Yerba mate – właściwości zdrowotne, skutki uboczne i przeciwwskazania

W ostatnich latach obserwuje się zwiększone zainteresowanie yerba mate. W Internecie pojawia się coraz więcej sklepów, które zajmują się sprzedażą wyłącznie tego produktu, jak również akcesoriów potrzebnych do jego zaparzania. W niniejszym artykule sprawdziliśmy, jaki wpływ na zdrowie ma yerba mate i kto nie powinien po nią sięgać.

Yerba mate – co to jest?

Yerba mate, czyli ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis), to drzewo rosnące w klimacie subtropikalnym Ameryki Południowej. W środowisku naturalnym można je spotkać w Paragwaju, Urugwaju, Argentynie i Brazylii. Z wysuszonych i zmielonych liści, a także patyczków tej rośliny przygotowuje się napar, który nosi taką samą nazwę - yerba mate. Napój ten był tradycyjnie spożywany przez rdzennych mieszkańców Guarani zamieszkujących Amerykę Południową.

Do Europy yerba mate została sprowadzona za sprawą jezuitów. Słynie ze stosunkowo wysokiej zawartości kofeiny i właściwości pobudzających. Jest również źródłem wielu innych składników biologicznie aktywnych, w tym kwasów fenolowych i flawonoidów, które posiadają silne właściwości przeciwutleniające, które zawierają m.in. antyoksydanty w tabletkach.

Właściwości lecznicze yerba mate

Zainteresowanie yerba mate wynika z pojawiających się informacji dotyczących jej prozdrowotnego działania na organizm. Przyjrzeliśmy się bliżej dostępnym opracowaniom naukowym.

Yerba mate – właściwości obniżające cholesterol

W literaturze naukowej można spotkać się z informacją, że stosowanie yerba mate przyczynia się do poprawy profilu lipidowego krwi. W jednym z doświadczeń badacze podawali ochotnikom zmagającym się z hipercholesterolemią (niewłaściwym poziomem cholesterolu we krwi) 330 ml naparu trzy razy dziennie przez 40 dni. Na koniec badań zaobserwowali oni, że yerba mate przyczyniła się do redukcji stężenia „złego” cholesterolu LDL aż o 13,1%. Co więcej, spowodowała ona wzrost poziomu „dobrego” cholesterolu HDL o 6,2%. Oznacza to, że wspomniany napar poprawia stosunek stężenia cholesterolu frakcji HDL do frakcji LDL, co przekłada się na mniejsze ryzyko występowania chorób sercowo-naczyniowych.

Autorzy pracy sugerują, że taka skuteczność działania wynika z tego, że związki biologicznie aktywne obecne w yerba mate (w tym saponiny, flawonoidy) blokują wchłanianie cholesterolu w jelicie cienkim, a także prawdopodobnie hamują produkcję cholesterolu w wątrobie. Biorąc pod uwagę te dane, picie yerba mate może być jednym z elementów dietetycznych wspomagających poprawę profilu lipidowego krwi, uzupełniając kurację lekami na cholesterol.

Yerba mate – działanie hipoglikemizujące

Istnieją przesłanki naukowe sugerujące, że yerba mate może przynosić korzyści zdrowotne osobom zmagającym się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, w tym osobom cierpiącym na cukrzycę typu 2. W jednym z doświadczeń przeprowadzonych na zwierzętach zaobserwowano, że u myszy karmionych dietą wysokotłuszczową, które dodatkowo spożywały yerba mate, doszło do obniżenia stężenia glukozy we krwi. Takie działanie potwierdzają również badania pilotażowe wykonane z udziałem ludzi ze zdiagnozowaną cukrzycą.

Naukowcy wykazali, że włączenie do diety naparu z yerba mate skutkowało redukcją poziomu cukru we krwi na czczo aż o 25 mg/dl. Wynik ten należy uznać za wysoce zadowalający. Dodatkowo eksperci stwierdzili, że na skutek spożywania yerba mate doszło do obniżenia poziomu hemoglobiny glikowanej (średnio o 0,85%), która jest ważnym wskaźnikiem stosowanym do oceny wyrównania cukrzycy.

