Czarnuszka siewna – zastosowanie, działanie, właściwości

29. 1. 2021 · Bartosz Kulczyński · 9 minut czytania

Czarnuszka siewna (łac. Nigella sativa) to jednoroczna roślina należąca do rodziny  jaskrowatych. Przede wszystkim znane są jej nasiona, które mają czarną barwę i charakterystyczny aromat, chętnie wykorzystywany w kuchni. Ale czarnuszka siewna poza składnikami zapachowymi pełna jest związków prozdrowotnych. Co przyprawiać czarnuszką, jakie ma ona właściwości i działanie? Odpowiadamy!

Czarnuszka – co to jest i skąd pochodzi?

Czarnuszka siewna swoją nazwę wywodzi z języka łacińskiego (nigella – czarnuszka). Nasiona tej rośliny zielnej znaleziono na przykład w grobowcu Tutenchamona, co świadczy o jej znaczeniu w starożytnym świecie. Znano ją zwłaszcza w Egipcie, ale także w Grecji i Rzymie. Wykorzystywano jej nasiona i olej przede wszystkim jako surowce o działaniu przeciwzapalnym, wspomagającym układ oddechowy, a także w chorobach reumatycznych i alergiach oraz pasożytach układu pokarmowego.

Podstawowe informacje o czarnuszce siewnej
Znana także jako: panna w zieleni, czarnucha, kmin czarny (ang. Black Cumin), kolendra rzymska (ang. Roman Coriander), czarnuszka ogrodowa
Zastosowanie i działanie:przeciwzapalne, przeciwbólowe, moczopędne, wiatropędne, żółciopędne, przeciwdrobnoustrojowe, pobudzające laktację, przeciwutleniające, immunostymulujące, prawdopodobnie przeciwnowotworowe, poprawiające funkcje kognitywne
Czarnuszka a alergia: brak przeciwwskazań
Ciąża i karmienie piersią: nie (może powodować skurcze macicy i poronienia)

Czarnuszka siewna była też stosowana jako środek pobudzający laktację oraz produkt przeciwbólowy i kojący rany skóry. Oczywiście już wtedy znano jej wyjątkowy aromat i smak, dlatego stanowiła dodatek do dań także w kuchniach starożytnych. Obecnie nadal korzystamy zwłaszcza z nasion czarnuszki jako przyprawy, ale zastosowanie znajduje także jako surowiec konserwujący, składnik naturalnych kosmetyków czy remedium na różne dolegliwości.

Sprawdź też zioła jednoskładnikowe.

Czarnuszka – właściwości lecznicze

Czarnuszka jest znana w świecie nauki zwłaszcza z działania przeciwdrobnoustrojowego. Taki wpływ mają przede wszystkim zawarte w niej związki chinonowe – w tym tymochinon. Naukowcy potwierdzają, że substancja ta może przeciwdziałać rozwojowi między innymi takich bakterii patogennych jak: S. aureus, Pseudomonas aeruginosa, S. epidermis, E. coli (źródło: Antimicrobial activity of Nigella sativa Linn. seed oil against multi-drug resistant bacteria from clinical isolates. Nat Prod Radiance, 2008).

Warto wiedzieć, że badania przeprowadzane na zwierzętach potwierdzają działanie przeciwcukrzycowe, antynowotworowe, przeciwbólowe, immunomodulujące, antyalergiczne czarnuszki, jej nasion, także Natuwit Olej z Czarnuszki Egipskiej, suplement diety. Sugeruje się nawet, że ochronne właściwości tej rośliny mogą dotyczyć wielu układów w ludzkim organizmie, w tym nerwowego, pokarmowego, wydalniczego. Jednak aby móc jednoznacznie uznać czarnuszkę jako skuteczną, należy wykonać serię badań z udziałem ludzi.

 

Czarnuszka - właściwości odżywcze i grupa związków biologicznie czynnych
Witaminy: witamina E, witamina A, witamina B1, witamina B6
Flawonoidy:glikozydy kemferolu, kwercetyny
Alkaloidyditerpenowe (nigelllamina A1-A5, B1, B2 i C), indazolowe (nigellidyna, 4-O-siarczan nigellidyny, nigellicyna)
Związki mineralne:potas, żelazo, mangan, selen, sód, fosfor, wapń, cynk, miedź
Olejki eteryczne:nigellon, tymochinon, tymohydrochinon, ditymochinon, trans-anetol, limonen, p-cymen, karwon, α-pinen, karwakrol, tymol, 4-terpineol
Sterolefitosterol, sigmasterol, cholesterol
Saponozydy triterpenowemelantyna , hederakozyd C, alfa-hederyna
Kwasy tłuszczoweoleinowy, linolowy, palmitynowy, arachidonowy, eikozadienowy
Aminokwasy niezbędnefenyloalanina, izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, treonina, tryptofan, walina
Fosfolipidyfosfatydylcholina, fosfatydyletanoloamina, fosfatydylseryna i fosfatydylinozytol

