Rumień zakaźny – przyczyny, objawy i leczenie. Jak wygląda „piąta choroba”?

„Piąta choroba”, czyli rumień zakaźny, jest chorobą wirusową, na którą najczęściej chorują dzieci. Rumieniowi towarzyszy specyficzna wysypka, która znika bez śladu po kilku tygodniach. Choć objawów rumienia nie leczy się, bo zazwyczaj znika sam, niektórzy nastolatkowie i dorośli powinni na niego uważać. Kiedy chory zaraża i w jaki sposób można złapać rumień zakaźny?

Co to jest rumień zakaźny? Przyczyny i zakaźność

Rumień zakaźny to choroba wirusowa wywoływana przez parwowirusa B19. Należy do chorób zakaźnych wieku dziecięcego – zwykle występuje u maluchów pomiędzy 2. a 12. rokiem życia. Bywa określany mianem „piątej choroby”. Nazwa ta pochodzi z tradycyjnego zestawienia sześciu chorób wysypkowych wieku dziecięcego, do których należą również odra, szkarlatyna, różyczka, choroba Dukesa i rumień nagły. Rumień zakaźny plasuje się na przedostatnim miejscu na liście.

Rumień zakaźny – jak można się zarazić?

Rumień zakaźny najczęściej przenosi się drogą kropelkową, tak więc zarazić się można poprzez kontakt z chorym dzieckiem, a także bezobjawowym nosicielem wirusa. Do zakażenia może również dojść przez krew (np. podczas transfuzji) lub przez łożysko (w przypadku nienarodzonych dzieci).

Rumień zakaźny – jak długo zaraża chory?

Rumień zakaźny jest najbardziej zaraźliwy w fazie początkowej. Chory zaraża od 5 do 7 dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki. Po jej wystąpieniu choroba przestaje być zakaźna, nie ma więc potrzeby izolacji chorego.

Rumień zakaźny a szkarlatyna

Rumień zakaźny i szkarlatyna bywają ze sobą mylone ze względu na obecność wysypki. Między obiema chorobami istnieją jednak zasadnicze różnice:

• Rumień zakaźny jest chorobą wirusową, a szkarlatyna bakteryjną (tym samym odmienne są zasady leczenia),
• Szkarlatynie towarzyszą uporczywe objawy dodatkowe (ból gardła, wysoka gorączka), czego zwykle nie obserwuje się w przebiegu rumienia,
• Wysypka ma odmienny charakter: ta występująca w przebiegu rumienia jest czerwona, siateczkowa, głównie na tułowiu i twarzy, z kolei wysypka związana ze szkarlatyną jest szorstka w dotyku, drobna, zajmuje zwykle tułów i kończyny.

Jak wygląda rumień zakaźny?

Charakterystycznym objawem jest rumień na policzkach. Ma on czerwone lub czerwono-fioletowe zabarwienie, które przybiera kształt motyla. Daje to efekt tzw. „twarzy spoliczkowanej”. Natomiast na tułowiu i kończynach zmiany skórne przybierają formę girlandowatych, plamistych wykwitów, które bledną w środku. Zazwyczaj dłonie i podeszwy stóp są wolne od zmian chorobowych.

Czy rumień zakaźny swędzi?

Rumieniowi zakaźnemu może, ale nie musi towarzyszyć świąd. Swędzenie częściej występuje u dorosłych. U dzieci zwykle wysypka nie powoduje drapania. Aby uniknąć  świądu, zaleca się zaprzestania gorących kąpieli i noszenie przewiewnej, oddychającej odzieży.

Rumień zakaźny – objawy

Najbardziej charakterystycznym symptomem choroby jest rumień na twarzy. Jednak w fazie przedwysypkowej choroba przebiega z mało charakterystycznymi dolegliwościami przypominającymi infekcję grypopodobną, czyli: temperaturą lub stanem podgorączkowym, bólem głowy, bólami mięśniowo-stawowymi. 

Choć to właśnie wtedy zakaźność choroby jest najwyższa, zwykle dopiero czerwone policzki u dziecka są pierwszymi objawami rumienia, które naprowadzają rodziców na właściwe rozpoznanie. Po wystąpieniu zmian skórnych choroba ma tendencje do ustępowania, choć wysypka może powracać.

