Brak apetytu u dorosłych — co robić, gdy senior nie chce jeść?

Z doświadczenia wiem, że jest wiele sytuacji doprowadzających do łez opiekuna coraz mniej sprawnych rodziców czy dziadków. Jedna z nich to brak apetytu u dorosłych, którzy w czasie posiłków zaczynają przypominać dzieci. Zamiast jeść, patrzą w talerz. Marudzą, plują albo nie otwierają ust (jeśli musisz ich karmić, bo już nie jedzą samodzielnie). Jak sobie poradzić z niechęcią do jedzenia u seniora?

Przyczyny braku apetytu u osób starszych

Brak apetytu u seniora jest niebezpieczny. Powstrzymywanie się od jedzenia może prowadzić do niedożywienia u osób starszych, co bardzo źle wpływa na jakość życia — pogarsza się samopoczucie, trudniej im o siebie zadbać i funkcjonować wśród ludzi.

Wyróżniamy dwa rodzaje przyczyn braku apetytu u dorosłych — kliniczne oraz psychospołeczne.

Według dr Joanny Szczuki odmawianie spożywania posiłków czy napojów (oraz leków) może być oznaką niewyrażonych wprost myśli samobójczych. 

Specjaliści radzą, aby brak apetytu i niedożywienie u seniorów traktować jako stan patologiczny, który wymaga szczególnej uwagi opiekuna. Niektóre przyczyny niechęci do jedzenia same w sobie są chorobą zagrażającą życiu i wymagają konsultacji z lekarzem (mam tu na myśli depresję). Poza tym brak łaknienia u seniorów prowadzi do anoreksji wieku podeszłego (ang. anorexia of aging). Dotyka ona aż 20-25% Europejczyków po 65 roku życia.

Warto też zwrócić uwagę na niedożywienie jakościowe (niedobór pewnych składników odżywczych, np. żelaza, magnezu czy witaminy D). Nie zawsze widać je na pierwszy rzut oka — nawet osobie z nadwagą może brakować ważnych mikroelementów. Dlaczego? Ponieważ przyczyną niedożywienia jakościowego jest głównie niewłaściwie zbilansowana dieta albo spożywanie posiłków słabej jakości. Np. wdowiec w starszym wieku, który nagle został zupełnie sam, może po prostu nie wiedzieć, jak przygotować sobie pełnowartościowy posiłek.

Leczenie braku apetytu u seniorów

Długotrwały brak apetytu u seniora warto skonsultować z lekarzem. Jeśli przypuszczasz, że przyczyna tkwi w farmakoterapii, w pierwszej kolejności zwróć się do lekarza prowadzącego. Być może uda się tak zmodyfikować zestaw przyjmowanych leków, aby ograniczyć ten skutek uboczny. Jeżeli podejrzewasz u swojego podopiecznego depresję lub stany lękowe, koniecznie udaj się z osobą starszą do psychiatry. A gdy nie wiesz, w czym tkwi problem, lekarz rodzinny powinien zlecić seniorowi badania diagnostyczne lub skierować go do odpowiedniej poradni.

Czasami specjalista może zdecydować, że osoba starsza potrzebuje leków stymulujących apetyt i przyrost masy ciała, stosowanych np. przez pacjentów onkologicznych. Zazwyczaj są to środki dostępne tylko na receptę z grupy progestagenów, kortykosteroidów lub kannabinoidów. Lekarz może również zalecić podawanie tzw. „nutridrinków” (ONS, ang. oral nutritional supplements) należących do preparatów żywienia medycznego, które w niewielkiej objętości zapewniają dużą porcję energii i komplet składników odżywczych.

Jeśli brak apetytu wynika z niedoborów witamin i minerałów (zwłaszcza witamin z grupy B, żelaza i cynku), warto rozważyć ich suplementację. A w przypadku długotrwałej antybiotykoterapii, również zmniejszającej łaknienie, należy odbudować mikroflorę jelitową u seniora przez dobór właściwych preparatów probiotycznych.

Brak apetytu u osób starszych — leczenie z wykorzystaniem suplementów diety zwiększających łaknienie

Opcją wartą rozważenia jest także zastosowanie suplementów diety dla osób starszych pobudzających łaknienie (należy do nich m.in. Apetizer Senior). To preparaty, które nie tylko zwiększają apetyt seniora, ale również wspomagają trawienie oraz uzupełniają braki mikroelementów.

