwestia rozmieszczenia geograficznego tego schorzenia – najczęściej stwierdza się ją u mieszkańców Europy Północnej. Tymczasem na południu kontynentu jest praktycznie nieznana.

Polimialgia reumatyczna – przyczyny

Reumatyzm to ogólnie określenie całej grupy chorób charakteryzujących się przewlekłym zapaleniem tkanki łącznej, w tym również stawów. Jedną z nich jest polimialgia reumatyczna. Przyczyny jej rozwoju nie są do końca znane. Tajemnicą pozostaje większa predyspozycja rasy białej do zachorowania oraz niezwykle rzadkie przypadki tego schorzenia wśród ludzi młodych. Z pewnością dużą rolę w rozwoju polimialgii reumatycznej odgrywa predyspozycja genetyczna, a także zaburzona praca układu immunologicznego. Szczególnie narażone na zachorowanie są osoby posiadające antygeny zgodności tkankowej HLA-DR4 oraz HLA-DRB1*04 i *01. Nie bez znaczenia pozostaje również wpływ czynników środowiskowych – przebytych infekcji wirusowych oraz ekspozycji na światło słoneczne.

Polimialgia reumatyczna – objawy

Polimialgię reumatyczną podejrzewa się u pacjentów po 50. roku życia, którzy zgłaszają się do lekarza ze sztywnością trwającą powyżej godziny, obejmującą symetrycznie obręcz barkową i/lub biodrową oraz szyję. Najbardziej wyraża się rano – zaraz po przebudzeniu i stopniowo ustępuje wraz ze zwiększeniem aktywności ruchowej w ciągu dnia. 

Do typowych objawów polimialgii należą:

• Ból mięśni oraz stawów obręczy barkowej, miednicznej oraz szyi, który może nasilać się w nocy. Początkowo może być jednostronny, ale z biegiem czasu obejmuje symetryczne okolice ciała. Nierzadko pierwszy zauważalny objaw stanowi utrudnione unoszenie kończyn górnych – chory nie może się np. uczesać,
• Towarzyszące zapalenie, w szczególności stawów kolanowych, mostkowo-obojczykowych oraz biodrowych,
• Ciastowaty obrzęk rąk i stóp,
• Osłabienie mięśni, z biegiem czasu może dojść do ich zaniku oraz powstania przykurczów,
• Stan podgorączkowy,
• Utrata masy ciała,
• Depresja.

W badaniach laboratoryjnych stwierdza się podwyższone wykładniki wskaźników stanu zapalnego – OB, CRP i fibrynogenu. Bardzo często współistnieje niedokrwistość związana z przewlekłym stanem zapalnym, nadpłytkowość, podwyższone stężenie enzymów wątrobowych oraz fosfatazy zasadowej. W badaniach obrazowych (USG lub MRI) widoczny może być proces zapalny obejmujący błony maziowe, kaletki oraz pochewki ścięgien. 

20% chorych na polimialgię reumatyczną cierpi jednocześnie na olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic. Z tego powodu pacjenci, u których ją rozpoznano, powinni być również diagnozowani w kierunku tej drugiej choroby. W przeciągu pierwszych 6 miesięcy od rozpoznania stwierdza się również większe ryzyko zdiagnozowaniatoczącego się procesu nowotworowego. Polimialgia reumatyczna może być jednym z jego pierwszych zwiastunów.

Polimialgia reumatyczna – leczenie

Głównym celem leczenia polimialgii reumatycznej jest ustąpienie uciążliwych dla pacjenta objawów choroby i powrót do dawnej sprawności ruchowej. Podstawowymi lekami na reumatyzm są w tym przypadku substancje z grupy glikokortykosteroidów. Zaleca się stosowanie prednizonu doustnie w dawce 12,5 do 25 mg/d lub innego glikokortykosteroidu w dawce równoważnej. Do poprawy klinicznej dochodzi zazwyczaj w przeciągu 2-4 tygodni, co jest również jednym z kryteriów potwierdzających rozpoznanie. Leczenie tymi lekami w stopniowo zmniejszających się dawkach należy kontynuować przez przynajmniej rok, a nawet do trzech lat. 

W większości przypadków objawy za sprawą leczenia ustępują na stałe, a nawroty są niezwykle rzadkie. Można o nich mówić tylko w przypadku ponownego wystąpienia objawów polimialgii reumatycznej, a nie tylko, kiedy dojdzie do niewyjaśnionego wzrostu OB oraz CRP. Niekiedy istnieją wskazania do włączeniu dodatkowego leku o działaniu immunosupresyjnym – metotreksatu. Należy przy nim pamiętać o dodatkowej konieczności suplementacji kwasu foliowego.

Ze względu na powikłania związane z przewlekła sterydoterapią w czasie leczenia nie można zapominać o stosowaniu leków działających ochronnie na tkankę kostną oraz błonę śluzową przewodu pokarmowego. Niezwykle ważna jest profilaktyka osteoporozy. Pacjenci przyjmujący sterydy powinni pamiętać o monitorowaniu poziomu witaminy D3 we krwi oraz jej suplementacji. Jeśli dieta nie pokrywa całkowitego zapotrzebowania na wapń wynoszącego u osób starszych 1,5 g na dobę, zaleca się dodatkowe przyjmowanie wapnia w tabletkach.

Leki przeciwbólowe są zalecane jako leczenie objawowe w przypadku nasilonych dolegliwości bólowych po zakończeniu sterydoterapii. Należy ich unikać w trakcie przyjmowania glikokortykosteroidów ze względu na zwiększone ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego u osób starszych.

Dieta przy polimialgii reumatycznej

Zdrowa i zbilansowana dieta bogata w witaminy oraz antyoksydanty, a także odpowiednio dobrana aktywność fizyczna, choć nie stanowią samodzielnej formy leczenia, działają wspomagająco. Chorzy powinni zadbać o odpowiedni dowóz kalorii każdego dnia. Zalecana jest dieta przeciwzapalna zasobna w warzywa, owoce, białe mięso oraz tłuste ryby (łosoś, makrela, śledź). Należy unikać czerwonego mięsa, słodyczy oraz alkoholu. 

Kiedy już miną ostre objawy choroby, co ma miejsce zazwyczaj po 2-4 tygodniach od rozpoczęcia sterydoterapii, wskazane jest rozpoczęcie rehabilitacji pod okiem wykwalifikowanego fizjoterapeuty. Odpowiednio dopasowane ćwiczenia fizyczne zapobiegają zanikom mięśniowym oraz powstawaniu przykurczów w stawach. Przydatne są również zabiegi fizjoterapeutyczne.

Podsumowanie

Polimialgia reumatyczna jest zapalną chorobą tkanki łącznej obejmującą w głównej mierze stawy oraz inne struktury wchodzące w skład obręczy barkowej i biodrowej. Uciążliwy ból oraz sztywność poranna stawów to główne objawy tego schorzenia. W leczeniu podstawową rolę odgrywają sterydy, których działanie polega na hamowaniu reakcji zapalnej.

Źródła:

1. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. Radwan-Kwiatek, Rozpoznawanie polimialgii reumatycznej i postępowanie w tej chorobie – skrócone zalecenia, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/850/original/Strony_od_MpD_2011_10-4.pdf?1468572852, [dostęp 23.05.22 r.]
3. A. Bielińska, Polimialgia reumatyczna, https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/77165,polimialgia-reumatyczna, [dostęp 23.05.22 r.]