Rumień zakaźny – przebieg

Najczęściej choroba ma przebieg łagodny, a u części osób przebiega bezobjawowo. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle po okresie wylęgania trwającym od 4 do 21 dni od zakażenia.

• Na początku występują niewielkie, niepozorne objawy ogólne, takie jak: nieznacznie podwyższona temperatura ciała, męczliwość, ból gardła czy nieżyt nosa.
• Po kilku dniach (zazwyczaj od 1 do 7 dni) pojawiają się pierwsze zmiany skórne. Wysypka ma charakter zstępujący, a więc przesuwa się w dół ciała. Zmiany początkowo pojawiają się w okolicy twarzy (na policzkach), następnie przechodzą na tułów, ręce i nogi.

Rumień zakaźny – ile trwa wysypka i objawy towarzyszące?

Zmiany skórne ustępują najczęściej samoistnie po kilku dniach. Rumień nie pozostawia przebarwień i nie doprowadza do złuszczania się skóry. Zmiany skórne mogą jednak nawracać do około trzech tygodni po pierwszym zniknięciu, szczególnie pod wpływem przegrzania, ekspozycji na słońce, stresu czy wysiłku fizycznego.

Jak wygląda rumień zakaźny u dorosłych, a jak u dzieci?

U dzieci klasyczny przebieg rumienia to objawy ogólne o słabym bądź umiarkowanym nasileniu i wyraźne zmiany skórne. Dorośli zwykle ciężej znoszą chorobę. Dolegliwości grypopodobne, takie jak gorączka, bóle mięśni i stawów, bóle głowy i zmęczenie są silniejsze. Wysypka natomiast jest mniej nasilona, u części dorosłych pacjentów w ogóle nie występuje. Warte podkreślenia są bóle stawów, które po przebytym zakażeniu u pacjentów dorosłych mogą utrzymywać się nawet przez kilka tygodni.

Jakie badania na rumień zakaźny przeprowadza lekarz? Rozpoznanie i diagnostyka

Wysypka to tylko jeden z objawów rumienia zakaźnego. Lekarz diagnozuje chorobę głównie na podstawie objawów klinicznych, wywiadu, a także charakterystycznych zmian skórnych. W badaniach laboratoryjnych, które nie są konieczne do postawienia diagnozy, obserwuje się obniżenie poziomu leukocytów.

Rumień zakaźny – leczenie

Jak leczyć rumień zakaźny? Choroba zwykle nie wymaga specjalistycznej terapii. W przypadku dużego nasilenia dolegliwości wdraża się leczenie objawowe:

• Leki przeciwgorączkowe dla dzieci i dorosłych (do zbijania temperatury oraz łagodzenia bólów mięśniowo-stawowych),
• Leki przeciwświądowe w przypadku, gdy zmiany skórne swędzą.
• Czym smarować rumień zakaźny? Gdy zmiany skórne są szczególnie uciążliwe, można aplikować na nie preparaty nawilżająco-łagodzące z witaminami A i E, pantenolem i alantoiną.

Należy również dużo wypoczywać, dbać o odpowiednie nawodnienie i unikać nadmiernego wysiłku fizycznego. 

Rumień zakaźny a ciąża

O ile rumień zakaźny ma zwykle łagodny przebieg, może być niebezpieczny dla kobiet w ciąży, szczególnie w jej pierwszej połowie. Zakażenie zwiększa ryzyko poronienia, a także powikłań u płodu (niedokrwistości, obrzęku uogólnionego). Niestety na rumień zakaźny nie ma szczepienia. Dlatego w okresie ciąży należy zachować szczególną ostrożność w kontaktach z małymi dziećmi (zwykle to one są źródłem zakażenia) i pamiętać o zasadach higieny (częste mycie rąk, unikanie dzielenia się sztućcami).

Rumień zakaźny – zalecenia

Rumień zakaźny a kąpiel, spacery i powrót do normalnej aktywności. Co warto wiedzieć o tej chorobie wirusowej?

Rumień zakaźny – czy można wychodzić na dwór i iść na spacer?