Działanie czarnuszki na wybrane bakterie i grzyby

Niejednokrotnie badacze wskazują, że skuteczność przeciwbakteryjna czarnuszki jest wyższa, niż antybiotyków lub też czarnuszka działa wspomagają podczas leczenia środkami farmakologicznymi takimi jak doksycyklina, erytromycyna czy kotrimoksazol. Wykazano również, że roślina przeciwdziała powszechnie spotykanej bakterii H. pylori (będącej istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju wrzodów i raka żołądka!) czy też grzybów Candida albicans. Warto dodać, że nasiona czarnuszki mogą stanowić źródło wielu związków wspierających leczenie grzybic skórnych, np. grzybicy stóp.

Czarnuszka - właściwości i zastosowanie

Badania potwierdzają, że czarnuszka hamuje wytwarzanie przez pleśnie szkodliwych, rakotwórczych aflatoksyn oraz rozwój mikroorganizmów szczepu Listeria monocytogenes, odpowiedzialnych za zatrucia pokarmowe. Również za sprawą tymochinonu olej z czarnuszki, np. MyVita, Olej z czarnuszki nierafinowany, suplement diety wykazuje silną aktywność przeciwko bakteriom: Streptococcus mitis, Streptococcus mutans, Streptococcus constellatus i Gemella haemolysans, a także Enterococcus faecalis oraz Enterococcus faecium.

 

Czarnuszka – zastosowanie lecznicze na choroby pasożytnicze

Właściwości czarnuszki pozwalają na jej zastosowanie w leczeniu chorób pasożytniczych. Na przykład wykazano, że olej z czarnuszki może skutecznie ochraniać komórki wątroby w przebiegu choroby zwanej schistomatozą, wywieranej przez pasożyty (przywry) z rodzaju Schistosoma. Wykorzystanie czarnuszki w formie ekstraktu etanolowego (alkoholowego) z kolei może redukować liczebność jaj tasiemca w kale, co potwierdziły badania z udziałem zakażonych tasiemcem dzieci. Wiele ziołowych syropów na pasożyty jelitowe zawiera w swoim składzie czarnuszkę.

     

    Właściwości tymochinonu znajdującego się w czarnuszce

    Bardzo ważna jest aktywność przeciwutleniająca czarnuszki. W badaniach stwierdzono, że podawanie związku uzyskanego z tej rośliny, czyli tymochinonu, powodowało zmniejszenie poziomu czynników prozapalnych takich jak interleukiny, czynnik martwicy nowotworu przy jednoczesnym zwiększeniu ilości interleukiny-10 (związku przeciwzapalnego). Właściwość przeciwutleniającą wykazują wszystkie części rośliny – nasiona, kwiat i łodyga.  

    Czarnuszka (nasiona) – na co pomaga?

    Dodatkowo tymochinon z czarnuszki zmniejsza stres oksydacyjny w przypadku zatrucia metalami ciężkimi, może działać przeciwmiażdżycowo, ochronnie na komórki mózgu i wątroby.

    Czarnuszka na włosy? Właściwości kosmetyczne czarnuszki siewnej

    Działanie ochronne czarnuszki – zwłaszcza oleju z jej nasion – jest często wykorzystywane w produkcji kosmetyków, przede wszystkim naturalnych, bazujących na surowcach roślinnych. Można ją jednak spotkać w składzie kosmetyków komercyjnych  i dermokosmetyków. Jako składnik aktywny na skórę działa regeneracyjne, regulująco, ochronnie, łagodząco i antybakteryjnie. Wypróbuj np. Vianek, nawilżająco-wygładzający peeling do ciała.

    Czarnuszka jest też dość powszechnie stosowana w pielęgnacji włosów. Znajdziesz ją m.in. w odżywce do włosów Vis Plantis Herbal Vital Care do włosów cienkich i pozbawionych objętości. Najczęściej wykorzystuje się ją jako jeden z produktów podczas „olejowania”, czyli domowego zabiegu regenerującego. Olejek z czarnuszki może też wpływać hamująco na wypadanie włosów i pomagać w zwalczaniu łupieżu.

    Czarnuszka dawkowanie

    Warto pamiętać, że czarnuszka (nasiona czy też olej) w kontekście kosmetycznym może być stosowana zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Obie formy podania będą miały korzystne odzwierciedlenie na naszej skórze dzięki zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w tym produkcie. Kremy, zawierające ją w składzie, pomagają m.in. na atopowe zapalenie skóry, jak np. Nigellum, krem z czarnuszką.