Dieta dla cukrzyka seniora – poznaj jej zasady!

Yerba mate a wątroba

Szereg przeprowadzonych badań pokazał, że yerba mate może wykazywać działanie ochronne na wątrobę. W jednym z eksperymentów na szczurach naukowcy wykazali, że podawanie yerba mate spowodowało zmniejszenie uszkodzenia komórek wątroby narażonych na działanie pentylenotetrazolu, czyli powszechnie stosowanego leku przeciwdrgawkowego. Takie efekt wynika prawdopodobnie z silnych właściwości przeciwutleniających tego napoju. Eksperci sugerują też, że yerba mate może zapobiegać gromadzeniu się tłuszczu w wątrobie, a więc może prawdopodobnie zmniejszać ryzyko rozwoju stłuszczenia tego narządu i działać podobnie jak leki na wątrobę.

Yerba mate – odchudzanie

W wielu artykułach popularnonaukowych można spotkać się ze zdaniem, że yerba mate to idealny produkt wspomagający utratę masy ciała. Jednak czy rzeczywiście stosowanie tego naparu może ułatwić odchudzanie?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, naukowcy przeprowadzili badanie, w którym osobom z otyłością podawali yerba matę zamkniętą w kapsułach. Uczestnicy otrzymywali 3 gramy yerba mate dziennie (podzielone na trzy porcje w ciągu dnia) przez 12 tygodni. Wynik? Naukowcy odnotowali, że u osób stosujących yerba mate nastąpiło istotne obniżenie zawartości tkanki tłuszczowej w porównaniu do grupy placebo. Dodatkowo eksperci stwierdzili obniżenie wartości wskaźnika WHR (ang. waist-hip ratio), czyli stosunku obwodu talii do obwodu bioder. Wobec tego można przypuszczać, że yerba mate posiada właściwości odchudzające.

W tym miejscu trzeba jednak podkreślić, że podstawą skutecznego odchudzania jest stosowanie diety o ujemnym bilansie kalorycznym, zaś sięganie po konkretne produkty o udowodnionym działaniu redukujący masę ciała, w tym suplementy diety na odchudzanie, należy traktować wyłącznie jako dodatek.

Yerba mate - właściwości negatywne. Obalamy mity!

Pomimo udowodnionych kilku korzystnych prozdrowotnych właściwości yerba mate wciąż istnieją pewne wątpliwości co do bezpieczeństwa spożywania tego napoju. Przeciwnicy stosowania yerby zwykle podają, że działa rakotwórczo, a także podnosi ciśnienie tętnicze, prowadząc do powstania nadciśnienia tętniczego. W oparciu o najnowsze wyniki badań w dalszej części artykułu opisaliśmy skutki uboczne yerba mate i sprawdziliśmy, czy wspomniane obawy mają potwierdzenie w literaturze naukowej.

Yerba mate a nadciśnienie

Jak już wspomniano, yerba mate zawiera w swoim składzie kofeinę, stąd wiele osób sądzi, że jej spożywanie wiąże się ze wzrostem ciśnienia krwi i w następstwie ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego. Takie opinie nie znajdują poparcia w literaturze naukowej. W dwóch najnowszych badaniach  z 2018 i 2021 r. badacze jednoznacznie udowodnili, że stosowanie yerba mate nie ma zauważalnego wpływu na skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi. Wynika to prawdopodobnie z tego, że napój zawiera kwas chlorogenowy, który wpływa korzystnie na funkcjonowanie naczyń krwionośnych i tym samym na regulację ciśnienia tętniczego.

Podsumowując, nie należy obawiać się, że regularne sięganie po yerba mate spowoduje trwały wzrost ciśnienia krwi.

