Kaszel u starszej osoby – jakie są przyczyny i jak go wyleczyć?

Kaszel jest jedną z najczęstszych dolegliwości, z którymi seniorzy zgłaszają się do lekarza. Jego uporczywy charakter stanowi przyczynę problemów z zasypianiem i codziennym funkcjonowaniem. Przewlekły kaszel może wskazywać na schorzenia wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej i diagnostyki. Dowiedz się, jakie są najczęstsze przyczyny kaszlu u starszej osoby i w jaki sposób go leczyć.

Kaszel u starszej osoby przyczyny

Kaszel to przede wszystkim odruch obronny, którego celem jest ewakuacja i oczyszczenie układu oddechowego z nadmiaru wydzieliny, ciał obcych lub czynników drażniących. Biorąc pod uwagę czas trwania objawu, można go podzielić na:

• Kaszel ostry trwający do 3 tygodni,
• Kaszel podostry trwający 3-8 tygodni,
• Kaszel przewlekły trwający powyżej 8 tygodni.

Ze względu na charakter objaw można sklasyfikować następująco:

• Kaszel suchy (nieproduktywny) występuje bez odkrztuszania plwociny,
• Kaszel mokry (produktywny) przebiega z odkrztuszaniem wydzieliny.

Najczęstszą przyczynę występowania kaszlu u starszej osoby stanowią wirusowe zakażenia górnych dróg oddechowych.Przeziębienie u seniora manifestuje się typowymi objawami, takimi jak: ból gardła, gorączka oraz kaszel bez odkrztuszania wydzieliny. Po zastosowaniu leczenia wszystkie symptomy mijają po ok. 2 tygodniach. Szczególną uwagę powinien zwrócić kaszel przewlekły, trwający ponad 8 tygodni. Objaw jest wskazaniem do podjęcia szerszej diagnostyki. Przyczynę przewlekłego kaszlu stanowi szeroka grupa chorób, wśród których do najczęściej diagnozowanych należą:

• Zapalenie płuc na rozwój schorzenia szczególnie narażone są osoby unieruchomione w łóżku. Zapalenie płuc u osób starszych cechuje się kilkukrotnie większą śmiertelnością ze względu na szereg chorób towarzyszących i czynników ryzyka związanych z wiekiem. W przebiegu choroby obserwuje się następujące objawy: ostry mokry kaszel, zmiany osłuchowe płuc (furczenie, rzężenie), duszności, przyśpieszony oddech oraz gorączkę,
• Zapalenie oskrzeli głównym objawem choroby jest mokry kaszel, któremu towarzyszy odkrztuszanie śluzowej (białawej wydzieliny) lub ropnej (żółtej, rzadziej zielonkawej). W zależności od czasu trwania choroby zapalenie oskrzeli dzielimy na ostre, podostre lub przewlekłe,
• Spływanie wydzieliny po tylnej stronie gardła schorzenie jest najczęściej skutkiem przewlekłego zapalenia zatok przynosowych o charakterze alergicznym,
• Astma przewlekła choroba układu oddechowego objawiająca się kaszlem suchym. Do dolegliwości często dołączają duszności, świsty oddechowe oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej. Wyróżnia się kilka typów astmy: alergiczną, niealergiczną, wysiłkową lub oskrzelową,
• Refluks żołądkowo-przełykowy to cofanie się kwaśnej treści z żołądka do przełyku i dolnej części gardła. Odruch ten działa drażniąco i często wywołuje suchy kaszel, który jest szczególnie uporczywy w nocy. Dodatkowymi objawami są zgaga, chrypka i kwaśny smak w ustach,
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc częstość występowania POChP u osób po 65. roku życia szacuje się na ok. 50%. W przebiegu schorzenia chory zmaga się z uporczywym, męczącym kaszlem o różnym charakterze czasem mokrym, a niekiedy suchym.

Lista potencjalnych przyczyn przewlekłego kaszlu u starszej osoby jest bardzo długa. Wśród nieco rzadszych wymienia się stosowanie niektórych leków szczególnie w terapii nadciśnienia tętniczego. W wyniku działania środków dochodzi do zahamowania rozkładu bradykininy, która może przyczyniać się do powstania objawu. Długotrwale utrzymujący się kaszel może być również jednym z objawów zwiastujących nowotwór płuc. Kiedy kaszel trwa długo, a dotychczas wykonywane badania nie przyniosły odpowiedzi, objaw może mieć też podłoże psychogenne. Nasilony kaszel u starszej osoby często prowadzi do wymiotów, nietrzymania moczu, bólów mięśniowych, przewlekłego zmęczenia czy zaburzeń depresyjnych.

Jak wyleczyć kaszel u starszej osoby?

Kaszel u starszej osoby może mieć charakter krótkotrwały, dlatego nie zawsze wymaga leczenia farmakologicznego. 

• W przypadku infekcji i obecności dodatkowych objawów, takich jak gorączka u osoby starszej, należy wdrożyć leki przeciwgorączkowe. Najczęściej stosuje się paracetamol lub środki należące do grupy NLPZ. 
• Infekcje, którym towarzyszy podwyższenie temperatury ciała, mogą mieć znacznie poważniejszy przebieg u seniorów ze względu na szereg czynników związanych z wiekiem, dlatego w czasie infekcji należy bacznie obserwować ich stan. 
• Złagodzić uporczywy objaw pomoże syrop na kaszel. Zawarte w nim substancje czynne o działaniu wykrztuśnym działają uśmierzająco. Na rynku dostępne są zarówno syropy na kaszel mokry, jak i suchy. Wybór właściwego preparatu należy potwierdzić diagnozą i rozpoznanie rodzaju posiadanego kaszlu.