    Czarnuszka (przyprawa) – zastosowanie w kuchni

    Czarnuszka w formie nasion to aromatyczny dodatek do mięs, sałatek, a także wszelakich past kanapkowych. Z kolei olej – warto podkreślić, że trzeba go stosować jedynie na zimno – sprawdzi się w sałatkach, pastach i lekkich daniach, które nie wymagają podgrzewania. Nasiona czarnuszki można także wykorzystać w domowych wypiekach pieczywa i bułeczek (jako posypkę), zaś w połączeniu z miodem mogą stworzyć smakowitą marynatę. Można stosować w całości lub po zmieleniu.

    Czarnuszka w kuchni

    Czarnuszka a alergia

    Czarnuszka na alergie może być jednym z naturalnych remediów. Badania wskazały, że jej dodawanie do diety bądź stosowanie w formie ekstraktów może niwelować odczyny alergiczne w organizmie. Jednak nie należy jej traktować jako typowego „leku” na alergię. W aptekach są dostępne suplementy diety z czarnuszką na alergię.

    Czarnuszka a ciąża

    Czarnuszka w ciąży niestety nie jest zalecana – niezależnie od jej formy. To dlatego, że zawarte w niej związki mogą prowadzić do skurczów macicy i poronienia. Nie powinno się w tym okresie stosować czarnuszki, a każdorazową chęć lub potrzebę jej wykorzystania należy omówić z lekarzem prowadzącym.

    Czarnuszka siewna - przeciwwskazania

    Poza ciążą i okresem karmienia nie istnieją oficjalne przeciwwskazania do stosowania nasion lub oleju z czarnuszki.

    czarnuszka - zioło o właściwościach leczniczych

    Czarnuszka – skutki uboczne

    Działanie niepożądane związane ze  stosowaniem nasion lub oleju z czarnuszki (dostępny także w kapsułkach: MyVita, Olej z czarnuszki nierafinowany) są nieliczne i rzadko spotykane, oczywiście zakładając, że spożywamy ją w rozsądnych ilościach. U osób wrażliwych może wywołać wysypkę alergiczną, swędzenie i podrażnienie. Jednak z reguły to produkt bezpieczny i niewywołujący u większości osób niechcianych dolegliwości.

    Czarnuszka (ziarna) – ile dziennie?

    Nie określono dotychczas oficjalnego limitu dotyczącego spożywania nasion z czarnuszki w ciągu dnia. Jednak warto poprzestać na maksymalnie 1-2 łyżeczkach.

    Co przyprawiać czarnuszką?

    Czarnuszka doskonale sprawdzi się jako przyprawa do mięs, sałatek i domowych wypieków (pieczywo i bułki). Jest nieoceniona jako dodatek do wszelakich past warzywnych, mięsnych, kanapkowych.

     

    Źródła:

    1. Borusiewicz M. i wsp.: Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych. Post Fitoter., 2015; (16)4: 223-236.
    2. Mańkowska D. i wsp.: Nigella sativa L. – związki czynne, aktywność biologiczna. Herba Polonica, 2009; (55)1: 109-125.
    3. Kaźmierczak A. i wsp.: Zdrowie z natury – czarnuszka siewna w produktach kosmetycznych i leczniczych”. Post N Med., 2018; 31(1A): 61-64.
    4. Shabana A. i wsp.: Cardiovascular benefits of black cumin (Nigella sativa). Cardiovasc Toxicol., 2013, 13(1): 9-21.
    5. Randhawa MA. i wsp.: Anticancer activity of Nigella sativa (black seed) - a review. Am J Chin Med., 2011, 39(6): 1075-1091.
    6. Yimer EM. i wsp.: Nigella sativa L. (Black Cumin): a promising natural remedy for wide range of illnesses. Evid Based Complement Alternat Med., 2019.
    7. Salman MT. i wsp.: Antimicrobial activity of Nigella sativa Linn. seed oil against multi-drug resistant bacteria from clinical isolates. Nat Prod Radiance, 2008, 7, 1, 10-14.

      Więcej artykułów na ten temat

      O autorze
      Bartosz Kulczyński
      Bartosz Kulczyński
      Z wykształcenia jestem dietetykiem. Aktualnie pracuję jako wykładowca na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu oraz prowadzę własną praktykę dietetyczną w ramach Fundacji Dietoterapii i Promocji Zdrowia „Kierunek Zdrowie”. Jestem autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym, których tematyka dotyczy głównie wpływu składników diety na zdrowie człowieka. Specjalizuję się w żywieniu osób zmagających się z chorobami sercowo-naczyniowymi.
      Przeczytaj więcej od tego autora
      O autorze
      Bartosz Kulczyński
      Bartosz Kulczyński
      Z wykształcenia jestem dietetykiem. Aktualnie pracuję jako wykładowca na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu oraz prowadzę własną praktykę dietetyczną w ramach Fundacji Dietoterapii i Promocji Zdrowia „Kierunek Zdrowie”. Jestem autorem kilkudziesięciu...
      Przeczytaj więcej od tego autora