Sprawdź, jak prawidłowo wykonać pomiar ciśnienia tętniczego krwi.

Yerba mate – właściwości rakotwórcze

Yerba mate przypisuje się właściwości rakotwórcze. Czy słusznie? Jak wykazali badacze,  roślina może zawierać wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), takie jak benzo[a]pieren, benzo[a]antracen, czy też benzo[b]fluoranten. To związki sklasyfikowane jako substancje rakotwórcze. Skąd wzięła się ich obecność w yerbie?

Liście tej rośliny często suszy się na drodze wędzenia i opalania dymem. To właśnie na skutek tych procesów dochodzi do powstawania związków kancerogennych. Ponadto niewielkie ilości toksycznych substancji mogą przedostawać się do liści z powodu zanieczyszczenia gleby i atmosfery. Warto jednak podkreślić, że wiele rakotwórczych cząsteczek jest hydrofobowa, czyli nie rozpuszcza się w wodzie. Wobec tego, podczas zaparzania yerba mate stosunkowo niewiele z nich przedostaje się do wypijanego naparu.

Sprawdź też, jak chronić się przed smogiem.

Jednak wielokrotne parzenie tych samych liści i gałązek, co stanowi powszechną praktykę, może doprowadzić do większego przenikania wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych do napoju.

Drugim czynnikiem związanym z rakotwórczością yerba mate jest to, że spożywa się ją w formie gorącego naparu. Badacze wielokrotnie udowodnili, że wysoka temperatura napojów może uszkadzać błonę śluzową jamy ustnej, przełyku i krtani, w ten sposób przyczyniając się do rozwoju raka. Dla przykładu badawcze zaobserwowali, że osoby pijące więcej niż 1 litr dziennie yerba mate o bardzo wysokiej temperaturze uzyskiwały trzykrotnie wyższe ryzyko wystąpienia raka przełyku w porównaniu do osób pijących napar w ilości poniżej 0,5 litra dziennie, o niższej temperaturze.

Trzeci sygnał dotyczący właściwości rakotwórczych yerby to wyniki wieloośrodkowych badań kliniczno-kontrolnych przeprowadzonych w Urugwaju. Naukowcy odnotowali, że regularne spożywanie yerba mate w dużych ilościach może zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwory górnego odcinka przewodu pokarmowego, żołądka, płuc, szyjki macicy, prostaty, pęcherza moczowego, a także nerek.

Sprawdź, jak wygląda profilaktyka nowotworowa.

Biorąc pod uwagę powyższe informacje, należy przypuszczać, że częste stosowanie naparu z yerba mate o wysokiej temperaturze może działać kancerogennie. Jednak potrzebne jest przeprowadzenie dalszych badań, aby móc sformułować jednoznaczne wnioski.

Yerba mate a magnez

Yerba mate zawiera w swoim składzie kofeinę, stąd niektóre osoby zastanawiają się, czy picie tego napoju wypłukuje magnez. Odpowiedź na to pytanie jest jednoznaczna: spożywanie yerba mate nie powoduje istotnej utraty magnezu z organizmu.

Yerba mate – przeciwwskazania do spożywania

Z powodu silnego działania stymulującego i pobudzającego spożywanie yerba mate powinny ograniczyć osoby zmagające się z chorobami serca. Nie zaleca się jej podawania również małym dzieciom m.in. ze względu na stosunkowo wysoką zawartość kofeiny.

Yerba mate w ciąży

Ze względu na ograniczone dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania yerba mate podczas ciąży i laktacji nie powinny spożywać jej kobiety ciężarne i karmiące piersią.

Sprawdź, czego nie jeść w ciąży.

Yerba mate - dawkowanie

 Na dzień dzisiejszy nie zostały sformułowane konkretne zalecenia, jak często i w jakich ilościach można pić yerba mate. Osoby rozpoczynające swoją przygodę z tym produktem, aby przyzwyczaić się do jego smaku, mogą zalewać 1-2 łyżeczki suszu większą ilością wody. Z kolei ci, którzy na co dzień regularnie sięgają po napar, zaparzają ok. 1/3-3/4 naczynia (matero). Przygotowaną porcję suszu zalewa się zwykle kilkukrotnie (nawet 8-9 razy).