Wskazaniem do jak najszybszej konsultacji lekarskiej jest obecność innych nieprzyjemnych objawów, które współwystępują z kaszlem. Są to:

1. Nietypowa wydzielina towarzysząca rodzaj i kolor plwociny mogą być dla lekarza wartościową wskazówką. Ropna wydzielina zazwyczaj świadczy o rozwijającym się zakażeniu bakteryjnym i może pojawić się w przebiegu zapalenia zatok przynosowych, zapaleniu oskrzeli lub płuc. Wydzielina o gęstym, lepkim i śluzowatym charakterze występuje w przewlekłym zapaleniu oskrzeli, natomiast przeźroczysta może towarzyszyć kaszlowi w astmie.
2. Dodatkowe objawy sygnałem, który powinien nas zaniepokoić jest obecność krwi w plwocinie. Utrzymująca się przez dłuższy czas chrypka również wymaga pogłębionej diagnostyki, gdyż może być objawem guza w obrębie krtani lub płuc. Kolejnym objawem jest duszność i utrudnione oddychanie.

Badania diagnostyczne w przewlekłym kaszlu u seniorów obejmują:

• Dokładny wywiad podmiotowy z uwzględnieniem przyjmowanych leków oraz przewlekłych schorzeń towarzyszących,
• Badania obrazowe RTG klatki piersiowej, badanie spirometryczne, badanie plwociny indukowanej, bronchoskopię,
• Diagnostykę alergologiczną w przypadku podejrzenia etiologii alergicznej,
• Diagnostykę w kierunku refluksu żołądkowo-przełykowego,
• Konsultację z innymi specjalistami np. otolaryngologiem, pulmonologiem itp.

Domowe sposoby na kaszel u starszej osoby

Przy kaszlu u seniorów można wspomóc się domowymi sposobami. 

• Jedną z polecanych metod jest zastosowanie inhalacji. Inhalacje na mokry lub suchy kaszel stanowią alternatywę dla różnego rodzaju syropów i tabletek, a także wspierają ich działanie. Przeprowadza się je z wykorzystaniem gotowych preparatów farmaceutycznych, jak i naturalnych środków. Doskonale sprawdzi się rumianek, a także olejki eteryczne. 
• Istnieją również metody niewymagające specjalistycznego sprzętu, które senior może bez przeszkód wykonać w domowych warunkach. Powszechnie cenioną jest tzw. parówka. Do jej wykonania potrzeba jedynie miski z gorącą wodą, ręcznika oraz odpowiednich ziół. Wystarczy pochylić się nad naczyniem i jednocześnie okryć miskę oraz głowę ręcznikiem. 
• Równie istotne jest zadbanie o to, aby pomieszczenie, w którym na co dzień przebywa osoba starsza, miało odpowiednią temperaturę i wilgotność. Optymalne warunki pozwalają pozbyć się patogenów i czynników drażniących układ oddechowy.
• Jeśli winowajcą jest kaszel alergiczny, należy częściej ścierać kurze oraz wymieniać pościel na świeżą, ponieważ to właśnie tam dochodzi do największej kumulacji roztoczy.

Osoby starsze powinny szczególnie dbać o swoje zdrowie, ponieważ nawet okresowy spadek odporności u seniorów może w krótkotrwałym czasie skutkować rozwojem infekcji. 

• Dobrym sposobem na regulację działania układu immunologicznego jest wprowadzenie do codziennego jadłospisu zdrowych produktów bogatych w witaminy A, C, D, B12, B6, kwas foliowy oraz kwasy omega. Gdzie je znajdziemy? Największa ilość dobroczynnych składników zawarta jest w owocach, warzywach, tłustych rybach morskich, orzechach i zdrowych tłuszczach roślinnych. 
• Dla zdrowia i odporności warto podejmować aktywność fizyczną. Już godzina dziennie umiarkowanego wysiłku fizycznego potrafi aż o 30% zmniejszyć ryzyko infekcji. Ćwiczenia i formy ruchu muszą być dostosowane do kondycji danej osoby. Nie trzeba wcale uprawiać męczącej gimnastyki regularny spacer na świeżym powietrzu z pewnością da pozytywne skutki.

Podsumowanie

Przyczyn kaszlu u starszej osoby może być bardzo dużo i nie zawsze udaje się ustalić tę główną. Podstawą jego zwalczania jest leczenie przyczynowe lub objawowe. Osoby starsze, szczególnie te chorujące przewlekle, powinny udać się do lekarza nawet przy niewielkich objawach kaszlowych, ponieważ są znacznie bardziej narażeni na powikłania związane z zakażeniami, a także ciężej przechodzą z pozoru łagodne infekcje.

Źródła:

1. H. Batura-Gabryel, Kaszel trudny problem kliniczny, Nowa Medycyna, 2012
2. M. Wiercińska, Kaszel: kaszel mokry i suchy, sposoby na kaszel, kiedy zgłosić się do lekarza? Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022 https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70135,kaszel [dostęp: 13.01.2023]
3. A. Dąbrowska, R. Rowiński, Wpływ prozdrowotnej aktywności ruchowej na sprawność funkcjonalną i polepszanie jakości życia seniorów wybrane aspekty, Gerontologia Polska 2009