W składzie tego typu produktów można znaleźć:

• wyciągi z ziół i owoców ( z mięty, kopru, anyżu, cykorii, arcydzięgla, orzecha włoskiego, grejpfruta, gorzkiej pomarańczy),
• witaminy (całą gamę witamin z grupy B, witaminę PP oraz C).

Warto pamiętać, że suplementy nie zastąpią zbilansowanej diety. Mogą jednak pomóc w walce z niechęcią do jedzenia oraz dodatkowo wzmocnią organizm seniora oraz jego sprawność fizyczną i intelektualną.

Domowe sposoby na brak apetytu u dorosłych

Oprócz stosowania leków i suplementów warto pobudzać apetyt starszej osoby domowymi sposobami. Posiłki podawaj często (5-6 razy dziennie), w małych porcjach oraz w postaci dostosowanej do możliwości i upodobań seniora. Jeśli ma problemy z przełykaniem lub gryzieniem, zastosuj dietę papkowatą lub płynną (zupy-krem, warzywne puree, zmiksowane owoce, soki bez dodatku cukru itp.). W czasie przygotowywania dań dla seniora, zgodnych z piramidą żywienia dla osób starszych,  nie zapominaj o aromatycznych przyprawach, które pobudzają apetyt i poprawiają smak (bazylia, kolendra, koperek, pietruszka, lubczyk). Zadbaj też o estetykę potraw i urozmaicaj formy podania.

Pamiętaj też, że trudności związane ze spożywaniem posiłków czasami są naprawdę nieoczywiste — to, co interpretujesz jako brak apetytu u seniora, może mieć zupełnie inną przyczynę. Dla osoby starszej, szczególnie z demencją, jedzenie może być… niewidoczne (chociażby biały ryż na białym talerzu). Dr Joanna Szczuka, współautorka książki  „Opiekun szyty na miarę. Poradnik dla opiekunów osób z chorobą otępienną”, radzi zainwestować w zastawę w kontrastowym kolorze, np. czerwonym.

A może niechęć do jedzenia wynika z tego, że senior nie pamięta, jak użyć sztućców? Spróbuj włożyć łyżkę w jego dłoń, a potem podnieść mu ją do ust. Pokrój kotlet na małe kawałki. Jedzcie razem — często osoby starsze chętniej spożywają posiłki, gdy mogą kogoś naśladować.

Sprawdź też, jak powinna wyglądać dieta po 80. roku życia.

Brak apetytu — oznaka, że zbliża się koniec

Chociaż to bardzo przykre, brak apetytu jest naturalnym elementem procesu umierania. Specjaliści nie zalecają zmuszania do spożywania posiłków, ponieważ głód nie boli, a wciskanie jedzenia na siłę — tak. Chory może być zbyt zmęczony, aby przeżuwać i połykać. Zdarza się też, że niektórzy odmawiają jedzenia jako wyraz ich akceptacji nadchodzącej śmierci.

Istnieją sposoby na brak apetytu u seniora!

Jako opiekun na pewno stajesz na wysokości zadania, żeby zatroszczyć się o wszystkie potrzeby seniora. Pamiętaj, że chociaż brak apetytu u dorosłych to spory problem, istnieje również jego rozwiązanie. Poproś o pomoc lekarza, zastosuj suplementy i preparaty pobudzające apetyt, zadbaj o smak i formę posiłków. Po jakimś czasie z satysfakcją zobaczysz, jak senior chętnie zjada posiłek.

Źródła:

1. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/niedozywienie/110969,niedozywienie-u-osob-starszych. [dostęp online: 7.02.2021].
2. https://www.mp.pl/pacjent/aktualnosci/197977,niedozywienie-seniorow-czeste-i-niebezpieczne. [dostęp online: 7.02.2021].
3. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/255980,przemoc-wobec-seniorow-najczesciej-ze-strony-opiekuna. [dostęp online: 7.02.2021].
4. Wójcicka M., Szczuka J.: Opiekun szyty na miarę. Poradnik dla opiekunów osób z chorobami otępiennymi, str.117, 180. Warszawa, 2019. Dostępny online: https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Opiekun%20szyty%20na%20miare%20poradnik.pdf. [dostęp online: 7.02.2021].
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/Anoreksja_wieku_podesz%C5%82ego. [dostęp online: 7.02.2021].