Czarna porzeczka – właściwości lecznicze i zastosowanie

Czarna porzeczka (Ribes nigrum) to prawdopodobnie jeden z najbardziej niedocenianych krajowych owoców. Co prawda jest chętnie wykorzystywana na przetwory czy jako barwnik do wina, ale w szczególności cenne właściwości mają świeże owoce i suplementy diety oparte na jej bazie. Jak stosować czarną porzeczkę? Czy porzeczka ma jakieś przeciwwskazania?

Porzeczka czarna – krótka charakterystyka i pochodzenie

Porzeczka czarna należy do rodziny agrestowatych. To krzew, który w warunkach naturalnych może osiągać do 2 m wysokości (w uprawie przycina się ją niżej). Pędy pokrywają  dłoniaste, 3-5 klapowe liście. Kwiaty są drobne, zielonkawe, niepozorne, zebrane w grona. Krzew kwitnie w kwietniu lub maju. Owocuje latem (najczęściej w lipcu). Tworzy kuliste jagody o czarnym zabarwieniu skórki, które są kwaskowe. Cała roślina wydziela intensywny, specyficzny zapach, dlatego dawniej nazywano ją potocznie „bździuchem”. Gatunek pochodzi z obszarów Europy i Azji o klimacie umiarkowanym. W Polsce jest uprawiana na dużą skalę, ale występuje również naturalnie.

Sprawdź również właściwości róży w kosmetyce.

Porzeczka czarna dawniej i dziś

Pierwsze pisemne wzmianki o jej uprawie pochodzą z XVII w., jednak owoce w tym okresie nie cieszyły się dużą popularnością. W XVIII w. ksiądz Kluk zachwalał czarne porzeczki: „iagodki… czarne na długim prętku porządkiem wiszące, które lubo kwaśne przecież i surowe dobre, i ieszcze lepsze smażone i robi się z nich wino tym sposobem, iak z winnych iagod, niewiele pospolitemu ustępuiące”.

W połowie XIX w. Gerald-Wyżycki pisał:

„Powidła smażone z cukrem lub miodem, smak mają przyjemny i nader pomocne są w zapaleniu gardła, czyli ślinogorzu”. Jednocześnie dodał, że „obficie zażywane są od pospólstwa”.

Obecnie porzeczka należy do najpopularniejszych krzewów jagodowych. Ceni się ją w przetwórstwie, ale jest wciąż niedoceniana jako roślina lecznicza. 

Czarna porzeczka – właściwości lecznicze

W medycynie ludowej czarną porzeczkę wykorzystywano m.in. podczas leczenia anginy, infekcji górnych dróg oddechowych, artretyzmu i reumatyzmu. Współczesne badania udowodniły jednak, że dzięki bogatemu składowi potencjalne korzyści dla zdrowia wynikające ze spożywania owoców czarnej porzeczki są znacznie szersze.

Sprawdź, jak leczyć reumatyzm.

Czarna porzeczka a ciśnienie

Sok z czarnej porzeczki zawiera m.in. dużo potasu, dlatego obniża ciśnienie tętnicze krwi, wspomagając kurację lekami na nadciśnienie. Ma także inne pozytywne działanie na układ krwionośny. Wzmacnia serce, uszczelnia naczynia krwionośne i zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału. Oprócz tego utrudnia odkładanie się płytek krwi w krwiobiegu.

Czarna porzeczka na przeziębienie

Ze względu na wysoką zawartość witaminy C, a także innych substancji aktywnie czynnych czarna porzeczka pomaga na przeziębienie i różnorodne infekcje. Działa profilaktycznie, poprawia odporność, a ponadto może skrócić czas trwania choroby i osłabić jej objawy. Hamuje rozwój bakterii (m.in. Helicobacter pylori), wirusów i grzybów. Warto ją stosować w czasie grypy.

Czarna porzeczka na zaparcia

Czarna porzeczka jest zalecana do spożywania osobom, które borykają się z kłopotliwymi zaparciami. W szczególności poleca się stosować sok z owoców. Zwiększenie płynów pomoże przeciwdziałać tej dolegliwości, a zawarty w czarnej porzeczce błonnik pozytywnie wpływa na pracę układu pokarmowego.

Inne pozytywne właściwości lecznicze czarnej porzeczki

• Ogranicza ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych (zwalcza wolne rodniki).
• Korzystnie wpływa na glikemię poposiłkową.
• Zapobiega anemii (m.in. ze względu na wysoką zawartość żelaza).
• Chroni oczy, m.in. przed jaskrą i poprawia widzenie nocą (wysoka zawartość antocyjanów). Działanie jest podobne jak w przypadku spożywania borówki amerykańskiej.
• Zwalcza infekcje układu moczowego i dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
• Napary z liści przyśpieszają gojenie się ran, pomagają także pozbyć się pieczenia wywołanego ukąszeniami owadów. Stosowane wewnętrznie (picie) mają właściwości moczopędne i napotne. Sprawdź również, jakie są zioła moczopędne.
• Płukanka z naparu (owoce lub liście czarnej porzeczki) pomaga na gardło. Zastosowanie jest więc podobne jak szałwii lekarskiej.
• Poleca się ją w diecie odchudzającej.
• Pomaga na atopowe zapalenie skóry.