Po okresie zakaźności można wychodzić na dwór i spacery, o ile samopoczucie dziecka na to pozwala. Ze względu na osłabioną odporność należy zadbać o komfort cieplny. Zamiast spaceru po zatłoczonym centrum handlowym, zdecydowanie lepiej wybrać las, park czy własny ogród.

Rumień zakaźny – kiedy do przedszkola?

W momencie wystąpienia charakterystycznej wysypki dziecko nie zaraża – może chodzić do przedszkola. W fazie przedwysypkowej rzadko mamy pewność, że gorsze samopoczucie jest objawem rumienia. Jeśli jednak przypadki zachorowań występowały w najbliższym otoczeniu dziecka, warto przetrzymać je w domu i obserwować pod kątem rozwoju charakterystycznych zmian skórnych.

Rumień zakaźny – czy można chodzić do szkoły?

Podobnie jak w przypadku przedszkolaków – jeśli poza charakterystyczną wysypką nie występują objawy ogólne, dziecko może wrócić do szkoły.

Rumień zakaźny a szczepienie

Na rumień zakaźny nie ma jak dotąd szczepienia. Czy przebycie choroby jest powodem do odroczenia planowych szczepień na inne choroby? Wiele zależy od objawów i samopoczucia, a ostateczną decyzję zawsze podejmuje lekarz podczas kwalifikacji do szczepienia. 

Rumień zakaźny – powikłania

Czy rumień zakaźny jest niebezpieczny? Najczęściej nie. U dzieci choroba ma przebieg łagodny, a powikłania zdarzają się rzadko. Trochę inaczej może przebiegać rumień zakaźny u dorosłych. 

• Powikłania mogą natomiast wystąpić u nastolatek i młodych kobiet, np. w postaci dolegliwości bólowych lub zapalenia stawów (drobnych stawów rąk, stawów skokowych czy kolan). Na szczęście objawy mijają po kilku tygodniach i nie pozostawiają trwałych uszkodzeń stawów.
• Na powikłania rumienia zakaźnego warto uważać w przypadku pacjentów z zaburzeniami hematologicznymi np. z talasemią, niedokrwistością sierpowatą czy sferocytozą – w tej grupie chorych może dochodzić do niedokrwistości aplastycznej.
• W ekstremalnych przypadkach u pacjentów z niedoborami odporności, istnieje ryzyko zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. 

Rumień zakaźny – czy można mieć dwa razy?

Czy rumień zakaźny powraca? Nie, przebycie rumienia zakaźnego pozostawia trwałą odporność – w przypadku kontaktu z chorą osobą nie dojdzie do ponownego zakażenia.

Co zrobić, gdy pojawią się objawy rumienia zakaźnego? Podsumowanie 

Bardzo ważne jest szybkie zgłoszenie się do lekarza, aby postawił odpowiednią diagnozę.

Kobiety w ciąży, które miały kontakt z osobą chorą na rumień zakaźny, powinny zgłosić ten fakt lekarzowi prowadzącemu ciążę. Umożliwia to odpowiednią kontrolę dobrostanu płodu.

Przy rumieniu zakaźnym przyczyn choroby się nie leczy, a leczenie objawowe zwykle nie jest w ogóle konieczne. Żeby jednak nie roznosić choroby, dobrze unikać kontaktu z ludźmi w okresie najwyższej zakaźności. W tym czasie dzieci nie powinny chodzić do szkoły lub przedszkola, a dorośli – do pracy.

Źródła:

1. Leung AKC, Lam JM, Barankin B, Leong KF, Hon KL. Erythema Infectiosum: A Narrative Review. Curr Pediatr Rev. 2024;20(4):462-471. doi: 10.2174/1573396320666230428104619. PMID: 37132144. 
2. Vafaie J, Schwartz RA. Erythema infectiosum. J Cutan Med Surg. 2005 Aug;9(4):159-61. doi: 10.1007/s10227-005-0101-8. PMID: 16502203.
3. Gryfe D, Wong C. Clinical management of an adult with erythema infectiosum: a retrospective case report. J Can Chiropr Assoc. 2019 Apr;63(1):44-50. PMID: 31057177; PMCID: PMC6493208.