Jak zaparzyć yerba mate?

Przygotowywanie naparu z yerba mate jest bardzo proste.

• Do specjalnego naczynia (matero) nasypuje się preferowaną ilość suszu (np. 1-3 łyżki, a nawet więcej).
• Następnie zalewa się go wodą o temperaturze ok. 80°C.
• Należy odczekać, aż temperatura napoju nie będzie zbyt wysoka (nie spowoduje oparzenia np. przełyku).

Sprawdź również inne ziołowe preparaty lecznicze.

Yerba mate - jak często pić?

Nie ma żadnych konkretnych zaleceń oraz przeciwwskazań co do częstotliwości picia yerba mate. Wiele osób spożywa ją codziennie.

Czy yerba mate podnosi ciśnienie?

Przeprowadzone badania naukowe pokazują, że yerba mate nie podnosi trwale ciśnienia krwi. Jednak tuż po jej wypiciu może nastąpić niewielki, krótkotrwały wzrost.

Czy dzieci mogą pić yerba mate?

Ze względu na obecność kofeiny dzieci nie powinny pić yerba mate.

Czy yerba mate pobudza?

Tak, yerba mate zawiera w swoim składzie związki stymulujące, które dają uczucie pobudzenia.

Czy yerba mate można słodzić?

Nie ma żadnych przeciwwskazań do słodzenia yerba mate. Można dodać do niej cukier, substancję słodzącą, a nawet sok owocowy.

Czy yerba mate odwadnia?

Yerba mate może działać moczopędnie, jednak nie powoduje odwodnienia. Dostarczamy większe ilości wody, niż je wydalamy na skutek picia tego napoju.

Źródła:

1. de Morais EC. i wsp.: Consumption of yerba mate ( Ilex paraguariensis ) improves serum lipid parameters in healthy dyslipidemic subjects and provides an additional LDL-cholesterol reduction in individuals on statin therapy. J Agric Food Chem. 2009, 57, 18, 8316-8324.
2. Kang YR. i wsp.: Anti-obesity and anti-diabetic effects of Yerba Mate (Ilex paraguariensis) in C57BL/6J mice fed a high-fat diet. Lab Anim Res. 2012, 28, 1, 23-29.
   
3. Klein GA. i wsp.: Mate tea (Ilex paraguariensis) improves glycemic and lipid profiles of type 2 diabetes and pre-diabetes individuals: a pilot study. J Am Coll Nutr. 2011, 30, 5, 320-332.
   
4. Branco CS. i wsp.: Organic and conventional yerba mate (Ilex paraguariensis A. St. Hil) improves metabolic redox status of liver and serum in wistar rats. 2013, 2, 3, 100-109.
   
5. Barroso MV. i wsp.: Mate tea reduces high fat diet-induced liver and metabolic disorders in mice. Biomed & Pharmacother. 2019, 109, 1547-1555.
   
6. Kim SY. i wsp.: Anti-obesity effects of Yerba Mate (Ilex Paraguariensis): a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. BMC Complement Atlern Med. 2015. 15, 338.
   
7. Gebara KS. i wsp.: A Randomized crossover intervention study on the effect a standardized maté extract (Ilex paraguariensis A. St.-Hil.) in men predisposed to cardiovascular risk. 2021, 13, 1, 14.
   
8. Sewram V. i wsp.: Maté consumption and the risk of squamous cell esophageal cancer in uruguay. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev., 2003, 12, 6, 508-513.
   
9. De Stefani E. i wsp.: Maté consumption and risk of cancer: a multi-site case-control study in Uruguay. Asian Pac J Cancer Prev., 2011, 12, 4, 1089-1093.