Czarna porzeczka w kuchni

Czarna porzeczka jest spożywana jako owoc deserowy, chociaż pod tym względem cieszy się mniejszą popularnością od owoców słodszych. Stanowi dobrym dodatek do naleśników, gofrów, różnorodnych deserów i ciast. Największe zastosowanie ma w domowej produkcji przetworów – soków, win, nalewek, dżemów i musów. Wykorzystuje się ją również jako naturalny barwnik, np. do wzmocnienia barwy czerwonego wina. Czarną porzeczkę można stosować na świeżo, mrozić, gotować i smażyć. Oczywiście pod wpływem temperatury traci część właściwości, ale nadal pozostaje wartościowym naturalnym produktem.

Porzeczka czarna – właściwości kosmetyczne

Owoce i liście czarnej porzeczki mają zastosowanie w kosmetyce. Można je dodawać do kremów do twarzy lub maseczek.

• Owoce pozytywnie wpływają na kondycję skóry, nawilżając ją i zapobiegając przedwczesnemu starzeniu. Łagodzą podrażnienia, mają działanie oczyszczające. Rozjaśniają skórę. Pomagają w walce z trądzikiem. Uszczelniają naczynia krwionośne, co może pomóc na popękane „naczynka”. Nadają się do pielęgnacji skóry tłustej, trądzikowej i wrażliwej.
• Liście czarnej porzeczki opóźniają procesy starzenia, ujędrniają i odświeżają skórę. Podobnie jak owoce działają oczyszczająco i pomagają na trądzik. Mają właściwości ściągające i przeciwzapalne. Regulują wydzielanie sebum, dlatego zaleca się je na skórę głowy przy występowaniu łojotoku.

Jak stosować czarną porzeczkę?

Z dobrodziejstw porzeczki warto korzystać codziennie, stawiając na różnorodne formy. Zaleca się spożywać owoce, a także przetwory. Dla zdrowia szczególnie cenne są napary z owoców (jak herbatka) oraz z liści. Zaleca się pić 1-2 szklanki dziennie (może być „na raty”, po 1/3-1/2). Przetwory i naturalne leki można sporządzić samemu lub kupić. To drugie rozwiązanie jest wygodniejsze. Na rynku znajdziemy m.in. soki, pastylki do ssania, suplementy w proszku, saszetki czy tabletki. W ich przypadku dawkowanie wskazuje producent na opakowaniu.  Z kolei z kosmetyków opartych na bazie porzeczki czarnej można dostać m.in. peelingi, toniki oczyszczające, mydła i maseczki.

Porzeczka czarna – przeciwwskazania

Przeciwwskazaniami do spożywania owoców porzeczki, jej przetworów czy suplementów diety mogą być takie uwarunkowania i choroby jak:

• nadkwasota żołądka,
• zakrzepowe zapalenie żył,
• zapalenie wątroby.

Nie można również wykluczyć wystąpienia reakcji alergicznych.

Czarna porzeczka w ciąży

Jest zalecana, w szczególności dotyczy to picia soku. Oczywiście na wszelki wypadek spożywanie czarnej porzeczki w ciąży lepiej skonsultować z lekarzem.

Czarna porzeczka a karmienie piersią

Nie ma przeciwwskazań do jej stosowania. Dodatkowo czarna porzeczka dla niemowlaka to prawdziwa bomba witaminowa. W przypadku obaw dotyczących jej spożywania należy zasięgnąć porady lekarskiej.

Czy czarna porzeczka podnosi ciśnienie?

Nie, czarna porzeczka nie ma takich właściwości. Wręcz przeciwnie – obniża ciśnienie i ogólnie usprawnia pracę układu krwionośnego.

Jakie witaminy ma czarna porzeczka?

Czarna porzeczka to bomba witaminowa, chociaż w tym wypadku najczęściej mówi się o jednym związku – witaminie C.  Jej zawartość w 100 g owocu wynosi aż 180 mg. To co prawda dużo mniej niż w owocach dzikiej róży, ale około czterokrotnie więcej niż w przecenianych cytrusach. Ponadto czarna porzeczka zawiera witaminę A oraz witaminy z grupy B.

Kiedy dojrzewa czarna porzeczka?

Owoce czarnej porzeczki dojrzewają latem, najczęściej w lipcu. Zbiera się je po dojrzeniu.

Ile kalorii ma czarna porzeczka?

100 g owoców porzeczki czarnej zawiera zaledwie 35 kcal. Jednocześnie owoce powodują uczucie sytości. To sprawia, że są polecane osobom na diecie odchudzającej.

Czarna porzeczka – podsumowanie

Czarna porzeczka nie zawsze jest lubiana ze względu na specyficzny zapach i kwaskowy smak. Nie każdy ceni ją jako owoc deserowy. Natomiast warto korzystać z dużo przyjemniejszych i słodszych przetworów, a także suplementów diety (często neutralnych pod tym względem). W końcu to samo zdrowie. 

Źródła:

1. E. Senderski; Prawie wszystko o ziołach; Podkowa Leśna 2007; Wydawca M. E. Senderski.
2. Pachołek B.; Małecka M.; Pestki czarnej porzeczki jako źródło naturalnych przeciwutleniaczy; Rośliny oleiste; 2000; Tom XXI; Str.: 675-682.
3. Jessa J.; Kozyasz K. K.; Czarna porzeczka i olej z jej nasion – fitoterapeutyczne panaceum?; Problemy Higieny i Epidemiologii, 2016, 97(1): 14-23.